Co to jest gorączka Q?

Definicja

Gorączka Q to rzadka choroba bakteryjna, wywołana przez bakterię Coxiella burnetii. Bakteria ta występuje głównie u owiec, kóz i bydła. Jest to zoonoza, czyli choroba zwierząt, która może być przeniesiona również na człowieka. Może prowadzić do różnych dolegliwości, z których najczęstsze to gorączka, dreszcze i kaszel.

Objawy

Objawy pojawiają się zwykle po 2–4 tygodniach od zakażenia. Tylko około połowa zakażonych pacjentów wykazuje w ogóle jakiekolwiek objawy. Gorączka Q charakteryzuje się gorączką z dreszczami, bólem głowy i mięśni. Czasami rozwija się również zapalenie płuc z suchym kaszlem. W rzadkich przypadkach może wystąpić zapalenie wątroby, zapalenie zastawki serca (zapalenie wsierdzia), zapalenie mózgu. Zakażenie może być również niebezpieczne dla osób z istniejącymi wcześniej wadami serca lub sztucznymi zastawkami serca, ponieważ mają one zwiększone ryzyko zapalenia zastawki serca.

Może rozwinąć się przewlekłe zakażenie, które trwa dłużej niż 6 miesięcy i zwykle najpierw atakuje serce, potem naczynia krwionośne i tkankę kostną. Ten przypadek występuje u 1–5% osób zakażonych bakterią Coxiella burnetii, najczęściej u kobiet w ciąży i osób z osłabionym układem immunologicznym lub z chorobą podstawową zastawek lub naczyń. U kobiet w ciąży częściej niż u innych pacjentów choroba występuje bezobjawowo, ale gorączka Q może być przyczyną powikłań porodowych. Zakażenie w pierwszym trymestrze może prowadzić do poronienia.

Przyczyny

Ludzie mogą się zarazić od zakażonych zwierząt, zwłaszcza owiec, kóz i bydła. Bakterie rozprzestrzeniają się przede wszystkim w powietrzu, ale mogą też przetrwać przez długi czas w sianie, kurzu czy wełnie. Oprócz kału i moczu zwierząt szczególnie wysoce zakaźne są płyny porodowe, skażone noworodki zwierząt i łożyska. Kleszcze odgrywają ważną rolę poprzez przenoszenie pomiędzy zwierzętami domowymi a dzikimi, ale nie mają znaczenia dla bezpośredniego zakażenia ludzi.

Ryzyko zakażenia jest szczególnie wysokie wśród osób pracujących ze zwierzętami, takich jak rolnicy, pracownicy uboju zwierząt i weterynarze.

Bezpośrednie przenoszenie gorączki Q z człowieka na człowieka opisywano rzadko, np. przy kontakcie z zakażonymi kobietami podczas porodu, po transfuzji krwi lub przeszczepie szpiku kostnego czy podczas autopsji. Ponieważ Coxiella burnetii namnaża się również w ludzkim łożysku, może dojść do przeniesienia jej na nienarodzone dziecko. Na większe odległości bakteria może być również przenoszona pośrednio przez skażoną odzież.

Częstość występowania

Gorączka Q występuje we wszystkich regionach świata z wyjątkiem Nowej Zelandii i Antarktydy. Większe lokalne ogniska pojawiają się często w całej Europie, z kumulacją w miesiącach letnich.

Badania dodatkowe

Chorobę można zdiagnozować za pomocą badania krwi, w którym wykrywa się przeciwciała przeciwko patogenowi lub ich części. Można też oznaczyć inne parametry krwi i wątroby. Badanie może być uzupełnione o zdjęcie rentgenowskie lub badanie tkanek wątroby, a w razie potrzeby także szpiku kostnego.

Leczenie

• Gorączka Q jest często niegroźna i mija bez objawów.
• U niektórych choroba może przybrać ciężki przebieg. Dlatego w przypadku podejrzenia zakażenia należy niezwłocznie zwrócić się o pomoc lekarską.
• Pacjenci z gorączką Q mogą być skutecznie leczeni za pomocą antybiotyków.
• Kobietom z ostrym zakażeniem gorączką Q zaleca się, aby nie karmiły piersią, niezależnie od tego, czy były leczone, czy nie, ponieważ Coxiella burnetii może przechodzić do mleka matki.
• Przewlekła lub ciężka choroba z rzadkimi powikłaniami, takimi jak zapalenie zastawki serca, może wymagać dłuższego leczenia antybiotykami.
• W przypadku zapalenia wsierdzia może być konieczna wymiana zastawki serca.

Zapobieganie

• Zarażają się przede wszystkim osoby pracujące ze zwierzętami, dlatego należy unikać kontaktu z zakażonymi zwierzętami lub skażonym pyłem.
• W ogrodach zoologicznych, ze względu na bliski kontakt, trzymane tam owce powinny być corocznie badane na obecność przeciwciał C. burnetii.
• Ponadto należy zadbać o to, aby mleko pochodzące z zakażonych stad było wystarczająco pasteryzowane.
• Szczególną ostrożność powinny zachować kobiety w ciąży oraz osoby z osłabionym układem immunologicznym.
• Na obszarach endemicznych podczas pracy z produktami pochodzenia zwierzęcego należy nosić maskę na twarz.
• Dostępna jest szczepionka dla bydła i kóz, ale nie może ona całkowicie zapobiec wydalaniu wirusa. Szczepionka dla ludzi jest obecnie dopuszczona tylko w Australii.

Rokowanie

• Rokowanie jest dobre nawet bez leczenia.
• Choroba zwykle pozostawia długotrwałą odporność, ale w niektórych przypadkach bakterie mogą pozostać w układzie immunologicznym na stałe. Dlatego w późniejszym czasie może nastąpić reaktywacja.
• Po chorobie może wystąpić zespół przewlekłego zmęczenia (zespół zmęczenia po gorączce Q) ze zmęczeniem, zaburzeniami koncentracji, nocnymi potami i bólami mięśni.
• Śmiertelność w przypadku ostrego przebiegu choroby wynosi mniej niż 1%.

Dodatkowe informacje

• Zapalenie płuc
• Zapalenie wsierdzia
• Antybiotykoterapia
• Gorączka Q — Informacje dla lekarzy

Autorzy

• Markus Plank, mgr, dziennikarz medyczny i naukowy, Wiedeń
• Natalie Anasiewicz, lekarz, Fryburg Bryzgowijski
• Lek. Kalina van der Bend, recenzent