Informacje ogólne
- Nieinwazyjny pomiar ciśnienia tętniczego jest najważniejszą metodą diagnozowania powszechnie występującej i istotnej prognostycznie choroby.
- Pomiar ciśnienia tętniczego krwi powinien być wykonany (i odnotowany) w trakcie badania profilaktycznego lub przy okazji wizyty z innej przyczyny.
- U osób zdrowych z optymalnym ciśnieniem (tj. <120/80 mmHg) kolejne pomiary należy wykonywać co najmniej raz na 5 lat.
- U osób z ciśnieniem prawidłowym (tj. 120–129/80–84 mmHg) pomiary powinny być wykonywane przynajmniej raz na 3 lata.
- U osób z wysokim prawidłowym ciśnieniem tętniczym (130–139/85–89 mmHg) ciśnienie powinno się mierzyć raz w roku.
- Aby potwierdzić rozpoznanie nadciśnienia tętniczego za pomocą konwencjonalnego pomiaru, należy wykonać przynajmniej 2 pomiary w trakcie 2 różnych wizyt (w różnych dniach).
- Nieprawidłowe pomiary niosą ze sobą następujące ryzyko:
- nadmierna terapia (niedociśnienie i skutki uboczne podawanych leków)
- niedostateczna terapia (możliwe do uniknięcia uszkodzenie narządów wewnętrznych)
- Standardową metodą w diagnostyce ciśnienia tętniczego jest pomiar ciśnienia tętniczego w gabinecie lekarskim.
- niskie koszty
- stosunkowo krótki czas
- Aby uzyskać prawidłowe i powtarzalne odczyty, konieczne jest ustandaryzowanie pomiaru ciśnienia tętniczego wykonywanego w gabinecie lekarskim i ścisłe przestrzeganie niezbędnych warunków badania.
- Nawet jeśli pomiar ciśnienia tętniczego w gabinecie lekarskim jest przeprowadzany prawidłowo, częste zjawiska „nadciśnienia gabinetowego” (tzw. nadciśnienie białego fakrtucha) i „nadciśnienia maskowanego” mogą prowadzić do błędnej oceny.
- nadciśnienie białego fartucha: 30–40% pacjentów z podwyższonym ciśnieniem tętniczym mierzonym w gabinecie (najczęściej w przypadku nadciśnienia I stopnia)1
- nadciśnienie maskowane: 15% pacjentów z prawidłowym ciśnieniem tętniczym mierzonym w gabinecie lekarskim1
- W ostatnich latach na znaczeniu zyskały domowy pomiar ciśnienia tętniczego i 24-godzinny ambulatoryjny pomiar ciśnienia tętniczego (ambulatory blood pressure monitoring – ABPM).
- Zgodnie z aktualnymi wytycznymi ESC/ESH nadciśnienie tętnicze rozpoznaje się na podstawie powtarzanych pomiarów ciśnienia tętniczego w gabinecie lekarskim lub w warunkach domowych i/lub ABPM.1
Urządzenia pomiarowe
- Ciśnieniomierze ręczne
- Wymagają osłuchiwania za pomocą stetoskopu.
- Manometr aneroidowy (ciśnieniomierz mechaniczny z tarczą pomiarową): przez długi czas był najczęściej używanym urządzeniem do pomiaru ciśnienia tętniczego w codziennej praktyce, ale obecnie jest coraz częściej wypierany przez oscylometryczne urządzenia pomiarowe.
- manometr rtęciowy: dawniej uznawany za złoty standard, dziś już nieużywany
- Oscylometry
- Rejestrowane jest pulsujące falowanie tętnicy.
- automatyczny pomiar na ramieniu lub nadgarstku
- Dobrze nadaje się również do pomiarów w warunkach domowych.
- tylko w ograniczonym zakresie odpowiedni w przypadku migotania przedsionków
- Ciśnieniomierze nadgarstkowe mogą być mniej wiarygodne w przypadku zaawansowanej miażdżycy lub zmian anatomicznych i w zasadzie nie powinny być używane.
Metody i wykonanie pomiaru
Pomiar ciśnienia tętniczego w gabinecie
- Aby uzyskać wiarygodne wyniki pomiarów, wymagany jest staranny, znormalizowany pomiar ciśnienia tętniczego.1
- Pomiar za pomocą skalibrowanego standardowego sfigmomanometru lub automatycznego urządzenia pomiarowego
- Pomiary na obu ramionach podczas badania podstawowego: w przypadku odchyleń ≥10 mmHg kolejny pomiar wykonać na ramieniu z wyższą wartością
- Pomiar w pozycji siedzącej po co najmniej 5 minutach odpoczynku
- Ciche otoczenie
- Odprężona postawa z ramieniem ułożonym np. na stole
- Stopy ustawione obok siebie (bez krzyżowania nóg).
- Pęcherz moczowy powinien być opróżniony.
- Co najmniej 30 minut przed wykonaniem pomiaru pacjent powinien powstrzymać się od picia kawy, palenia papierosów i przyjmowania innych substancji stymulujących.
- 3 pomiary w odstępie 1–2 minut, wynik stanowi średnią wartości z dwóch ostatnich pomiarów
- w razie potrzeby wykonać kolejne pomiary (np. w przypadku migotania przedsionków)
- Przy migotaniu przedsionków należy stosować metodę osłuchową, ponieważ automatyczne urządzenia nie mają walidacji do pomiarów przy występowaniu tego zaburzenia rytmu serca. Automatyczne urządzenia częściej rejestrują najwyższą falę ciśnienia skurczowego przy migotaniu przedsionków, co prowadzi do rejestrowania zbyt wysokich wartości ciśnienia tętniczego.
- Zazwyczaj używany jest standardowy mankiet (12–13 cm szerokości i 35 cm długości)
- Dostępne powinny być większe i mniejsze mankiety.
- W trakcie pomiaru mankiet powinien znajdować się na wysokości serca.
- Plecy i ramię powinny być odciążone, aby uniknąć wzrostu ciśnienia tętniczego spowodowanego napięciem izometrycznym.
- Dolna krawędź mankietu 2–3 cm powinna się znajdować powyżej zgięcia łokcia
- W metodzie osłuchowej ciśnienie określa się na podstawie tonów Korotkowa (fazy od I do V)
- Napompować mankiet do 30 mmHg powyżej ciśnienia skurczowego (przy ciśnieniu skurczowym puls na nadgarstku zanika).
- szybkość uwalniania ciśnienia z mankietu maks. 2–3 mmHg/s
- Zapisać, przy jakich wartościach ciśnienia słychać pierwszy ton (= ciśnienie skurczowe) i ostatni ton (= ciśnienie rozkurczowe). Wartości należy udokumentować z dokładnością do 2 mmHg.
- Badanie palpacyjne tętna dla wykluczenia arytmii.
- W celu rozpoznania hipotonii ortostatycznej pomiar uzupełniający w ramach pierwszego pomiaru po 1 i 3 minutach w pozycji stojącej, szczególnie w przypadku:
- pacjentów w podeszłym wieku
- chorych na cukrzycę
- innych chorób z tendencją do zaburzeń ortostatycznych
Automatyczne, nienadzorowane pomiary ciśnienia tętniczego w gabinecie lekarskim
- Oprócz kwestii organizacyjnych związanych z warunkami badań w gabinecie lekarza rodzinnego, nadal dyskutowane jest ich znaczenie kliniczne. Obecnie nie ma wiążących zaleceń w tym zakresie.
Zalecany rozmiar mankietu
- U większości pacjentów pomiar wartości ciśnienia tętniczego należy przeprowadzić z zastosowaniem standardowego mankietu naramiennego (szerokość 12–13 cm, długość 35 cm)
- W przypadku obwodu ramienia pacjenta >32 cm należy zastosować większy mankiet.
- u pacjentów z obwodem ramienia <24 cm — odpowiednio mniejszy
Pomiar ciśnienia tętniczego w warunkach domowych
- Pomiar ciśnienia tętniczego w warunkach domowych jako uzupełnienie pomiaru wykonanego w gabinecie lekarskim ma kilka zalet:
- Większa liczba pomiarów pozwala na ustalenie bardziej reprezentatywnej wartości ciśnienia.
- identyfikacja pacjentów z nadciśnieniem w warunkach gabinetowych (efekt „białego fartucha”) lub „nadciśnieniem maskowanym”
- lepsze oszacowanie ryzyka zdarzeń sercowo-naczyniowych1-2
- Ważne jest, aby poinstruować pacjentów o prawidłowej technice wykonywania pomiarów, co czasami jest zaniedbywane z powodu braku czasu.
- Przeprowadzanie pomiarów w domu:
- pomiar za pomocą automatycznego lub półautomatycznego, zwalidowanego ciśnieniomierza
- co najmniej przez 3 dni, a najlepiej przez 6–7 dni przed każdą wizytą w gabinecie lekarskim
- pomiary rano i wieczorem (zawsze o tej samej porze)
- poranny pomiar przed przyjęciem leków obniżających ciśnienie tętnicze (rejestracja ciśnienia tętniczego również we wczesnych godzinach porannych)
- pacjent siedzący w cichym pomieszczeniu, z podpartymi plecami i ramieniem (np. opartym na stole)
- po 5 minutach odpoczynku 2 pomiary w odstępie 1–2 minut
- Należy zanotować wartość drugiego pomiaru (zwykle niższą).
- Wyniki udokumentować wraz z datą i godziną.
- Podczas pomiaru nie należy się ruszać, rozmawiać ani rozpraszać np. przez wiadomości/muzykę, itp.
- Od niedawna oferowane są również aplikacje do pomiaru ciśnienia tętniczego, które umożliwiają dokumentowanie zmierzonych wartości.
Ambulatoryjny pomiar ciśnienia tętniczego (24-godzinne monitorowanie)
- Ambulatoryjny pomiar ciśnienia tętniczego ma wyższą trafność prognostyczną niż pomiar ciśnienia tętniczego w gabinecie.3
- W przeciwieństwie do pomiarów wykonywanych w domu, ta metoda umożliwia również pomiary podczas codziennych czynności oraz w godzinach nocnych.
- Przeprowadzanie ambulatoryjnego pomiaru ciśnienia tętniczego
- czas trwania pomiarów: 24 h
- pomiar co 15–30 minut w ciągu dnia i co 30-60 minut w czasie snu, zwykle na ramieniu niedominującym
- zwykła codzienna aktywność pacjentów
- dokumentacja czynności, przyjmowania leków i objawów w dzienniczku
Zalety i wady ambulatoryjnego pomiaru ciśnienia tętniczego i w warunkach domowych
Pomiar w warunkach domowych1
- Zalety
- identyfikacja nadciśnienia gabinetowego lub nadciśnienia maskowanego
- Pomiar w warunkach domowych, pacjent jest bardziej zrelaksowany niż w gabinecie lekarskim.
- zaangażowanie pacjentów w diagnostykę
- możliwe pomiary w dłuższym okresie, rejestrowanie zmienności dobowej
- Wady
- tylko wartości zmierzone w spokojnych warunkach
- brak pomiarów podczas snu
Ambulatoryjny pomiar ciśnienia tętniczego1
- Zalety
- identyfikacja nadciśnienia gabinetowego lub nadciśnienia maskowanego
- znaczenie prognostyczne
- nocne zapisy wartości, możliwość identyfikacji takich nieprawidłowości jak:
- nadmierny poranny wzrost ciśnienia tętniczego (morning surge)
- brak nocnego spadku ciśnienia (non-dipper)
- nadmierny nocny spadek ciśnienia tętniczego (extreme dipper)
- odwrócony profil dobowy ciśnienia tętniczego (reverse-dipper)
- pomiary w codziennych warunkch
- kompleksowe informacje z jednego okresu pomiarowego
- Wady
- koszty
- ograniczona dostępność
- niewygoda
Informacje dla pacjentów
Informacje dla pacjentów w Deximed
Źródła
Wytyczne
- Mancia G, Kreutz R, Brunström M. et al. 2023 ESH Guidelines for the management of arterial hypertension The Task Force for the management of arterial hypertension of the European Society of Hypertension: Endorsed by the International Society of Hypertension (ISH) and the European Renal Association (ERA). J Hypertens. 2023;41(12):1874-2071. journals.lww.com
- Polskie Towarzystwo Nadciśnienia Tętniczego. Zasady postępowania w nadciśnieniu tętniczym — 2019 rok. Wytyczne Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego. (dostęp: 21.01.2024) nadcisnienietetnicze.pl
Piśmiennictwo
- Williams B, Mancia G, Spiering W, et al. 2018 ESC/ESH Guidelines for the management of arterial hypertension. Eur Heart J 2018; 39: 3021-3104. doi:10.1093/eurheartj/ehy339 www.escardio.org
- Verberk W, Kroon A, Kessels A, et al. Home blood pressure measurement. A systematic review. J Am Coll Cardiol 2005; 46: 743-51. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
- O'Brien E, Parati G, Stergiou G, et al. European Society of Hypertension position paper on ambulatory blood pressure monitoring. J Hypertens 2013; 31:1731. PubMed
Autorzy
- Katarzyna Nessler, Dr n. med., specjalista medycyny rodzinnej, Joondalup Health Campus, Emergency Department, Zachodnia Australia (recenzent)
- Adam Windak, Prof. dr hab. n. med., specjalista medycyny rodzinnej, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum w Krakowie (redaktor)
- Michael Handke, Prof. Dr med., Facharzt für Innere Medizin, Kardiologie und Intensivmedizin, Freiburg i. Br.
