Co to jest alergia kontaktowa w jamie ustnej?

Błona śluzowa jamy ustnej reaguje alergią kontaktową znacznie rzadziej niż reszta skóry. Reakcję alergiczną w jamie ustnej można podzielić na trzy kategorie:

1. Alergia wywołana przez materiał użyty przez stomatologa
2. Alergia wywołana przez żywność (nazywana zespołem alergii jamy ustnej)
3. Alergia wywołana przez produkty do higieny jamy ustnej, np. pastę do zębów

Objawami alergii kontaktowej mogą być niewielkie miejscowe uszkodzenia błony śluzowej po kontakcie z daną substancją. Może jednak również wystąpić ogólna reakcja zapalna dziąseł, ogólna reakcja fizyczna na substancję, która weszła w kontakt z błoną śluzową jamy ustnej, może to również być zwiększone wydzielanie śliny i uczucie pieczenia w jamie ustnej.

Zasadniczo reakcję alergiczną definiuje się jako nadmierną reakcję układu odpornościowego na substancję, która jest skądinąd dobrze tolerowana. Należy od tego odróżnić reakcje skórne lub dolegliwości spowodowane niejadalną substancją czy wręcz trucizną. Może to być np. ołów, używany dawniej w amalgamatowych wypełnieniach zębów, który uwalniał się do organizmu w niewielkich ilościach i niekiedy wywoływał objawy.

Co się dzieje w jamie ustnej w przypadku alergii kontaktowej?

Błona śluzowa jamy ustnej jest stosunkowo odporna na działanie substancji drażniących i alergenów. Wynika to z następujących powodów:

• Dobre ukrwienie zapewnia szybkie wchłanianie do krwi i zapobiega przedłużonemu kontaktowi z alergenem.
• Występuje tu niewielka liczba komórek alergenowych (komórek Langerhansa i limfocytów T).
• Ślina rozcieńcza substancje drażniące i alergeny.

Alergia kontaktowa jest spowodowana reakcją nadwrażliwości na alergen. Jest to białko, które przenika przez skórę lub błonę śluzową. W efekcie w komórkach odpornościowych zachodzi proces, w wyniku którego organizm tworzy przeciwciała przeciwko alergenowi. Późniejszy kontakt z tym alergenem wywołuje kontaktową reakcję alergiczną. Nie jest istotne, czy reakcja alergiczna dotyczy substancji, które miały kontakt tylko z błoną śluzową jamy ustnej, czy też takich, które miały na przykład kontakt ze skórą.

Przyczyna

Jedną z głównych przyczyn są reakcje na stosowane produkty do higieny jamy ustnej. Opisano alergie kontaktowe na różne metale: nikiel i chrom w aparatach ortodontycznych lub koronach/mostach, kobalt w protezach metalowych, pallad w koronach/mostach oraz złoto. Tworzywa sztuczne również mogą powodować takie reakcje, ale zdarza się to bardzo rzadko.

Żywność i produkty do higieny jamy ustnej to kolejne czynniki, które mogą wywołać alergię kontaktową w jamie ustnej. Częstym alergenem kontaktowym wśród substancji aromatyzujących jest cynamon (alkohol cynamonowy i aldehyd cynamonowy), często stosowany jako przyprawa w żywności, słodyczach, gumach do żucia, pastach do zębów i płynach do płukania ust. Zazwyczaj alergie wywołują substancje polepszające smak, np. w paście do zębów.

Amalgamat

Amalgamat to materiał używany dawniej do wypełniania zębów, którego stosowanie jest obecnie zakazane. Wypełnienia amalgamatowe są jednak bardzo trwałe, więc nadal często można je spotkać. Miejscowe reakcje na wypełnienia amalgamatowe należą do najczęstszych nietolerancji materiałowych błony śluzowej jamy ustnej. Chodzi głównie o zawartą w amalgamacie toksyczną rtęć.

Tworzywa sztuczne

Utrwardzalne tworzywa sztuczne, coraz częściej stosowane do wypełnień stomatologicznych, rzadko wywołują alergie. Dlatego w przypadku wypełnień z tworzyw sztucznych kontaktowe reakcje alergiczne są nieznaczne.

Złoto

Alergia na złoto może być typową kontaktową reakcją alergiczną u osób posiadających złote zęby. Podejście do alergii na złoto jest obecnie zróżnicowane. Niektórzy zakładają, że taka alergia występuje i zalecają wymianę wypełnień. Inni wyrażają wątpliwości. Nie można wykluczyć, że ze stosowanych w stomatologii stopów złota mogą uwalniać się niewielkie ilości złota. Jednak zasadniczo uznaje się, że rozpoznana alergia kontaktowa na złoto nie jest szczególnie istotna.

Objawy

Objawy kontaktowych reakcji alergicznych w jamie ustnej mogą przypominać inne znane choroby jamy ustnej, takie jak zakażenie wywołane wirusami lub grzybami. Utrudnia to rozpoznanie. Alergia kontaktowa może występować epizodycznie. Często jednak objawia się jako stan przewlekły. Wykrycie czynników wyzwalających jest trudne.

Objawy mogą obejmować uczucie pieczenia, ból, uczucie mrowienia, drętwienie, nieprzyjemny posmak, zwiększone wydzielanie śliny, swędzenie wokół ust. U dzieci z wypryskiem atopowym (atopowym zapaleniem skóry, neurodermitem) i alergią pokarmową po kontakcie z żywnością (zwłaszcza owocami) może wystąpić reakcja w postaci obrzęku warg i zapalenia dziąseł. Choroba ta, nazywana również zespołem alergii jamy ustnej, może się także rozwinąć się u osoby uczulonej na pyłki, która zjadła np. jabłko, ponieważ niektóre pyłki reagują krzyżowo z niektórymi odmianami jabłek, tj. prowadzą do reakcji alergicznej w wyniku tego samego mechanizmu, ponieważ alergeny są bardzo podobne.

Diagnostyka

Rozpoznanie może być trudne, ponieważ objawy mogą być spowodowane także przez inne choroby, np. zakażenie jamy ustnej wywołane przez wirusy lub grzyby. W większości przypadków pomocny okazuje się wywiad lekarski, jeśli np. pacjent zaobserwował, że dolegliwości pojawiły się dopiero po wizycie u stomatologa, użyciu nowego płynu do płukania jamy ustnej lub za każdym razem po spożyciu np. truskawek.

W niektórych przypadkach pomocny może być płatkowy test naskórkowy, czyli test punktowy wykonany przez lekarza. Polega on na naniesieniu na skórę bardzo małych ilości różnych potencjalnych alergenów i obserwacji różnic w reakcji względem miejsc kontrolnych (zaczerwienienie skóry, tworzenie się bąbli). Jednak sama reakcja skórna nie dowodzi występowania konkretnej alergii. Konkretną alergię można rozpoznać wyłącznie na podstawie innych zaobserwowanych dolegliwości i, w razie potrzeby, innych badań.

Leczenie

Celem leczenia jest wyeliminowanie lub złagodzenie objawów. Jeżeli jednoznacznie wskazano określone substancje, co do których podejrzewa się, że mogą wywoływać objawy, należy tych substancji unikać.

Należy zapytać stomatologa, czy przyczyną dolegliwości mogą być użyte wypełnienia. Alergie kontaktowe na wypełnienia stomatologiczne są co do zasady bardzo rzadkie. W niektórych przypadkach zasadna może być jednak wymiana starych wypełnień na nowe.

Ostre dolegliwości można tymczasowo złagodzić, ssąc kostkę lodu. Jeśli objawy są poważne, pomóc mogą stosowane miejscowo kremy lub roztwory z kortyzonem. Czasami w przebiegu reakcji alergicznej po początkowym dyskomforcie w jamie ustnej po zjedzeniu pokarmu mogą się pojawiać się inne, nasilające się objawy, takie jak zawroty głowy, wysypka skórna, przyspieszone bicie serca itp. W takim przypadku należy wezwać pogotowie, ponieważ może dojść do ciężkiej reakcji alergicznej (anafilaksja). 

Rokowanie

Jeśli uda się rozpoznać przyczynę i jej unikać, rokowanie jest bardzo dobre.

Dodatkowe informacje

• Wyprysk atopowy (neurodermit, atopowe zapalenie skóry)
• Ostra i ciężka reakcja alergiczna (anafilaksja)
• Alergia kontaktowa w jamie ustnej — informacje dla lekarzy