Co to jest bąblowica?

Definicja

Bąblowica to choroba zakaźna wywoływana przez pasożyty z rodzaju Echinococcus. Bąblowce to niewielkie tasiemce o długości 4–7 milimetrów. Istnieje kilka podgatunków tego pasożyta, ale choroby u ludzi wywołują przede wszystkim następujące dwa gatunki: tasiemiec psi (Echinococcus granulosus) i tasiemiec lisi (Echinococcus granulosus). Szczególnie ten ostatni gatunek może być źródłem groźnych chorób u ludzi.

Objawy

Tasiemiec psi

U wielu pacjentów nie występują żadne objawy i możliwe jest również spontaniczne wyzdrowienie. Jeśli pasożyt dostanie się do organizmu, zwykle osiada w wątrobie, gdzie tworzy wypełniony płynem pęcherz (torbiel, bąblowica torbielowata). Duże torbiele w wątrobie mogą zakłócać jej prawidłową pracę i prowadzić do bólu brzucha, zapalenia dróg żółciowych i zażółcenia skóry (żółtaczka). Mogą wystąpić dodatkowe zakażenia bakteryjne z tworzeniem się ropni. Przy lokalizacji płucnej pojawiają się kaszel, krwawa plwocina, ból w klatce piersiowej, zapalenie opłucnej lub trudności w oddychaniu. Pęknięte torbiele mogą wywołać ostre reakcje alergiczne lub reakcje z nadwrażliwości. Torbiele poza wątrobą lub płucami są bardzo rzadkie i zwykle bezobjawowe, ale mogą prowadzić do różnych objawów w zależności od ich lokalizacji.

Ze względu na długi okres inkubacji i powolny wzrost torbieli, choroba często jest rozpoznawana późno lub przypadkowo (np. w badaniu USG). Zakażenie prawdopodobnie często występuje w dzieciństwie, ale ujawnia się dopiero w wieku dorosłym, czasem nawet do 50 lat później.

Tasiemiec lisi

Tasiemiec lisi jest znacznie groźniejszy dla człowieka, gdyż pasożyt może rozprzestrzeniać się z wątroby po całym organizmie i prowadzić do zmian przypominających nowotwór (bąblowica pęcherzykowa). Larwy powodują wolno rosnące, guzowate, torbielowate, naciekowe zmiany o galaretowatej strukturze, które mogą rozprzestrzeniać się zarówno w sposób ciągły, jak i z przerzutami, zwłaszcza w płucach i mózgu. W efekcie dochodzi do zaburzeń w funkcjonowaniu narządów. Nieleczone zakażenie tasiemcem lisim może prowadzić do śmierci.

Zakażenie często pozostaje bezobjawowe przez 10–15 lat. Następnie pojawiają się niespecyficzne objawy, takie jak uczucie ucisku w nadbrzuszu, ból, nudności, gorączka oraz, w zależności od lokalizacji torbieli, żółtaczka lub zapalenie dróg żółciowych.

Przyczyny

Głównym żywicielem bąblowców są dzikie zwierzęta. Tasiemce mogą bytować w jelitach, nie powodując objawów choroby. Dojrzałe robaki składają jaja, które są wydalane z kałem. Larwy wylęgają się dopiero po przedostaniu się do nowego żywiciela. Następuje to wtedy, gdy inne zwierzęta lub ludzie spożyją trawę, jagody lub grzyby zanieczyszczone odchodami głównego żywiciela. Do zakażenia tasiemcem psim dochodzi zwykle poprzez zarażone psy, które przenoszą jaja w sierści lub wydalają je z kałem. W tym przypadku psy zarażają się przez skażoną żywność, np. zakażone odpady z uboju owiec.

Częstotliwość występowania

Echinococcus granulosus występuje na całym świecie, zwłaszcza na obszarach o niskich standardach higienicznych w hodowli zwierząt domowych. Ryzyko zakażenia jest szczególnie wysokie na obszarach, gdzie hoduje się owce i odpady z rzeźni podaje się psom. Możliwe są również zakażenia od importowanych psów.

Tasiemiec lisi (Echinococcus granulosus) pochodzi z Niemiec, Szwajcarii, Austrii i wschodniej Francji. Żywicielem ostatecznym jest lis, którego zakażone odchody mogą zanieczyścić ściółkę leśną, grzyby i jagody leśne.

Bąblowica może wystąpić we wszystkich grupach wiekowych, ale często nie jest diagnozowana do wieku średniego lub starszego ze względu na długi okres inkubacji i powolny wzrost torbieli.

Badania

• W celu postawienia diagnozy przeprowadzany jest wywiad z pacjentem i badane są objawy kliniczne.
• Bąblowica może prowadzić do pogorszonych parametrów krwi i prób wątrobowych. Jednak badania wykazują jedynie, czy doszło do kontaktu z bąblowcami, a nie czy choroba jest aktywna.
• Torbiele często są wykrywane podczas badania USG, które dobrze pokazuje ich zawartość.
• Badania tomografem komputerowym i rezonansem magnetycznym dają jeszcze dokładniejszy obraz wątroby i wpływ zmian na ważne struktury organizmu.
• Zakażenie wykrywa się również poprzez pobranie próbki zawartości torbieli i poddanie jej testom genetycznym. Podczas zabiegu należy jednak wziąć pod uwagę ryzyko wystąpienia reakcji alergicznej lub rozprzestrzenienia się choroby.

Leczenie

• Zakażenie tasiemcem psim często nie wymaga leczenia.
• Po wystąpieniu pierwszych objawów należy się bezwzględnie zgłosić się do lekarza.
• W okresie ciąży i karmienia piersią powinny być wdrożone specjalne leki.
• Zakażenie tasiemcem lisim należy zawsze leczyć tak szybko, jak to możliwe, aby zapobiec rozprzestrzenianiu się pasożyta.
• Jeśli operacja jest możliwa, usuwa się torbiele/guzki spowodowane przez bąblowce.
• Transplantację wątroby wykonuje się przy bardzo zaawansowanej chorobie bez przerzutów odległych. Farmakoterapia powinna być kontynuowana przez 2 lata po transplantacji.

Profilaktyka

• Najlepszą ochroną przed zakażeniem jest przestrzeganie zasad higieny.
• Należy przegotowywać wodę ze strumieni i jezior.
• W przypadku kontaktu z lisami i wszelkimi martwymi zwierzętami należy zawsze zakładać rękawice ochronne.
• Po kontakcie z lisem, psem (i uprzężą dla psa) lub kotem należy umyć ręce.
• Zawsze myć ręce przed posiłkami i po spędzeniu czasu w lasie.
• Należy dobrze umyć lub ugotować grzyby i jagody.
• Zwierzęta, które mogą być żywicielami pośrednimi dla Echinococcus granulosus (zwłaszcza owce, ale także renifery i duże bydło) są badane po uboju. Zakażone odpady poubojowe nie mogą być wykorzystywane jako karma dla psów.
• Psy sprowadzane z krajów południowych powinny być odrobaczone.

Rokowanie

• Zakażenie pasożytem Echinococcus granulosus często nie daje żadnych objawów przez całe życie.
• O przebiegu choroby decyduje aktywność, wielkość, liczba i umiejscowienie torbieli, które często samoistnie zanikają.
• Mogą wystąpić powikłania, takie jak zapalenie dróg żółciowych, nadkażenia bakteryjne lub reakcje alergiczne przy zranionych torbielach.
• Śmiertelność po zakażeniu pasożytem Echinococcus granulosus jest ogólnie niska i prawdopodobnie nie przekracza 2–4%.
• Zakażenie przez Echinococcus multilocularis ma zwykle początkowy okres bezobjawowy trwający 10–15 lat.
• Mogą wystąpić powikłania w zakresie dróg żółciowych i wątroby, aż do niewydolności wątroby włącznie.
• Zaawansowana choroba może rozprzestrzeniać się na inne narządy i tworzyć przerzuty.
• Bez leczenia śmiertelność po zakażeniu pasożytem Echinococcus multilocularis wynosi 90%.
• W dzisiejszych czasach zakażenie jest zwykle w porę wykrywane i leczone. Dzięki terapii 30% przypadków jest wyleczalnych.
• Pacjenci leczeni powinni pozostawać pod stałą obserwacją przez co najmniej 10 lat. Osoby mające kontakt z zakażonymi zwierzętami (takimi jak pies, lis, kot) powinny być badane po 4 tygodniach, a także po 6, 12 i 24 miesiącach od prawdopodobnego kontaktu. Umożliwia to wczesne monitorowanie i, jeśli to konieczne, odpowiednio wczesne wdrożenie leczenia w przypadku zakażenia.

Autorzy

• Markus Plank, MSc BSc, dziennikarz medyczny i naukowy, Wiedeń
• Lek. Natalia Anasiewicz, Fryburg Bryzgowijski
• Anna Zwierzchowska, lekarz rezydent, Kraków (edytor/rezydent)