Co to jest choroba Chagasa?

Chorobę Chagasa wywołuje pasożyt Trypanosoma cruzi, który jest przenoszony przez pluskwy. Choroba występuje głównie w Ameryce Łacińskiej i nazywana jest również trypanosomatozą amerykańską. Do zakażenia często dochodzi w dzieciństwie – w ostrej fazie umiera nawet 10% dzieci. U 20–30% nieleczonych pacjentów zakażenie przechodzi w stan przewlekły. Po bezobjawowym okresie latencji wynoszącym 10–30 lat mogą wystąpić choroby serca, przewodu pokarmowego i układu nerwowego. Niewydolność serca spowodowana zakażeniem może ostatecznie doprowadzić do śmierci.

W ciągu ostatnich 20 lat dokonano znacznych postępów w zakresie profilaktyki i leczenia. Zastosowanie insektycydów znacznie ograniczyło występowanie choroby.

Szacuje się, że w Ameryce Łacińskiej pasożytem zakażonych jest około 7 milionów osób. W wielu krajach Ameryki Południowej choroba Chagasa jest główną przyczyną innych niż wieńcowe chorób serca. Co roku z powodu choroby Chagasa umiera co najmniej 10 000 ludzi.

Ze względu na rosnącą mobilność światowej populacji podejrzewa się, że więcej niż 300 000 zakażonych pacjentów żyje poza pierwotnymi obszarami rozprzestrzeniania, zwłaszcza w USA i Europie. Choroba ta rzadko występuje w Europie Środkowej i jest stwierdzana w praktyce jedynie wśród imigrantów z obszarów występowania, bardzo rzadko także wśród turystów.

Przyczyna

Pasożyt przenosi się na ludzi za pośrednictwem krwiopijnych owadów (drapieżnych pluskwiaków o długości 10–30 mm, patrz ilustracje), które zwykle żyją w zagłębieniach ścian i podłóg wykonanych z gliny, dachach pokrytych strzechą. Do zakażenia może dojść również poprzez transfuzje krwi, przeszczepy narządów oraz przeniesienie z matki na dziecko podczas ciąży/porodu.

Triatominae – drapieżne pluskwiaki w Ameryce Łacińskiej

Trypanosoma cruzi

Przy wysysaniu krwi pluskwy zostawiają odchody zawierające pasożyty. Są one wdrapywane w skórę, powodują swędzenie lub wnikają bezpośrednio do błon śluzowych oczu, nosa i ust. W końcu pasożyty dostają się do krwiobiegu, poprzez który następnie osiedlają się w komórkach ciała. Trypanosomy występują najczęściej w mięśniu sercowym, w mięśniach gładkich (np. w ścianach przewodu pokarmowego) oraz w ośrodkowym układzie nerwowym (komórki glejowe). Dalsze namnażanie się trypanosomów powoduje niszczenie komórek i prowadzi do stanu zapalnego. Komórki mięśniowe są zastępowane przez nieelastyczną tkankę łączną (włóknienie).

Pierwsze objawy pojawiają się 5–20 dni po przeniesieniu choroby przez pluskwy. Zakażenie postępuje w kilku stadiach. Ostre stadium trwa 4–8 tygodni i jest najczęściej bezobjawowe lub przechodzi niezauważone, ponieważ objawy są podobne do tych występujących w typowych chorobach: gorączka, obrzęk węzłów chłonnych, powiększenie wątroby i śledziony. U około 15–40% zakażonych pacjentów rozwija się przewlekła postać choroby – do 30 lat od zakażenia. Choroby serca stanowią 40% przypadków przewlekłych.

Przykłady pluskwiaków z podrodziny Triatominae

Objawy

U większości zakażonych osób ostra faza choroby przebiega bezobjawowo. Objawy występują głównie u dzieci. Trwają od dwóch do czterech miesięcy i mogą zagrażać życiu. Pierwszymi oznakami są odczyny skórne przypominające guzki (tzw. chagoma) związane z zapalnym obrzękiem tkanek, które pojawiają się w miejscu ukąszenia na skórze lub wokół oka. Powieki chorego oka mogą być opuchnięte. Późniejsze objawy to gorączka, zmęczenie, ból głowy, powiększona wątroba, lekko powiększona śledziona, biegunka i ogólnie powiększone węzły chłonne. Ponadto mogą wystąpić wysypki skórne i zatrzymanie wody w tkankach (obrzęk). Jeśli mięsień sercowy ulegnie ostremu zapaleniu (zapalenie mięśnia sercowego), może to prowadzić do niewydolności serca. U młodszych dzieci może wystąpić również zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.

Bezobjawowa faza latencji może trwać 10–30 lat. Przez ten czas pacjenci nie mają żadnych objawów, ale badania krwi mogą potwierdzić zakażenie.

Postać przewlekła często objawia się w postaci choroby serca u osób w wieku 30–40 lat. U chorych występują zaburzenia rytmu serca i osłabienie mięśnia sercowego, tworzą się skrzepy krwi. Uszkodzeniu mogą ulec również ośrodki nerwowe w przewodzie pokarmowym, co prowadzi do poszerzenia przełyku i okrężnicy, m.in. dochodzi do trudności w przełykaniu, odbijania i zaparć.

Diagnostyka

Choroba jest powszechna w Ameryce Łacińskiej, a diagnozę można postawić na podstawie występujących objawów. Jednak wielu zakażonych ich nie wykazuje, dlatego choroba często nie jest diagnozowana. W fazie ostrej pasożyta można wykryć bezpośrednio we krwi. Natomiast w późniejszej fazie testy na przeciwciała mogą wykazać, czy doszło do zakażenia. Jednak badania nie mogą dostarczyć żadnych informacji o tym, kto wyzdrowieje, a u kogo rozwinie się przewlekła postać choroby.

Pacjentom z dolegliwościami ze strony serca zalecane jest badanie EKG (elektrokardiogram).

Leczenie

Dostępne są dwa leki (nifurtimox i benznidazol), które są skuteczne w ostrej fazie. Oba mają jednak silne skutki uboczne. Leczenie farmakologiczne może być skuteczne również po fazie ostrej, jeśli choroba nie posunęła się zbyt daleko. Dlatego leczeniu poddawani są wszyscy pacjenci, którzy przechodzą ostry przebieg lub mają mniej niż 18 lat. Nie ma jednak specjalnej terapii dla dzieci.

W fazie przewlekłej nacisk kładzie się na leczenie choroby serca.

Nie ma szczepionki przeciwko chorobie Chagasa. Celem krajowych programów profilaktycznych jest zwalczanie pluskiew. Usuwanie pluskiew okazało się skuteczne i doprowadziło do znacznego obniżenia zachorowalności w ciągu ostatnich 20 lat.

W przypadku podróży na tereny występowania należy stosować środki odstraszające owady oraz impregnowane moskitiery.

Przebieg i rokowanie

U około 20–30% zakażonych pacjentów rozwija się przewlekła postać choroby – do 30 lat od zakażenia. W efekcie mogą wystąpić schorzenia mięśnia sercowego z niewydolnością serca i zaburzeniami rytmu. Przewlekła postać choroby Chagasa może nawet prowadzić do śmierci, najczęściej poprzez nagły zgon sercowy. Uszkodzenie przewodu pokarmowego również może powodować poważne powikłania. 

W około 70% przypadków choroba ustępuje samoistnie. Dotyka ona głównie ubogich mieszkańców Ameryki Łacińskiej. 

Dodatkowe informacje

• Choroba Chagasa – informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Martina Bujard, dziennikarz naukowy, Wiesbaden