Co to jest Ebola?

Ebola jest chorobą zakaźną objawiającą się wysoką gorączką, wieloma innymi ogólnymi dolegliwościami oraz, u wielu pacjentów, krwawieniem (w terminologii medycznej: gorączka krwotoczna).

Choroba jest spowodowana zakażeniem wirusem Ebola, który należy do rodziny filowirusów. Nazwa Ebola pochodzi od rzeki w Demokratycznej Republice Konga (dawniej Zair), gdzie w 1976 roku po raz pierwszy opisano objawy. Choroba zwykle przybiera formę epidemii i charakteryzuje się bardzo wysoką śmiertelnością (25–88%), jeśli nie jest leczona.

Większość zgłoszonych przypadków pochodzi z Afryki Środkowej oraz Demokratycznej Republiki Konga, Sudanu i Ugandy. Poważne ogniska choroby pojawiały się w tych krajach wielokrotnie od 2000 roku. Największa w historii tej choroby epidemia wybuchła w latach 2014–2016 w Afryce Zachodniej, w krajach Gwinea, Liberia, Sierra Leone, Nigeria i Senegal. Według WHO w tym okresie wirusem Ebola zakażonych zostało ponad 28 600 ludzi, spośród których ponad 11 300 zmarło. Europa nie została dotychczas dotknięta epidemią wirusa.

Od 8 maja 2018 roku w Demokratycznej Republice Konga ponownie pojawiały się ogniska choroby Ebola. W lipcu 2019 roku WHO sklasyfikowała je jako międzynarodową sytuację kryzysową, jednak ryzyko sprowadzenia wirusa do Europy pozostaje niskie. Mimo to nie zaleca się podróży do krajów objętych epidemią Eboli.

Przyczyny

Pochodzenie wirusa Ebola nie jest znane. Uważa się jednak, że występuje w lasach deszczowych Afryki i Azji. Wirus jest najprawdopodobniej przenoszony przez zwierzęta, a za naturalnego żywiciela uważa się nietoperze, nietoperze owocowe, małpy, a nawet gryzonie. Ludzie mogą zarazić się wirusem poprzez kontakt z zakażonymi zwierzętami, na przykład podczas polowania, krojenia zdobyczy lub ich spożywania.

Wirus może być następnie przekazywany z człowieka na człowieka przez krew lub inne płyny ustrojowe (w tym nasienie, wymiociny, ślina) osoby zakażonej. Jest to zakażenie wymazowe. Nie wydaje się jednak, aby wirus był transmitowany przez zakażenie kropelkowe, czyli zakaźne cząsteczki w powietrzu (np. przez kaszel), czy komary.

Okres inkubacji, czyli czas od zakażenia do wystąpienia objawów, wynosi zwykle od 3 do 8 dni, ale może trwać od 2 do 21 dni. Chorzy zakażają dopiero po wystąpieniu objawów. Ryzyko zakażenia zależy od tego, jak bardzo wirusy namnożyły się już w organizmie. Prawdopodobnie osoby, u których zakażenie wirusem Ebola ustąpiło, mogą nadal zarażać przez okres do 6 tygodni.

Również ludzie, którzy właśnie zmarli na Ebolę, nadal są zakaźni. Podczas opieki nad zmarłymi wymaga się więc zachowania największej ostrożności i stosowania środków ochronnych. Zmarły powinien zostać jak najszybciej skremowany.

Zakażenie

Do zakażenia dochodzi poprzez bezpośredni kontakt z zakażoną krwią, nasieniem lub innymi płynami ustrojowymi. Ryzyko zakażenia jest największe, gdy pacjenci silnie krwawią, ponieważ istnieje większe prawdopodobieństwo kontaktu z ich krwią. Do zakażenia prowadzi tylko bardzo bliski kontakt z chorymi. Odpowiednia higiena i środki ochronne zapobiegają zakażeniu. Osoby, które zachorowały na wirus Ebola, prawdopodobnie zakażają przez około 6 tygodni po wyzdrowieniu. Większość osób, które ulegają zakażeniu, to zatem członkowie rodziny i personel medyczny opiekujący się chorymi lub zmarłymi.

Dodatkowym czynnikiem rozprzestrzeniania się wirusa jest więc kontakt ze zwłokami podczas przygotowywania i przeprowadzania pogrzebu. Zakażenie jest możliwe również poprzez niezabezpieczone kontakty seksualne z osobami zakażonymi lub tymi, które już przeszły chorobę, ponieważ wirus może przetrwać w nasieniu przez kilka miesięcy.

Rozprzestrzenianie się choroby można powstrzymać poprzez izolację chorego w szpitalu, gdzie zajmuje się nim wyłącznie personel medyczny, który skutecznie chroni się przed płynami ustrojowymi pacjenta, stosując odpowiednie środki higieny.

Objawy

Objawy pojawiają się zwykle około 8 dnia od zakażenia. Ebola we wczesnym stadium przypomina wiele innych mniej poważnych chorób wirusowych i zaczyna się od gorączki, bólu głowy, zmęczenia oraz bólów mięśni i gardła. Następnie pojawiają się wymioty, wodnista biegunka, ból w klatce piersiowej i kaszel oraz upośledzona czynność wątroby i nerek.

Po 5–7 dniach choroby u niektórych pacjentów występują krwawienia wewnętrzne i zewnętrzne, między innymi z przewodu pokarmowego, płuc, pochwy, nosa, dziąseł, oczu i skóry. Wysypka skórna może rozprzestrzeniać się na całe ciało. Przy krwawieniu często występuje wstrząs i rozsiane wykrzepianie wewnątrznaczyniowe (disseminated intravascular coagulation – DIC), czyli masywna aktywacja krzepnięcia krwi, po którym następuje silna tendencja do krwawienia.

W końcowym stadium często dochodzi do uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, co objawia się zmianą zachowania, dezorientacją, czkawką oraz drgawkami. W ciężkich przypadkach śmierć następuje z powodu niewydolności układu krążenia po 7–16 dniach od wystąpienia objawów.

Diagnoza

Podejrzenie Eboli zachodzi, gdy osoba skarży się na gorączkę i objawy opisane powyżej oraz przebywa lub przebywała (do 21 dni przed wystąpieniem objawów) w krajach, w których występuje wirus albo miała kontakt z chorymi ludźmi lub wirusem w laboratorium.

Choroba podejrzewana jest również u osoby z odpowiednimi objawami, która do 21 dni wcześniej miała kontakt z dziką fauną i florą, zwłaszcza nietoperzami i pokrewnymi zwierzętami lub naczelnymi innymi niż ludzie, na obszarze dotkniętym wirusem Ebola. Definitywną diagnozę stawia się po wykryciu we krwi wirusa Ebola lub dużej ilości przeciwciał przeciwko wirusowi. Badania w tym kierunku można przeprowadzić jedynie w specjalistycznych laboratoriach.

Terapia

Ostatnio opracowano środki do leczenia przeciwwirusowego, a także szczepionki przeciwko wirusowi Ebola, które okazały się bardzo skuteczne we wcześniejszych badaniach, a obecnie są również stosowane i dalej badane na obszarach występowania ognisk choroby.

Najintensywniej przebadana do tej pory szczepionka została zastosowana w Demokratycznej Republice Konga. W nowym badaniu z 2018 roku wykazała bardzo skuteczną ochronę przed zakażeniem i obecnie ma chronić personel medyczny i osoby z bliskiego kontaktu z zakażonym. 

Jeśli testowane szczepionki i leki przeciwko Eboli nadal będą okazywać się skuteczne i bezpieczne, w przyszłości zostaną one oficjalnie dopuszczone do terapii tego zakażenia wirusowego. Dwa sprawdzone leki, które w badaniach znacząco zmniejszyły śmiertelność, powinny być już podawane wszystkim chorym. Jest to prawnie możliwe jako tzw. indywidualna próba leczenia, nawet bez oficjalnej zgody, pod warunkiem dokładnego poinformowania i uzyskania zgody pacjenta.

Leczenie ma w zasadzie na celu ustabilizowanie stanu chorego, zatamowanie krwawienia i wyrównanie gospodarki wodno-elektrolitowej. Dodatkowo należy wprowadzić środki zabezpieczające przed rozprzestrzenianiem się wirusa.

Najważniejsze jest, aby chronić innych ludzi przed zakażeniem. Pacjenci są izolowani i leczeni przy zachowaniu ścisłych procedur mających na celu ochronę pielęgniarek i lekarzy przed wirusem. Ze względu na ryzyko zakażenia zaleca się szybką kremację lub pochówek zmarłych.

Zapobieganie

Odradza się podróżowanie do obszarów, w których utrzymują się ogniska wirusa Ebola. Jeśli jednak znajdujesz się w regionie, w którym występują przypadki gorączki Ebola, obowiązują następujące zalecenia:

• Zakaz bliskiego kontaktu z osobami zakażonymi lub chorymi (minimalna odległość 1 m, przestrzegać odpowiednich środków higieny, np. odzież ochronna, maska na twarz, dezynfekcja rąk).
• Zakaz bliskiego kontaktu z żywymi lub martwymi dzikimi zwierzętami (nietoperze, ale także małpy, antylopy itp.)
• Należy zachować dużą odległość od miejsc, w których żyją nietoperze (np. jaskinie, inne kryjówki).
• Należy unikać konsumpcji tzw. mięsa z buszu (z dzikich zwierząt upolowanych przez myśliwych).
• Przestrzegać zasad higieny: Wirus ginie w temperaturze 100°C po 5 minutach, w 60°C po około 1 godzinie; do dezynfekcji przedmiotów można stosować roztwory zawierające chlor; wymagane jest staranne, regularne mycie rąk.

Rokowanie

Śmiertelność choroby jest bardzo wysoka, sięga 90% (25–88%). Na skutek terapii badanymi substancjami aktywnymi śmiertelność została zredukowana do około 10%. Osoby, które przeżyły chorobę mają jednak zwiększone ryzyko wystąpienia różnorodnych dolegliwości przewlekłych, takich jak ubytek słuchu, szumy uszne, przewlekłe bóle głowy, mięśni lub stawów, brak energii, przewlekłe zapalenie ślinianki przyusznej, przewlekłe zmęczenie.

Dodatkowe informacje

• Zespół rozsianego wykrzepiania wewnątrznaczyniowego (disseminated intravascular coagulation – DIC)
• Wstrząs
• Gorączka
• Ból głowy
• Zmęczenie i brak sił
• Ból gardła
• Wymioty
• Biegunka
• Ból w klatce piersiowej
• Kaszel
• Zakażenie wirusem Ebola – informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Dr n. med. Susanne Meinrenken, Berma
• Lek. Natalia Anasiewicz, Fryburg Bryzgowijski
• Anna Zwierzchowska, lekarz rezydent, Kraków (edytor/recenzent)