Alergia na pyłki zwykle występuje między 5. a 50. rokiem życia, najczęściej u starszych dzieci, nastolatków i młodych dorosłych. Typowe objawy to stale cieknący lub zatkany nos, napady kichania (nieżyt nosa) lub piekące, łzawiące oczy (zapalenie spojówek). Wiele osób cierpiących na katar sienny odczuwa również zmęczenie i wyczerpanie, ma trudności z koncentracją i bóle głowy. Często osoby dotknięte tą chorobą cierpią również na wypryski alergiczne, przewlekłe zapalenie zatok lub astmę oskrzelową.

U wielu osób alergia na pyłki ustępuje po 50. roku życia. W Europie Środkowej około 15–20% osób poniżej 50. roku życia, w tym wiele dzieci w wieku szkolnym, i około 5–10% osób powyżej 70. roku życia cierpi na taką alergię. Katar sienny stał się bardziej powszechny w ciągu ostatnich 20 lat.

Pyłki roślin wiatropylnych

Predyspozycje do astmy, wyprysku atopowego i kataru siennego (alergia na pyłki) są ze sobą ściśle powiązane. Dlatego u dzieci z predyspozycją do wyprysku atopowego (neurodermitu) ryzyko uczulenia na pyłki jest większe.

Rodzaje pyłków, na które reaguje większość mieszkańców Europy Środkowej, to pyłki drzew liściastych, zwłaszcza brzozy, olchy i leszczyny, pyłki różnych traw i bylicy. Pyłki te pochodzą od roślin wiatropylnych; są lekkie i mogą być przenoszone przez wiatr na duże odległości.

U niektórych osób katar sienny wywołują zarodniki grzybów lub roztocze. Osoby uczulone na roztocze zwykle odczuwają dolegliwości przez cały rok; w przypadku alergii na pyłki objawy występują tylko w okresie pylenia danej rośliny. 

Sezon pylenia

Substancje zawarte w pyłkach, które wywołują reakcję, noszą nazwę alergenów. Alergeny są białkami, tj. składają się z aminokwasów i każdy z nich ma bardzo specyficzny skład. Większość rodzajów pyłków nie powoduje objawów, ale zestawienie aminokwasów w niektórych rodzajach pyłków sprawia, że reaguje na nie wiele osób.

Sezon pylenia olchy i leszczyny rozpoczyna się zwykle na przełomie lutego i marca, a w ostatnich latach znacznie wcześniej. Pod koniec kwietnia rozpoczyna się sezon pylenia brzozy, czyli pyłku, na który reaguje większość uczulonych. Od połowy maja do początku września trwa sezon pylenia wielu odmian traw. Pyłek bylicy unosi się w powietrzu w lipcu i sierpniu. Struktury alergenów niektórych z tych pyłków i niektórych pokarmów są podobne, więc osoby z alergią na pyłki brzozy mogą również nie tolerować niektórych rodzajów owoców (i reagować na nie np. zaczerwienieniem skóry wokół ust, uczuciem mrowienia i swędzeniem). Dokładnych informacji może udzielić lekarz.

Dym tytoniowy, perfumy, silne zapachy i alkohol mogą nasilać objawy.

Leczenie

Metody leczenia alergii na pyłki dzieli się na dwie główne grupy:

• Jedną z nich jest stosowanie leków działających miejscowo. Dostępne są aerozole do nosa i krople do oczu zawierające leki przeciwhistaminowe i inne substancje czynne, głównie kortyzon.
• Niektórym pacjentom pomaga również kwas kromoglikanowy w postaci aerozolu do nosa.
• Co do zasady nos można oczyścić i udrożnić, płucząc go roztworem soli fizjologicznej; w przeciwieństwie do innych środków roztwór soli fizjologicznej nie wywołuje żadnych działań niepożądanych.
• Inną powszechną metodą leczenia jest stosowanie leków przeciwhistaminowych. Łagodzą one objawy. Tylko w ciężkich postaciach niekiedy przejściowo stosuje się kortyzon w tabletkach.

Te metody leczenia nie są ukierunkowane na usunięcie przyczyn alergii, lecz jedynie łagodzą jej objawy. Katalizatorem objawów alergii jest nieprawidłowa aktywność komórek odpornościowych, niepotrzebnie broniących organizm przed substancjami, które same w sobie nie są niebezpieczne (alergenami), co skutkuje reakcją obronną. Aby „wyćwiczyć" te komórki, by nie rozpoznawały w alergenach żadnego zagrożenia, lecz tolerowały je, stosuje się swoistą immunoterapię (zob. niżej). Układ odpornościowy uczy się w ten sposób budować tak zwaną tolerancję. 

Swoista immunoterapia alergenowa, odczulanie

Odczulanie jest skuteczną terapią przy bardziej nasilonych objawach, zwłaszcza jeśli towarzyszy im znaczące wyczerpanie. W ramach tego leczenia podaje się zastrzyki regularnie przez trzy do czterech lat lub, alternatywnie, tabletki pod język przez trzy lata. Zastrzyki lub tabletki zawierają alergen, na który reaguje pacjent, początkowo w małych dawkach, a następnie w coraz większych. Celem tej terapii jest powolne przyzwyczajenie komórek odpornościowych do tej substancji.

Takie leczenie prowadzą doświadczeni alergolodzy, którzy najpierw muszą dokładnie ustalić, na jaki rodzaj pyłków reaguje pacjent. Konieczny do tego jest dokładny opis dolegliwości oraz, w razie potrzeby, specjalne testy skórne lub testy krwi, pozwalające zidentyfikować konkretny alergen wywołujący reakcję. Ponieważ zastrzyki mogą (rzadko) powodować u pacjenta poważne reakcje alergiczne, lekarz musi być przeszkolony w zakresie właściwego leczenia ratunkowego.

Leczenie zastrzykami rozpoczyna się jesienią. Początkowo zastrzyki podaje się raz w tygodniu przez 7–17 tygodni. Kolejne zastrzyk podaje się co siedem lub osiem tygodni. Tabletki pacjent przyjmuje najpierw pod nadzorem lekarza, a następnie może kontynuować terapię samodzielnie w domu. Obie procedury trwają od trzech do czterech lat, chociaż zauważalne efekty są często widoczne już po roku. Około 80–90% pacjentów nie ma po leczeniu żadnych dolegliwości lub odczuwa znaczną poprawę. 

Coraz więcej osób cierpi na alergię na pyłki

Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) sezon pylenia trwa obecnie 10–11 dni dłużej niż 30 lat temu. Wydaje się również, że zaczyna się wcześniej niż kiedyś. Zmiany klimatyczne mogą wpływać na częstość występowania astmy i alergii u dzieci — w Europie jest dwa razy więcej osób cierpiących na alergię na pyłki niż 30 lat temu. Na początku XX wieku około 1% populacji miało katar sienny, dziś jest to 20%. Liczba osób uczulonych na pyłki będzie zapewne nadal rosnąć w ciągu najbliższych 10 lat. Jako jedną z możliwych przyczyn wymienia się rosnące zanieczyszczenie powietrza; alergię na pyłki może nasilać palenie tytoniu. W rodzinach wielodzietnych i o niskim statusie społecznym alergie występują ogólnie rzadziej niż w pozostałych rodzinach.

Zasadniczo jednak bardzo ważną rolę odgrywają czynniki dziedziczne: jeśli oboje rodzice są alergikami, ryzyko wystąpienia kataru siennego lub innej alergii u ich dzieci jest szczególnie wysokie.

Jak postępować w przypadku alergii na pyłki

• Nie suszyć ubrań na zewnątrz, zwłaszcza w sezonie pylenia, ponieważ pyłki łatwo przywierają do odzieży.
• Nie wietrzyć domu w południe, ponieważ wtedy stężenie pyłków jest najwyższe. Najlepiej wietrzyć wieczorem lub, w razie konieczności, w nocy.
• Należy szczególnie starannie dbać o czystość. Dotyczy to zarówno mieszkania, jak i odzieży oraz higieny osobistej. Warto zrezygnować z dywanów.  
• Wielu osobom pomaga prysznic i mycie włosów przed pójściem spać.
• Wystrzegać się rozwoju pleśni w pomieszczeniach.
• Unikać silnych zapachów, dymu tytoniowego itp.
• W czasie najbardziej intensywnego pylenia należy w miarę możliwości zostawać w domu.
• Przestrzegać zaleceń lekarza dotyczących przyjmowanych leków.
• Zainstalować filtr przeciwpyłkowy w układzie klimatyzacji samochodu.
• Nie otwierać okien w trakcie jazdy samochodem.
• Okulary przeciwsłoneczne mogą być dobrym sposobem na ochronę oczu przed pyłkami.

Dodatkowe informacje

• Alergiczny nieżyt nosa
• Alergiczne zapalenie spojówek
• Alergiczny nieżyt nosa — informacje dla lekarzy

Autorzy

• Susanne Meinrenken, dr n. med., dziennikarz medyczny, Brema