Co to jest odma prężna?

Odma opłucnowa jest stanem ostrym: na przykład przy urazie klatki piersiowej powietrze może dostać się z zewnątrz do szczeliny między ścianą klatki piersiowej a płucami lub między dwoma płatami opłucnej. Jednak ze względu na efekt zasysania powietrze nie może ponownie ujść. W miarę jak w to miejsce napływa coraz więcej powietrza, a ciśnienie w tej komorze powietrznej wzrasta, płuca po tej stronie i w dalszym przebiegu także po drugiej stronie są coraz bardziej uciskane. W języku specjalistycznym stan ten nazywany jest również odmą prężną, odmą opłucnową nadciśnieniową lub odmą opłucnową zastawkową. Osoba z odmą prężną odczuwa narastającą duszność. Jest to stan zagrażający życiu, który wymaga szybkiego leczenia.

Nie jest jasne, jak często występuje ten stan. Jednak odma prężna rzadko występuje u zdrowych, samodzielnie oddychających osób. 

Przyczyna

Płuca są otoczone opłucną. Składa się ona z dwóch cienkich warstw błony pokrywających zewnętrzną część płuca (opłucna trzewna) i wewnętrzną część ściany klatki piersiowej (opłucna ścienna). Normalnie te dwie warstwy błony leżą blisko siebie i ściśle do siebie przylegają dzięki cienkiej warstwie płynu. Gdy klatka piersiowa rozszerza się podczas wdechu, opłucna jest wyciągana na zewnątrz, tworząc podciśnienie w płucach i powodując napływ powietrza przez tchawicę. 

Odma prężna prawie zawsze występuje z powodu urazu opłucnej trzewnej, przy czym uszkodzenie działa jak zawór jednokierunkowy. W niektórych przypadkach taki mechanizm zastawkowy może być również spowodowany urazem ściany klatki piersiowej i opłucnej ściennej, przez co powietrze jest zasysane z zewnątrz. Powietrze wpływa do przestrzeni między dwoma płatami płuca (jama opłucnowa), gdy osoba poszkodowana wykonuje wdech, lecz powietrze nie może wydostać się, gdy osoba wykonuje wydech. Uszkodzone płuco zapada się, a zwiększone ciśnienie po tej stronie jamy klatki piersiowej powoduje przesunięcie narządów znajdujących się w środku jamy klatki piersiowej, w tym oskrzeli. To z kolei uciska również drugie płuco i niektóre z dużych naczyń krwionośnych (zwłaszcza żyłę główną górną i aortę). Skutkuje to zmniejszonym przepływem zwrotnym krwi do serca i zmniejszoną ilością krwi wypompowywanej z serca. Dochodzi do wstrząsu (ciśnienie tętnicze spada, a krążenie krwi i tlenu zmniejsza się), a dana osoba umiera, jeśli nie zostanie jak najszybciej poddana leczeniu.

Odma prężna często występuje po urazie ściany klatki piersiowej, np. w wyniku pchnięcia nożem lub uderzenia tępym narzędziem w ścianę klatki piersiowej ze złamaniem żeber, które może uszkodzić opłucną. Stan ten może być również wywołany przez sztuczną wentylację pacjenta, gdy dochodzi do tak zwanej wentylacji nadciśnieniowej, tj. powietrze jest nieumyślnie pompowane do dróg oddechowych pod zbyt wysokim ciśnieniem. Niektóre osoby cierpią na dziedziczną zmianę w tkance płucnej, która może łatwo się rozerwać; jeśli dojdzie do wewnętrznego rozdarcia, powietrze może również dostać się do przestrzeni opłucnej od wewnątrz i doprowadzić do odmy opłucnowej (spontaniczna odma opłucnowa). 

Objawy

U osób chorych nasilają się problemy z oddychaniem połączone z bardzo szybkim, płytkim oddechem i dusznością. Te osoby są niespokojne, mogą mieć przyspieszone tętno i odczuwać ból w okolicy klatki piersiowej. Jeśli podaż tlenu nadal spada z powodu upośledzonej czynności oddechowej, a wreszcie dochodzi również do zaburzeń krążenia, pacjenci stają się senni i ostatecznie tracą przytomność.

Podobna i równie poważna sytuacja występuje bez przedostawania się powietrza do worka opłucnowego, gdy krew przepływa między ścianą klatki piersiowej a płucami. Stan ten nazywany jest odmą krwotoczną. Odma krwotoczna może również wystąpić w połączeniu z odmą opłucnową. Objawy są często identyczne jak w przypadku odmy opłucnowej, ale w tym przypadku zwykle występuje również znaczna utrata krwi, co dodatkowo pogarsza stan. Płuca nie mogą więc pobierać wystarczającej ilości powietrza, a dodatkowo dochodzi do krwawienia wewnętrznego, co prowadzi do poważnej utraty krwi (każda strona jamy klatki piersiowej może pomieścić do 30–40% krwi danej osoby). Przyczyną odmy krwotocznej jest zwykle wypadek lub poważne uderzenie/uraz klatki piersiowej, ale nawet niewielkie urazy klatki piersiowej mogą wywołać poważną odmę krwotoczną.

Diagnostyka

Przyczyną jest zwykle wypadek skutkujący urazem klatki piersiowej lub żeber, w wyniku którego osoba poszkodowana ma trudności z oddychaniem. Personel karetki pogotowia i szpitala może zauważyć objawy nagłe, takie jak wystające naczynia krwionośne na szyi, sine wargi i błony śluzowe, szybkie tętno, zmiany w płucach i brak szmerów oddechowych po jednej stronie klatki piersiowej. Późniejsze objawy to niskie ciśnienie tętnicze i zaburzenia świadomości.

Pomiar gazów we krwi wykazuje niską zawartość tlenu, podwyższoną zawartość dwutlenku węgla i niską wartość pH we krwi (kwasica). Jeśli dostępny jest aparat USG, lekarz może wykorzystać to badanie do uzyskania dalszych wskazań dotyczących odmy opłucnowej. Ponieważ objawy mogą również wskazywać na zawał serca, EKG może być również pomocne w wykryciu ewentualnego zawału serca, jeśli rozpoznanie jest niepewne. Badanie rentgenowskie płuc potwierdza rozpoznanie, ale zwykle powinno być wykonane po otrzymaniu przez pacjenta opieki, ponieważ stan ten wymaga natychmiastowej terapii. Pacjent powinien zatem zostać prześwietlony dopiero po ustabilizowaniu się jego stanu.

Terapia

Pierwszym środkiem jest natychmiastowe wprowadzenie grubej kaniuli przez ścianę klatki piersiowej do przestrzeni wypełnionej powietrzem. Lekarz pogotowia ratunkowego wprowadzi ją pomiędzy II. a III. żebro w linii pionowej od środka obojczyka lub w okolicy V. żebra w linii bardziej bocznej w kierunku pachy. Umożliwia to ucieczkę powietrza z jamy opłucnej i zmniejsza ucisk na płuca. Należy jak najszybciej umieścić drenaż (tj. nieco grubszą rurkę) w jamie opłucnej od zewnątrz, aby powietrze i ewentualnie krew mogły wydostać się szybciej i lepiej. Jednocześnie pacjent otrzymuje tlen przez maskę tlenową w przypadku niedoboru tlenu.

Rokowanie

Jeśli terapia zostanie rozpoczęta szybko i nie dojdzie do dalszych poważnych urazów, rokowanie jest dobre. Jednak odma prężna może być śmiertelna w bardzo krótkim czasie, jeśli odpowiednia terapia nie zostanie podjęta na czas.

Dodatkowe informacje

• samoistna odma opłucnowa
• odma prężna — informacje dla lekarzy