Informacje ogólne

Definicja

• Swędząca wysypka w wyniku miejscowej reakcji na przywry, które próbują wniknąć w ludzką skórę podczas kąpieli w słodkiej wodzie.
  • w przypadku pierwszej ekspozycji miejscowo swędzące pęcherzyki w miejscach, gdzie larwy próbują wniknąć przez skórę.
• Przy powtórnym kontakcie występuje uczulenie. Może rozwinąć się uogólniona wysypka plamisto-grudkowa od 10 do 24 godzin po ponownej ekspozycji na cerkarię.

Epidemiologia

• Patogen występuje często w wodach słodkich, gdy temperatura wody wzrasta do 20°C w gorące i słoneczne dni.
• Na całym świecie obserwuje się coraz większą inwazję zbiorników wodnych przez cerkarie.
• Ponieważ cerkariowe zapalenie skóry często występuje na obszarach uprawy ryżu, jest uważane za chorobę zawodową wśród osób uprawiających ryż.¹

Etiologia i patogeneza

• Przywry z rodzaju Schistosoma (np. Trichobilharzia, 100 gatunków)¹: głównym żywicielem pasożyta jest ptactwo wodne (kaczki), żywicielami pośrednimi są ślimaki:
  • jaja pasożyta dostają się do wody z ptasimi odchodami
  • w wodzie wylęgają się z nich larwy, które dostają się do niektórych gatunków ślimaków
  • w ślimaku larwa rozwija się w sporocystę, która z kolei daje początek nowym sporocystom, a następnie rozwija się kolejne pokolenie larw (cerkarii)
  • w upalne, słoneczne dni cerkarie pozostają na powierzchni wody i próbują dostać się do krwioobiegu ptactwa wodnego przez naczynia krwionośne w płetwiastych łapach
  • potrafią aktywnie poruszać się do przodu i reagować na zmieniające się warunki świetlne (np. cień ptaka wodnego).¹
• U ludzi cerkarie mogą wnikać w skórę na głębokość kilku milimetrów. Penetracja w głąb skóry jest kontrolowana przez enzymy histolityczne i zależy od różnych czynników (np. liczby wielonienasyconych kwasów tłuszczowych na powierzchni skóry).²
• Człowiek jest przypadkowym żywicielem.
  • cerkarie giną szybko, ale mogą powodować miejscowe reakcje alergiczne.
  • możliwość przenikania cerkarii do organizmu u osób z obniżoną odpornością jest przedmiotem dyskusji.¹
  • ponieważ cerkarie występują głównie w płytkiej wodzie, zarażają przede wszystkim dzieci.
• Zarażenie nie jest przekazywane z człowieka na człowieka.
• Sporadycznie cerkarie znajdowano również w wodzie morskiej, a głównym żywicielem były ptaki morskie.

Czynniki predysponujące

• Pływanie w słodkiej wodzie, gdy temperatura wody wynosi powyżej 20°C w upalne, słoneczne dni.

ICD-10

• B65.3 Zapalenie skóry cerkariowe.

Diagnostyka

Kryteria diagnostyczne

• Swędząca wysypka skórna po kąpieli w słodkiej wodzie na częściach ciała odkrytych podczas kąpieli.

Diagnostyka różnicowa

• Trombikuloza: wywołana przez rodzaj roztocza, pokrzywka pod obcisłym strojem kąpielowym.
• Zapalenie skóry wywołane przez larwy parzydełkowców: pokrzywkowa osutka pod strojem kąpielowym wywołana przez larwy parzydełkowca Linuche unguiculata; przy kąpielach w słonej wodzie (Atlantyk).
• Pokrzywka.

Wywiad lekarski

• U większości ludzi pierwszy kontakt wyzwala łagodne dolegliwości.
• w miejscach, w których larwy dostają się do skóry, po upływie kilku minut do kilku godzin od wyjścia z wody mogą pojawić się grudki i pęcherzyki.
• Przy powtarzającym się narażeniu u osób uczulonych może wystąpić reakcja alergiczna związana z uogólnioną swędzącą i plamistą wysypką skórną.
  • uogólniona reakcja występuje około 10–24 godzin po ekspozycji.
  • intensywność wysypki jest zróżnicowana, ale u niektórych pacjentów może mieć ciężki przebieg.
  • wysypka utrzymuje się 10–20 dni.
• Infestacja wieloma cerkariami może powodować objawy ogólne, takie jak obrzęk węzłów chłonnych, gorączka lub nudności.³  

Badanie fizykalne

• Swędząca i plamista wysypka po kąpieli w słodkiej wodzie: miejscowych lub uogólniona.
  • miejscowe zmiany skórne wystepują jedynie w okolicach ciała odkrytych podczas kąpieli.

Dalsza diagnostyka

• Zwykle nie przeprowadza się dalszej diagnostyki.
• W badaniach laboratoryjnych zwykle stwierdza się eozynofilię i podwyższone stężenie IgE.⁴
• Po przeniesieniu ślimaków ze zbiornika wodnego do szklanki z wodą po kilku dniach można w wodzie wykryć mikroskopowo cerkarie.

Leczenie

Ogólne informacje o leczeniu

• W razie potrzeby można zastosować leczenie objawowe w celu łagodzenia symptomów.

Farmakoterapia

• Ewentualnie podawanie leków przeciwhistaminowych i/lub stosowanie miejscowych glikokortykosteroidów. 
• Na przykład: krem z hydrokortyzonem 0,5–1%, cetyryzyna w tabletkach 10 mg 1 x na dobę.

Zapobieganie

• Obecność cerkarii w wodach kąpieliska nie musi oznaczać zakazu kąpieli, ale należy poinformować kąpiących się o chorobie i związanych z nią zagrożeniach.
• Środki ochrony indywidualnej:
  • prysznic bezpośrednio po kąpieli może spłukać cerkarie ze skóry
  • nie należy przebywać zbyt długo w skażonym zbiorniku wodnym
  • kilka krótszych okresów przebywania w wodzie zmniejsza ryzyko zarażenia cerkariami
  • po kąpieli ciało dokładnie osuszyć ręcznikiem (mechaniczne usunięcie i wysuszenie cerkarii)
  • w zbiornikach gdzie występują cerkarie należy wybierać obszary z wiatrem od strony lądu, głęboką wodą lub lekkimi prądami
  • należy preferować wody, gdzie jest mało ślimaków (kamieniste dno) i ptaków wodnych
  • wodoodporne środki przeciwsłoneczne z ochroną przed meduzami zmniejszają ryzyko przeniknięcia cerkarii przez skórę⁵
  • dobrą ochronę zapewniają również wodoodporne środki przeciwsłoneczne zawierające lek niklozamid.⁵

Przebieg, powikłania i rokowanie

Przebieg

• Jest to łagodna choroba o samoograniczającym się przebiegu, samoistnie ustępująca po około 10–20 dniach.

Powikłania

• Nadkażenia bakteryjne.¹ 

Rokowanie

• Dobre.

Informacje dla pacjentów

Materiały edukacyjne dla pacjentów

• Świąd pływaków (cerkariowe zapalenie skóry).

Ilustracje

Cerkariowe zapalenie skóry: uogólniona reakcja po wcześniejszym uczuleniu

Cerkariowe zapalenie skóry (świąd pływaków)