Co to jest kiła?

Treponema pallidum

Kiła to choroba przenoszona drogą płciową, za którą odpowiada bakteria Treponema pallidum. Znana jest również jako syfilis lub lues. Nieleczona kiła może mieć wieloletni przebieg i spowodować trwałe uszkodzenia, m.in. mózgu lub naczyń krwionośnych. Choroba postępuje etapami, objawy mogą być różne w zależności od zaawansowania schorzenia. Przebieg może być bardzo łagodny, przez co w niektórych przypadkach choroba nie jest zauważana. Ponieważ kiła jest uleczalna, zwłaszcza we wczesnym stadium, za pomocą antybiotyków, takich jak penicylina, istotne jest, aby ją wcześnie wykryć i rozpocząć leczenie. Warto znać objawy choroby i w przypadku jej podejrzenia szukać pomocy lekarskiej.

Kiła nie jest chorobą rzadką. W Europie Środkowej notuje się około 9 przypadków na 100 000 mieszkańców rocznie, a częstość zachorowań stale wzrasta.

Ta choroba weneryczna występuje wielokrotnie częściej u mężczyzn niż u kobiet. Do grupy o zwiększonym ryzyku zachorowania należą mężczyźni, którzy utrzymują kontakty płciowe z mężczyznami. Nierzadko kiła występuje u osób zakażonych jednocześnie wirusem HIV.

Zakażenie

Bakterie znajdują się w płynach ustrojowych, na błonach śluzowych oraz we krwi osób zakażonych. Do zakażenia dochodzi zwykle poprzez kontakt płciowy, np. seks waginalny, analny lub oralny. Patogen może dostać się do organizmu przez niewielkie rany w skórze lub błonie śluzowej. Ryzyko zachorowania po niezabezpieczonym stosunku płciowym z osobą chorą na kiłę wczesną wynosi ok. 20–30%.

Kiła może być również przenoszona przez zanieczyszczone igły podczas zażywania narkotyków. Ponieważ produkty krwiopochodne przechodzą wiele badań, przenoszenie choroby poprzez transfuzje krwi jest niezwykle rzadkie. Należy zauważyć, że kiła w ciąży może być przenoszona z przyszłej matki na nienarodzone dziecko poprzez łożysko, jest to tak zwana kiła wrodzona.

Stadia i objawy

Kiła postępuje w kilku etapach, pomiędzy którymi mogą upłynąć miesiące do lat z niewielkimi objawami lub bezobjawowo. Poszczególne stadia mają charakterystyczne objawy. Zakażenia mogą też przebiegać bez żadnych oznak, w takim przypadku choroba może rozprzestrzeniać się niepostrzeżenie. Około 30% przypadków nieleczonej kiły ustępuje samoistnie.

Kiła w stadium pierwotnym 

W pierwszej fazie choroby, w miejscu wniknięcia krętków może początkowo pojawić się guzek wielkości ziarenka, np. w pochwie, wargach sromowych, penisie, odbytnicy lub jamie ustnej. Następnie rozwija się w tym miejscu rana o niewielkiej bolesności i stwardniałych brzegach. Ten tzw. wrzód twardy pojawia się w ciągu 10 dni do 10 tygodni, najczęściej ok. 3 tygodni po zakażeniu. U 70–80% chorych lokalnie mogą występować powiększone, bezbolesne węzły chłonne. Uszkodzona skóra goi się zwykle w ciągu 6 tygodni do 6 miesięcy.

Płyn wyciekający z rany zawiera bakterie, które można wykryć za pomocą wymazu z rany (np. za pomocą mikroskopu lub testu PCR). Jeśli badania serologiczne wykrywające przeciwciała przeciwko drobnoustrojowi wyjdą dodatnie, można potwierdzić, że osoba chora miała kontakt z patogenem. Wynik zależy jednak od przebiegu czasowego choroby i początkowo może być negatywny. Konieczne może być powtórzenie testu po 2 tygodniach.

Kiła w stadium wtórnym 

Jeśli kiła nie jest leczona w stadium pierwotnym, w ciągu kolejnych miesięcy bakteria może rozprzestrzeniać się poprzez krwiobieg i wywoływać w stadium wtórnym różne, czasem bardzo niespecyficzne objawy, dlatego kiła nazywana jest również kameleonem medycyny. Osoby chore mogą mieć objawy przypominające przeziębienie, takie jak gorączka, zmęczenie, bóle głowy, stawów lub mięśni. Może temu towarzyszyć powiększenie węzłów chłonnych na całym ciele. Następnie może pojawić się wysypka zajmująca skórę i błony śluzowe, zazwyczaj na dłoniach i podeszwach stóp. Migdałki mogą być powiększone i zaczerwienione. Objawem może być również wypadanie włosów. Zmiany przypominające brodawki, tzw. kłykciny kończyste, mogą rozwijać się w okolicy pochwy, penisa lub odbytu. Zakażenie może dawać objawy w innych narządach, takich jak wątroba, nerki lub oczy.

W stadium wtórnym pacjenci stanowią poważne źródło zakażenia. Badania serologiczne często dają wynik dodatni. W ciągu 6 miesięcy od pierwszego zakażenia objawy mogą ustąpić nawet bez terapii.

Kiła utajona

Jeśli nie pojawiły się objawy, kiła nazywana jest utajoną. Przeprowadzone badanie krwi nadal daje wynik pozytywny. Do roku po zakażeniu mówi się o kile utajonej wczesnej, potem o kile utajonej późnej. Stadium utajone może trwać od kilku miesięcy do kilku lat, może też się utrzymywać przez całe życie.

Kiła późna

Kiła utajona może w każdej chwili doprowadzić do ponownego wystąpienia objawów choroby. Bez wcześniejszego leczenia ryzyko nawrotu wynosi ok. 30%. Ta tak zwana kiła późna nazywana jest również stadium trzeciorzędowym. Dzięki często wczesnemu wdrożeniu leczenia, jest ono raczej rzadkie.

W kile trzeciorzędowej na skórze lub innych narządach mogą tworzyć się guzy zapalne rozmiękające w środku. Dochodzi do uszkodzenia ścian naczyń krwionośnych, na skutek czego powstają tętniaki aorty. Mogą one pęknąć (pęknięcie tętniaka), co powoduje zagrażające życiu krwawienie.

Jedną z najcięższych postaci choroby jest kiła układu nerwowego, która może powodować między innymi promieniujące bóle w brzuchu i nogach, zaburzenia czucia, drgawki, zaburzenia psychiczne oraz demencję.

Zakażenie HIV i kiła

Rana śluzówki, która klasycznie występuje w pierwotnym stadium kiły, sprzyja równoczesnemu zakażeniu wirusem HIV. Skuteczna ochrona za pomocą prezerwatywy jest więc szczególnie ważna.

Jeśli przed zakażeniem patogenem kiły istnieje już zakażenie HIV, kiła może mieć cięższy przebieg. Podobnie, istniejąca wcześniej choroba HIV może ulec zaostrzeniu przez kiłę.

Diagnoza

Podczas wizyty u lekarza przeprowadzany jest wywiad i badanie fizykalne. W przypadku podejrzenia zakażenia kiłą zwykle pobiera się krew. Przeciwciała można wykryć we krwi za pomocą testów serologicznych, które wskazują, że pacjent miał lub ma kontakt z patogenem. Drobnoustrój może być również wykryty przez wymaz z płynu z rany w badaniu mikrobiologicznym pod mikroskopem lub za pomocą testu PCR. Jeśli wyniki badań serologicznych lub innych testów są dodatnie, rozpoczyna się leczenie.

Leczenie

Kiłę można leczyć antybiotykami. Nie da się jednak wyleczyć powstałych dotychczas uszkodzeń narządów. Penicylinę zwykle wstrzykuje się domięśniowo, a w ciężkich przypadkach podaje się ją dożylnie. Jeśli pacjenci są uczuleni na penicylinę, można podać inne rodzaje antybiotyków.

U niektórych chorych zachodzi tzw. reakcja Jarischa-Herxheimera, która może wystąpić w ciągu 24 godzin po podaniu antybiotyku. Dochodzi do niej, gdy z zabitych antybiotykiem bakterii zostaje wydzielona toksyna. Objawy to gorączka, dreszcze, zmęczenie, bóle głowy lub mięśni. Ponieważ nie jest to uczulenie na antybiotyk, antybiotykoterapia jest kontynuowana. Pacjenci z taką reakcją powinni być obserwowani na oddziale szpitalnym.

Środki ostrożności

Ponieważ kiła jest chorobą przenoszoną drogą płciową, należy unikać kontaktów płciowych do czasu zakończenia terapii. Personel medyczny może udzielić informacji, kiedy kontakty płciowe są znów możliwe bez ryzyka przeniesienia choroby. Ważne jest również poinformowanie o chorobie partnerów seksualnych z ostatnich 12 miesięcy. Powinni oni poddać się badaniu pod kątem kiły, aby wdrożyć ewentualne leczenie we wczesnym stadium.

Dobrym zabezpieczeniem przed kiłą i innymi chorobami przenoszonymi drogą płciową są prezerwatywy. Zmniejszają one ryzyko zakażenia chorobą, ale nie chronią całkowicie przed kiłą, którą można się zarazić także przez inne zmiany skórne.

Skonsultuj się z lekarzem, jeśli chcesz się przebadać równocześnie pod kątem innych chorób przenoszonych drogą płciową (w tym HIV).

Rokowanie

Wcześnie leczona choroba ma dobre rokowanie. Nieleczona kiła ustępuje samoistnie u 1/3 chorych. U 1/3 faza utajona utrzymuje się przez całe życie, a u pozostałych choroba rozwija się do stadium trzeciorzędowego.

Dodatkowe informacje

• Antybiotykoterapia
• Kiła w ciąży

Autorzy

• Markus Plank, MSc BSc, dziennikarz medyczny i naukowy, Wiedeń
• Marleen Mayer, lekarz, Mannheim
• Anna Zwierzchowska, lekarz rezydent, Kraków (edytor/recenzent)