Regional content

Content

Informacje ogólne

Definicja

• Tasiemce (Cestoda) to płazińce, które cechuje hermafrodytyzm (obojnactwo) i mogą występować jako dorosłe pasożyty w przewodzie pokarmowym człowieka (endopasożyty).^1-2
• Głównym żywicielem niektórych z tych pasożytów jest człowiek. Inne występują głównie u zwierząt, ale mogą też pasożytować na człowieku.
• U ludzi najistotniejsze są:
  • Bąblowica
    • tasiemiec psi (Echinococcus granulosus) wywołuje bąblowicę jednojamową.
    • tasiemiec bąblowcowy wielojamowy (Echinococcus multilocularis) wywołuje bąblowicę wielojamową.
    • zobacz odpowiednie artykuły.
  • Tasiemczyca – infestacja jelitowa:³
    • tasiemca niezubrojonego (Taenia saginata) lub
    • tasiemca uzbrojonego (Taenia solium).
  • Wągrzyca³
    • infestacja tkanek wągrami/larwami tasiemca uzbrojonego.
  • Dyfilobotrioza
    • infestacja bruzdogłowcem szerokim (Diphyllobothrium latum).
  • Hymenolepioza⁴
    • infestacja tasiemcem karłowatym (Hymenolepis nana).
• W przypadku tasiemczycy człowiek jest żywicielem ostatecznym; tasiemiec żyje w jelicie człowieka, w dużej mierze nie wywołując znaczących szkód.
  • W wągrzycy dochodzi do imigracji przez ścianę jelita, rozsiewu hematogennego, a w konsekwencji infestacji tkanek przez wągry tasiemca, jak w przypadku żywiciela pośredniego. Wągrzyca jest bardzo rzadka, ale znacznie bardziej niebezpieczna niż tasiemczyca.⁵

Epidemiologia

• W Europie Środkowej zakażenia tasiemcem są dziś rzadkością dzięki poprawie standardów higieny i środkom zapobiegawczym.⁶
• Zakażenia tasiemcem są powszechne na całym świecie.
  • Taenia solium występuje endemicznie w wielu częściach świata: Ameryka Łacińska, Europa Wschodnia, Afryka Subsaharyjska, Indie, Azja.¹
  • W tych regionach wągrzyca jest przyczyną 30% wszystkich padaczek.³
• W Europie Środkowej występują pojedyncze przypadki wągrzycy, z których większość została nabyta w krajach o endemicznym występowaniu.² W Polsce rozpoznaje się 1–2 przypadki wągrzycy rocznie.⁷
  • Szczególne istotne jest występowanie tasiemca nieuzbrojonego (Taenia saginata), który jest szeroko rozpowszechniony na całym świecie.²
  • Przyczyną jest wołowina, często spożywana na surowo lub niedogotowana.
• W Polsce odnotowuje się około 200 przypadków tasiemczycy rocznie, z czego za ponad połowę odpowiada tasiemiec nieuzbrojony.⁷
  • W 2022 roku zapadalność na bąblowicę w Polsce wyniosła 0,12 na 100 000, z czego 76% wymagało hospitalizacji.⁸
• Zakażenie Diphyllobothrium latum występuje głównie w regionach północnych i subarktycznych.¹

Etiologia i patogeneza

Anatomia tasiemca

• Długość dorosłych tasiemców z rodzaju Taenia wynosi 10–12 metrów.
• Dorosły tasiemiec składa się z główki (skoleks), części szyjnej i łańcucha członów. Na łańcuch członków składają się pojedyncze segmenty (proglotydy), w których dojrzewają jaja.
• U niektórych gatunków (np. z rodzaju Taenia) tylne segmenty mogą odrywać się od reszty tasiemca. Odrzucone segmenty lub zawarte w nich jaja są następnie wydalane z kałem, a częściowo wykazują samodzielną ruchliwość.
• Natomiast u innych gatunków (np. z rodzaju Hymenolepis) proglotydy ulegają rozkładowi wewnątrz żywiciela, przez co w kale obecne są tylko jaja.

Cykl życiowy tasiemca⁹

• Jaja tasiemca dostają się do wody/gleby poprzez ludzkie odchody.
• Bydło lub świnie (żywiciel pośredni) spożywają jaja tasiemca przez wypicie skażonej wody.
• W jelicie zwierzęcia dochodzi do rozpuszczenia osłonek jajowych i uwolnienia postaci larwalnej (onkosfery).
• Onkosfera wwierca się w ścianę jelita i dociera z krwią głównie do dobrze zaopatrzonych w krew mięśni.
  • To stadium rozwojowe pasożytów w mięśniach nazywamy wągrami. Po średnio 10 tygodniach wągier ma wielkość około 0,5 cm i jest gotowy do zakażania.
  • Cysticerkus: pęcherzyk wypełniony płynem, zawierający protoskoleks, czyli zalążek tasiemca.
• Ludzie zarażają się poprzez spożywanie żywności poddanej niedostatecznej obróbce cieplnej.
• W przewodzie pokarmowym człowieka cysticerkus pęka i protoskoleks przyczepia się do ściany jelita.
• Każdy protoskoleks tworzy główkę tasiemca, który rośnie poprzez tworzenie nowych proglotydów z tylnej części ciała.
• Ten proces dojrzewania w jelicie człowieka trwa przez 2–4 miesiące.
• Pasożyt rośnie apozycyjnie z głowy. Powstają proglotydy, które zawierają męskie i żeńskie narządy rozrodcze oraz do 100 000 jaj.
• Jaja są wydalane z kałem i mogą przetrwać w wodzie, w glebie lub na roślinach przez bardzo długi czas.

Gatunki Taenia

• Człowiek jest żywicielem ostatecznym 2 gatunków z rodzaju Taenia: Taenia saginata (tasiemiec nieuzbrojony) i Taenia solium (tasiemiec uzbrojony).
• T. solium
  • Świnie, pełniące rolę żywicieli pośrednich, zarażają się poprzez paszę lub wodę zanieczyszczoną zakażonymi odchodami ludzkimi.
    
    • Zła higiena i warunki sanitarne są czynnikami predysponującymi.
    • Rozpowszechniony w Ameryce Łacińskiej, tropikach Afryki i Azji Środkowej.
  • U ludzi zakażenie następuje zwykle poprzez spożycie surowej lub niedogotowanej wieprzowiny.
  • Człowiek jest żywicielem ostatecznym, w którym rozwija się dorosły pasożyt.
  • Nie obejmuje to przypadków, w których człowiek pełni rolę żywiciela pośredniego i rozwija się wągrzyca.
    • Jaja tasiemca są połykane i rozprzestrzeniają się hematogennie.
    • Często zasiedlają tkankę łączną, mięśnie, oczy, a zwłaszcza mózg.
    • Najczęstszym objawem wągrzycy jest neurocysticerkoza (wągrzyca ośrodkowego układu nerwowego).⁹
• T. saginata¹
  • Larwy są spożywane przez ludzi wraz z niedogotowaną wołowiną, tasiemce rozwijają się w jelicie człowieka (żywiciel ostateczny).
• Człowiek zaraża się zwykle tylko 1 lub co najwyżej kilkoma dorosłymi tasiemcami.

Tasiemiec karłowaty^1,4

• Osiąga 30–40 mm długości i 1 mm średnicy.
• Zakażenie gatunkiem Hymenolepis nana jest najczęściej spotykanym na świecie zakażeniem tasiemcem.
• Zakażenie może zostać przeniesione z człowieka na człowieka, a sprzyjają temu nieodpowiednie warunki higieniczne (człowiek może być żywicielem pośrednim i ostatecznym).
• Infestacja występuje najczęściej u dzieci żyjących w ciepłym klimacie i w nieodpowiednich warunkach higienicznych.

Diphyllobothrium latum¹

• Człowiek zaraża się przez spożycie mięsa ryby niepoddanej odpowiedniej obróbce termicznej.

Czynniki predysponujące

• Złe warunki higieniczne.
• Kontakt zwierząt ze skażoną wodą.

ICD–10

• B68 Tasiemczyca
  • B68.0 Tasiemczyca wywołana przez tasiemca uzbrojonego.
  • B68.1 Tasiemczyca wywołana przez tasiemca nieuzbrojonego.
  • B68.9 Tasiemczyca, nieokreślona.
• B69 Wągrzyca.
  • B69.0 Wągrzyca ośrodkowego układu nerwowego.
  • B69.1 Wągrzyca oka. 
  • B69.8 Wągrzyca o innym umiejscowieniu.
  • B69.9 Wągrzyca, nieokreślona. 
• B71 Zakażenia innymi tasiemcami.
  • B71.0 Hymenolepidoza.
  • B71.1 Dipylidoza.
  • B71.8 Inne określone zakażenia tasiemcami.
  • B71.9 Zakażenie tasiemcem, nieokreślone.

Diagnostyka

Diagnostyka różnicowa

• Inne choroby wywołane przez robaki pasożytnicze, takie jak glisty ludzkie, obleńce czy owsiki (owsica).

Wywiad lekarski

• Infestacje jelitowe tasiemcami u ludzi często przebiegają bezobjawowo.¹
• Nieswoiste objawy:¹
  • ból brzucha, ból na czczo
  • nudności, wymioty
  • zaparcia i biegunka (często na przemian)
  • utrata apetytu lub zwiększony apetyt
  • utrata masy ciała
  • wzdęcia
  • świąd okołoodbytniczy
  • ból głowy 
  • pokrzywka.
• Niektórzy pacjenci zgłaszają pojawienie się w stolcu lub spontanicznie segmentów tasiemca (zwartych proglotydów, o długości 2–20 mm).¹
• W przypadku hymenolepidozy: może wystąpić swędząca wysypka skórna.¹
• Pytania ukierunkowane na:
  • spożycie surowego mięsa lub ryb albo zanieczyszczonej wody
  • pobyty za granicą.
• Wągrzyca: 
  • ból głowy
  • napady drgawkowe
  • inne, zmienne objawy neurologiczne.⁹

Badanie fizykalne

• Często nie wykazuje żadnych zmian patologicznych.
• W przypadku hymenolepidozy: możliwa plamisto–grudkowa wysypka skórna.
• W wągrzycy zaburzenia neurologiczne w zależności od lokalizacji wągrów.¹
• Znalezienie pojedynczych lub połączonych segmentów tasiemca (proglotydów) w kale lub bieliźnie.

Badania uzupełniające w ramach podstawowej opieki zdrowotnej

• Badania laboratoryjne:
  • Morfologia krwi z rozmazem.
  • Eozynofilia jest typowa, ale nie występuje u wszystkich nosicieli tasiemca.¹
  • W infestacji bruzdogłowcem szerokim (Diphyllobothrium latum) możliwy niedobór witaminy B₁₂ i niedokrwistość megaloblastyczna.
• Badanie kału na obecność jaj i członów pasożyta:¹
  • Wykrywanie dorosłych tasiemców.
  • Rozróżnianie gatunków poprzez badanie proglotydów
    • Jaja T. saginata i T. solium są nierozróżnialne.
  • Wynik badania kału może być fałszywie ujemny, ponieważ tasiemce lub jaja są wykrywalne dopiero po 2–3 miesiącach od zakażenia, a więc w stadium dorosłym.

Diagnostyka specjalistyczna

• Procedury obrazowe
  • MRI głowy lub TK w przypadku podejrzenia wągrzycy.¹
• Histologiczne wykrywanie neurocysticerkozy z zakażonej tkanki.⁹
• Test serologiczny
  • Przy podejrzeniu neurocysticerkozy badanie serologiczne metodą immunoblottingu enzymatycznego (EITB) 
    • Swoistość sięga niemal 100%, czułość jest ograniczona.5

Leczenie

Cel leczenia

• Eliminacja tasiemca.

Ogólne informacje o leczeniu

• W przypadku infestacji tasiemcem jelitowym leczeniem z wyboru są leki przeciwpasożytnicze.¹
• W przypadku tasiemczycy powtórzenie leczenia zwykle nie jest konieczne, ale ma sens w przypadku infestacji tasiemcem karłowatym (hymenolepidoza).
• W przypadku wągrzycy
  • prazykwantel 500 mg przez kilka dni, glikokortykoidy, leki przeciwdrgawkowe⁵
  • działanie w zależności od stopnia i lokalizacji infestacji wągrami
  • leczenie wągrzycy powinno odbywać się w trybie stacjonarnym na oddziale neurologicznym mającym doświadczenie w leczeniu tego typu chorób.

Farmakoterapia tasiemczycy

• Lekiem z wyboru jest prazykwantel^1,3(lek obecnie dostępny w Polsce jedynie w ramach procedury importu docelowego).
  • Może być stosowany w przypadku wszystkich zakażeń tasiemcem, większe dawki wymagane są w przypadku zakażenia Hymenolepis nana^1,10
    
    • zalecany dla dzieci od 4. roku życia i dorosłych
    • tasiemczyca: 5–10 mg/kg masy ciała doustnie jako dawka jednorazowa
    • zakażenie Hymenolepis nana: 25 mg/kg masy ciała doustnie jako dawka jednorazowa (powtórne podanie tej samej dawki w 10. dobie).
  • Ciąża: WHO zaleca podawanie we wskazaniu schistosomatoza przez cały okres ciąży; brak oznak szkodliwości dla nienarodzonego dziecka.¹¹
  • Karmienie piersią: przenosi się do mleka matki w niewielkich ilościach, w przypadku krótkiego leczenia zaleca się wstrzymanie karmienia piersią na 24 godziny, w przypadku dłuższego leczenia rozważyć ścisłe wskazania lub odstawienie od piersi.
  • W przypadku zarażenia T. solium konieczne wykluczenie niemej klinicznie wągrzycy (prazykwantel wchłania się z przewodu pokarmowego i może spowodować niekontrolowane obumieranie wągrów i obrzęk mózgu).¹⁰
• Niklozamid³(lek obecnie dostępny w Polsce jedynie w ramach procedury importu docelowego) 
  • Stosowany przy zakażeniach tasiemcem nieuzbrojonym (Taenia saginata), tasiemcem uzbrojonym (Taenia solium), bruzdogłowcem szerokim (Diphyllobothrium latum) i tasiemcem karłowatym (Hymenolepis nana).
  • Dawkowanie u dorosłych: 2 g jednorazowo.
• Albendazol
  • 400 mg dziennie doustnie przez 3 dni.³
• Skuteczność leczenia potwierdza brak wydalania członów tasiemca od 4. miesiąca po leczeniu.⁷

Zapobieganie

• Zakażenia można uniknąć przez gotowanie lub smażenie wołowiny lub wieprzowiny przed spożyciem.
  • Aby zabić wągry, temperatura obróbki termicznej mięsa powinna osiągnąć 70°C przez co najmniej 5 minut.
  • Wągry zabija również zamrożenie w temperaturze –18°C (przez minimum 24 godziny).
• Badanie w kierunku infestacji wągrami (wągrzycy bydła rzeźnego) odbywa się w ramach urzędowego badania mięsa.
• Zapobieganie niekontrolowanemu rozprzestrzenianiu się fekaliów ludzkich (poprzez oczyszczalnie ścieków, unikanie „dzikich” toalet).

Powikłania

• W przypadku neurocysticerkozy:
  • napady drgawkowe
  • ostry wzrost ciśnienia wewnątrzczaszkowego.¹²

Obowiązek zgłaszania

• Brak obowiązku zgłaszania tasiemczyc.
• W przypadku podejrzenia wągrzycy lub jej rozpoznania, dokonuje się zgłoszenia Państwowemu Powiatowemu Inspektoratowi Sanitarnemu właściwemu ze względu na miejsce zamieszkania pacjenta, w postaci papierowej lub elektronicznej (druk ZLK–1).

Informacje dla pacjentów

Materiały edukacyjne dla pacjentów

• Tasiemce.