Co to jest cholera?

Definicja

Cholera to ostra choroba biegunkowa wywoływana przez bakterię Vibrio cholerae. Znane są dwie grupy serologiczne (O1 i O139), które wywołują chorobę. Cholera jest zwykle przenoszona w regionach, w których panują złe warunki sanitarne. Infekcja prowadzi do odwodnienia.

Objawy

U wielu chorych występują łagodne objawy z przejściową, łagodną biegunką. Ciężki przebieg charakteryzuje się nagłym początkiem, ostrą i wodnistą biegunką; jej objętość może wynosić do 1 litra na godzinę. Stolec jest szary i mętny (przypominający wodę po płukaniu ryżu), bez charakterystycznej woni, krwi i ropy. Szybko może dojść do niedoboru płynów, niskiego ciśnienia tętnicze i niewydolności krążenia.

Nasilenie dolegliwości zależy od wielu czynników – przede wszystkim od miejscowej odporności w błonie śluzowej jelita, ilości spożytych bakterii, skuteczności bariery kwasowej w żołądku oraz grupy krwi osoby zakażonej.

Przyczyny

Cholera jest zwykle przenoszona przez skażoną wodę, co szybko prowadzi do wybuchu dużych epidemii. Za obraz kliniczny odpowiada toksyna wytwarzana przez bakterię, która atakuje komórki błony śluzowej jelita cienkiego. W wyniku działania toksyny jelito wydziela do swojego światła duże ilości wody i soli. Powoduje to ostrą, wodnistą biegunkę o objętości do 15 litrów na dobę. Tak znaczna utrata płynów może doprowadzić do śmierci.

Cholera może być również przenoszona przez żywność, która została poddana działaniu skażonej wody. W przypadku zakażenia fekalno-oralnego drobnoustroje ze stolca osób zakażonych są przenoszone przez usta. Okres inkubacji, czyli czas pomiędzy zakażeniem a pojawieniem się objawów, wynosi średnio 24 godziny, ale może trwać od 2 godzin do 5 dni.

Częstotliwość występowania

Cholera często wywołuje epidemie, zwłaszcza w Azji Południowej (region delty Gangesu) i w miejscach o dużym zagęszczeniu ludzi, w których panują złe warunki sanitarne. Epidemie występują szczególnie często po klęskach żywiołowych lub w czasie głodu i wojen, np. w obozach dla uchodźców. Na obszarach, gdzie cholera jest endemiczna, czyli stale rozpowszechniona, większość nowych przypadków występuje u dzieci w wieku 2–4 lat. Na pozostałych obszarach problem dotyczy wszystkich grup wiekowych. WHO szacuje, że rocznie na cholerę zapada 1,3–4 mln osób, z czego 21 000–143 000 umiera.

Cholera pojawia się sezonowo. W Bangladeszu, gdzie choroba jest endemiczna, występują dwa główne okresy ryzyka w ciągu roku – jest to gorąca pora przed nadejściem i po zakończeniu monsunu.

Badania

• Diagnozę stawia się na podstawie objawów pacjenta oraz informacji o podróżach do obszarów endemicznych lub kontaktach z osobami zakażonymi.
• Początkowo pacjenci są niespokojni i bardzo spragnieni. Postępujące odwodnienie sprawia, że stają się apatyczni, a w końcu tracą świadomość.
• Zwykle nie występuje gorączka.
• Objawy odwodnienia to suche śluzówki, sucha i pomarszczona skórę, zapadnięte oczy i mniejsza ilość wydalanego moczu.
• Znaczny spadek ciśnienia tętnicze oznacza, że chory stracił już ponad 10% masy ciała.
• W badaniach laboratoryjnych sprawdza się stan elektrolitów i równowagę kwasowo-zasadową oraz czynność nerek.
• Bakterie można wykryć pod mikroskopem w próbkach kału lub w wymiocinach.

Leczenie

• Leczenie ma na celu zapobieganie ciężkiej utracie płynów spowodowanej biegunką. Najważniejszym postępowaniem leczniczym jest podanie płynów, najpierw dożylnie, a następnie w postaci napoju. Osoby z łagodną postacią choroby mogą być nawadniane poprzez picie.
• Gdy tylko pacjenci są zdolni jeść, tj. po ustąpieniu wymiotów, mogą powoli małymi porcjami spożywać pokarm stały. Można kontynuować karmienie piersią chorych niemowląt i małych dzieci.
• U dzieci czas trwania biegunki można skrócić poprzez suplementację cynkiem.
• Antybiotyki mogą szybciej zakończyć fazę biegunki u najciężej chorych.
• Pacjenci z łagodnymi objawami nie potrzebują antybiotyków. Dotyczy to również osób, które miały jedynie kontakt z chorymi na cholerę. Antybiotyki nie powinny być podawane profilaktycznie.

Profilaktyka

• Najważniejsza jest higiena wody pitnej. Każdy, kto planuje pobyt na terenach występowania epidemii cholery musi pamiętać, aby przegotować lub zdezynfekować wodę, której używa.
• Nie należy jeść skorupiaków ani sałatek.
• Owoce i warzywa myć zdezynfekowaną wodą. Nie kąpać się w basenach i wodach potencjalnie skażonych.
• Szczepienie jest zalecane tylko w przypadkach szczególnego ryzyka, np. podczas podróży do obszarów objętych epidemią cholery.
  • Szczepionka martwa zapewnia 50–60% ochronę w ciągu pierwszych 2 lat po szczepieniu. Jeśli ochrona poszczepienna ma się utrzymywać dłużej, zaleca się powtórzenie szczepienia po 2 latach.
  • Szczepionkę podaje się w postaci dwóch dawek doustnych u dorosłych i trzech dawek doustnych u dzieci w wieku od 2 do 5 lat.
• Chorym na cholerę oraz osobom, które wydalają bakterie rodzaju Vibrio sanepid może m.in. zakazać pracy w kuchniach restauracji. Osobom zakażonym cholerą przebywającym w obiektach komunalnych nie wolno wykonywać żadnych czynności, które wymagają kontaktu z przebywającymi tam podopiecznymi.

Rokowanie

• W 95% przypadków cholera przebiega bezobjawowo.
• Większość pacjentów przechodzi chorobę łagodnie, z wodnistą biegunką, bez znacznego niedoboru płynów.
• W ciężkich przypadkach, charakteryzujących się dużą utratą płynów, śmiertelność bez leczenia dochodzi do 60%. Przebieg choroby może być tak szybki, że chory umiera w ciągu kilku godzin z powodu odwodnienia.
• Większość zgonów następuje w pierwszym dniu.
• Przy odpowiednim nawodnieniu rokowanie jest bardzo dobre, a przeżywalność wynosi prawie 100%. Zależy to jednak od tego, czy leczenie zostało rozpoczęte odpowiednio wcześnie.

Dodatkowe informacje

• Cholera – informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Markus Plank, MSc BSc, dziennikarz medyczny i naukowy, Wiedeń
• Anna Zwierzchowska, lekarz rezydent, Kraków (edytor/recenzent)