Czym jest zakrzepica?

Zakrzepica żył jest to stan kiedy skrzep krwi tworzy się w naczyniu (zakrzepica) po zabiegu chirurgicznym. Zazwyczaj dotyczy to naczyń żylnych nóg. Żyły to naczynia krwionośne, które transportują krew z powrotem do serca. Zakrzepy często występują w żyłach głębokich podudzia (zakrzepica żył głębokich nogi, ZŻG), ale mogą też wystąpić w udzie. Skrzepy krwi mogą tworzyć się w zasadzie we wszystkich naczyniach organizmu, w tym w żyłach ramion, szczególnie podczas operacji ramion lub barków. Zazwyczaj skrzepliny przylegają do miejsca, w którym powstały, ale z czasem powiększają się, jeśli organizm nie zdąży ich ponownie rozpuścić. W pewnych okolicznościach jednak skrzep krwi, który utworzył się w naczyniu krwionośnym, może się oderwać i zostać przeniesiony wraz z krwią do płuc, gdzie może zablokować jedno z naczyń krwionośnych w krążeniu płucnym. Taka zatorowość płucna w najgorszym przypadku może być śmiertelna.

Częstość występowania zakrzepów w chirurgii

• Szacuje się, że około jedna czwarta wszystkich pacjentów chirurgicznych doświadcza skrzepów krwi w naczyniach. Najczęstsza jest zakrzepica żył. Zatorowość płucna jest znacznie rzadsza.
• Zasadniczo zwiększone ryzyko występuje u osób w wieku powyżej 60 lat oraz u osób z wcześniejszą tendencją do zakrzepów we krwi.
• Zakrzepica najczęściej występuje po dużych zabiegach chirurgicznych, zwłaszcza po operacjach stawu biodrowego lub kolanowego albo operacjach nowotworów.
• U zdrowych osób poniżej 40 roku życia poddawanych drobnym zabiegom chirurgicznym ryzyko zakrzepicy jest niewielkie.
• Na podstawie tych sytuacji o znacznie zróżnicowanym ryzyku, w każdym przypadku indywidualnie podejmuje się decyzję, czy należy podawać leki w celu zapobiegania zakrzepicy. Ostatecznie same leki mogą z kolei prowadzić do zwiększonego krwawienia.

Jak temu zapobiec?

Podstawowe środki dla wszystkich pacjentów

• Pooperacyjnej zakrzepicy żylnej można skutecznie zapobiegać kładąc nacisk na szybką mobilizację po zabiegu.
  • Oznacza to, że pacjenci zazwyczaj szybko wstają z łóżka po operacji lub poddawani są odpowiednim zabiegom fizjoterapeutycznym na wczesnym etapie.
• Lekarz i fizjoterapeuta poinformują, kiedy możliwe jest wstawanie po operacji i jakie ruchy/ćwiczenia należy wykonywać.

Działania fizykalne

• U niektórych pacjentów stosuje się dodatkowe pomoce mechaniczne, np. pończochy uciskowe.
  • Krótkie pończochy uciskowe wywierają ucisk w okolicy łydek, długie dodatkowo nad udami.
• Inną opcją jest przerywana kompresja pneumatyczna.
  • Na nogę nakładany jest wypełniony powietrzem mankiet, którego ciśnienie regulowane jest za pomocą pompy.
• Środki fizyczne (pończochy uciskowe i mankiety ciśnieniowe) odgrywają jedynie niewielką rolę w profilaktyce zakrzepicy. Są one wskazane przede wszystkim wtedy, gdy profilaktyka zakrzepicy za pomocą leków nie jest możliwa.

Leki

• To, który lek jest przepisany i w jakiej dawce, zależy od pacjenta i różnych czynników tj.:
  • wiek
  • rodzaj i zakres operacji
  • istniejące schorzenia
  • czynność wątroby i nerek
• Zwykle stosuje się heparynę.
  • Heparynę wstrzykuje się pod skórę kilka razy dziennie.
  • Poszczególne formy heparyny różnią się nieco sposobem działania i każda z nich ma inne zalety i wady.
  • Dwie inne substancje czynne, fondaparynuks i danaparoid, są dostępne jako alternatywa dla heparyny.
    • Można je stosować np. u pacjentów, którzy nie tolerują heparyny.
    • Są one także wstrzykiwane pod skórę.
• Alternatywą są tzw. nowe doustne leki przeciwzakrzepowe (NOAC), które można przyjmować w postaci tabletek.
  • Niektóre NOAC są dopuszczalne np. po chirurgicznej wymianie stawów kolanowych lub biodrowych.
• Rzadziej stosuje się antagonistów witaminy K, a w niektórych przypadkach kwas acetylosalicylowy.
W przypadku wielu operacji profilaktyka przeciwzakrzepowa jest stosowana tylko podczas pobytu w szpitalu.

• Przedłużona profilaktyka przeciwzakrzepowa jest szczególnie konieczna w przypadku operacji kolana i biodra, u pacjentów z nowotworami oraz przy przedwczesnych wypisach ze szpitala.

Leczenie i powikłania zakrzepicy

• Leczenie farmakologiczne zakrzepów krwi, zwane również leczeniem przeciwzakrzepowym, jest długotrwałe. Trwa co najmniej 3 miesiące. W razie potrzeby skrzep krwi może być również usunięty chirurgicznie.
• Jeśli nie uda się (całkowicie) przywrócić przepływu krwi w naczyniach, może to w ciągu kilku miesięcy lub lat doprowadzić do tzw. zespołu pozakrzepowego z utrzymującymi się obrzękami nóg, rozwojem żylaków, zmianami skórnymi i źle gojącymi się ranami.
• Przy zakrzepicy istnieje zwiększone ryzyko rozwoju kolejnych skrzepów krwi i zagrażających życiu zatorów płucnych.

Dodatkowe informacje

• Zakrzepica żył głębokich (ZŻG)
• Zatorowość płucna
• Pończochy uciskowe
• Okołooperacyjna profilaktyka zakrzepicy – Informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Magda Łabęcka, lekarz, Kraków (edytor)
• Hannah Brand, dr med., lekarz, Berlin