Informacje ogólne

• Trening fizyczny jest bezsprzecznie ważnym elementem terapeutycznym w przypadku wielu chorób.
• Kontrolowanie treningu może być trudne, zwłaszcza w przypadku pacjentów o ograniczonej sprawności fizycznej.
• Intensywność treningu u zdrowych osób można monitorować na podstawie pobieranego tlenu, częstotliwości akcji serca, częstości oddechów i zawartości mleczanów we krwi.¹
• Innym narzędziem jest indywidualna percepcja i ocena wysiłku oraz obciążenia, do której odpowiednia jest skala RPE Borga (ratings of perceived exertion – RPE).²
• Liczby od 6 do 20 oznaczają różne poziomy wysiłku, rosnące liniowo. Liczby te są w przybliżeniu oparte na częstotliwości rytmu serca zdrowych osób (podzielone przez 10).
• Uczucie wysiłku koreluje z częstotliwością rytmu serca.
• Zmodyfikowana 10-stopniowa skala Borga służy do oceny stopnia zmęczenia podczas wykonywania różnego wysiłku fizycznego. Ocenie poddaje się odczuwalny poziom danego wysiłku.

Stosowanie

• Skala jest niezależna od płci i wieku.
• Subiektywne postrzeganie wysiłku jest określane przez duszność, zmęczenie mięśni, uczucie gorąca i pocenie się.
• Na postrzeganie wydajności wpływają warunki otoczenia, takie jak temperatura, wilgotność, wysokość, zanieczyszczenie, hałas, a także muzyka.¹
• Jako wskazówkę treningową można zalecić indywidualną intensywność zgodnie z odczuwaniem wysiłku od „bardzo łatwego” do „nieco uciążliwego” w zależności od obrazu klinicznego.
• W terapii ruchowej w celach terapeutycznych lepiej jest ćwiczyć dłużej w niższym lub średnim zakresie intensywności niż krócej i w wyższych zakresach intensywności.
• Na przykład w planowaniu rehabilitacji sercowo-naczyniowej, określenie wydolności układu sercowo-naczyniowego, limitów obciążeń i indywidualnego obszaru treningowego, powinno odbywać się w kontekście obciążenia obiektywnego (wat, HR, VO₂peak) i subiektywnego (np. skala Borga).³
  • zaczynając od odczucia najniższego wysiłku (Borg 6), zwiększając je w miarę przebiegu, a także monitorując trening za pomocą skali Borga 

Instrukcje dotyczące korzystania ze skali RPE

• Przekazanie pacjentowi poniższej instrukcji zalecane jest na początku wysiłku¹:
  • określenie odczuwania wysiłku podczas ćwiczeń 
  • Ustalenie, jak obciążający dla pacjenta jest trening na ergometrze/bieżni.
  • Odczuwany wysiłek zależy od obciążenia i zmęczenia mięśni, a także od uczucia braku tchu (duszności) lub bólu w klatce piersiowej.
• W skali tej 6 oznacza brak zmęczenia, natomiast 20 maksymalne zmęczenie.
  • >9 odpowiada bardzo małemu zmęczeniu, np. chód we własnym tempie u przeciętnie wytrzymałej osoby.
  • >13 oznacza dość duże zmęczenie przy dobrej tolerancji treningu z danym obciążeniem. 
  • >15 oznacza duże zmęczenie, ale kontynuacja jest nadal możliwa.
  • >17 wskazuje na bardzo duże zmęczenie. Możliwość kontynuacji przy dużym wysiłku i możliwości wyczerpania w niedługim interwale czasowym.
  • >19 to maksymalne zmęczenie. Dla większości osób jest to największe obciążenie, jakiego kiedykolwiek doświadczyło.
• Należy przekazać pacjentowi, by wyraził swoje poczucie zmęczenia spontanicznie i szczerze, jak to tylko możliwe. Ważne jest własne postrzeganie wytrzymałości i obciążenia, a nie porównanie z innymi opiniami. Należy zapoznać się ze skalą i podać odpowiednią wartość.¹
• Praktyczna wizualizacja skali Borga została opracowana przez Szwajcarski Federalny Urząd Sportu.⁴
• W niektórych krajach, w tym w Polsce, stosuje sie zmodyfikowaną 10-stopniową skalę Borga⁵

Wizualizacja zmodyfikowanej skali Borga, Polskie Towarzystwo Medycyny Rodzinnej⁶

Autorzy

• Marta Niwińska, lekarz, specjalista medycyny rodzinnej, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku (recenzent)
• Sławomir Chlabicz, Prof. dr hab. n. med., specjalista medycyny rodzinnej, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku (redaktor)
• Monika Lenz, lekarz rodzinny, Neustadt am Rübenberge