Co to jest japońskie zapalenie mózgu?

Definicja

Japońskie zapalenie mózgu jest zakażeniem wirusowym przenoszonym przez komary. W niektórych przypadkach może prowadzić do ciężkiego zapalenia mózgu. Japońskie zapalenie mózgu jest szeroko rozpowszechnione w Azji, zwłaszcza w Azji Południowej i Południowo-Wschodniej, w azjatyckich państwach na Pacyfiku oraz na północnym krańcu Australii.

Objawy

Większość zakażonych pacjentów nie ma żadnych lub prawie żadnych objawów. Czasami rozwijają się reakcje grypopodobne. Jednak u około 0,1–1% zakażonych osób rozwija się ciężkie zapalenie mózgu ze śmiertelnością do 50%. Czas do wystąpienia pierwszych objawów od momentu ugryzienia to 5–15 dni. Nieswoiste objawy, takie jak gorączka lub katar występują zwykle 3–4 dni przed objawami zapalenia mózgu. Późniejsze objawy zapalenia mózgu to ból głowy, nudności i wymiotowanie, sztywność karku, napady drgawkowe oraz zaburzenia świadomości.

Może też wystąpić powiększenie śledziony, powiększenie wątroby lub obrzęki płuc. U 30–50% chorych na japońskie zapalenie mózgu dochodzi do trwałego uszkodzenia neurologicznego.

Przyczyny

Wirus jest przenoszony przez różne komary z rodzaju Culex. Atakuje świnie i ptactwo wodne. Wirus przenosi się na ludzi przez ukąszenia komarów. Głównym okresem transmisji są ciepłe pory roku, zwłaszcza w okresach deszczowych i w czasie żniw na obszarach uprawy ryżu. Choroba nie jest przenoszona z człowieka na człowieka, z wyjątkiem transfuzji krwi.

Częstość występowania

Szacuje się, że liczba nowych przypadków w obszarach endemicznych w ciągu roku wynosi ok. 69 000 przypadków, z czego około 10 000 pacjentów umiera. Raz po raz pojawiają się też ogniska regionalne. Po zakażeniu prawdopodobnie ma się odporność na całe życie, więc większość chorych, dzieci i dorosłych, jest już uodporniona. Osoby podróżujące do obszarów endemicznych mogą zachorować w każdym wieku, ale zachoruje tylko 1–5 na 1 milion turystów podróżujących do obszarów dotkniętych chorobą.

Badania dodatkowe

• Rozpoznanie podejrzewa się w przypadku wystąpienia odpowiednich objawów i pobytu w zagrożonych rejonach.
• Rozpoznanie ustala się przez wykrycie przeciwciał z krwi lub płynu mózgowo-rdzeniowego.
• Materiał genetyczny wirusa można wykryć również z moczu.
• Techniki obrazowania (RM) mogą być stosowane w celu wykluczenia innych chorób.
• W celu oceny uszkodzeń neurologicznych można wykonać elektroencefalografię (EEG).

Zapobieganie

• Ryzyko zakażenia można znacznie zmniejszyć, chroniąc się przed ukąszeniami komarów. Na obszarach, gdzie japońskie zapalenie mózgu występuje endemicznie, podczas przebywania na zewnątrz należy przykrywać skórę skarpetami oraz długimi, obcisłymi spodniami i ubraniami.
• Dodatkowo należy zastosować na skórę środek odstraszający owady.
• Moskitiery powinny być zaimpregnowane środkami owadobójczymi, które odstraszają zarówno komary, jak i inne owady. Najlepszym sposobem ochrony w pomieszczeniach zamkniętych jest stosowanie moskitier wokół łóżka i jednocześnie moskitier w drzwiach i oknach.
• Istnieje skuteczna szczepionka przeciwko japońskiemu zapaleniu mózgu.

Szczepienie

• Szczepienie zaleca się osobom, które w sezonie zachorowań będą przebywać w miejscach zagrożonych zakażeniem, czyli w pobliżu pól ryżowych i ferm trzody chlewnej, dłużej niż 4 tygodnie lub wielokrotnie przez krótki okres.
• Dorosłych szczepi się 2 dawkami w odstępie 1 tygodnia, przy czym drugą dawkę należy podać ok. 1 tydzień przed wyjazdem.
• Jeśli potrzebna jest długotrwała ochrona, zaleca się podanie trzeciej dawki szczepionki po 12–24 miesiącach.
• Dzieci do 3. roku życia otrzymują zmniejszoną dawkę szczepionki, a poza tym obowiązują te same zasady, co dla dorosłych. Szczepionka jest dopuszczona do stosowania u dzieci od 2. miesiąca życia.

Leczenie

• Nie ma swoistego leczenia japońskiego zapalenia mózgu.
• Ponieważ chorobę wywołuje wirus, antybiotyki nie działają, ale są zalecane, jeśli nie można wstępnie wykluczyć bakteryjnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.
• Leczenie opiera się na zapewnieniu maksymalnego wsparcia dla organizmu i zapobieganiu powikłaniom. Zapewnia się odpowiednie spożycie pokarmów i płynów oraz kontroluje temperaturę ciała.
• W razie potrzeby można podać środki przeciwbólowe i uspokajające.

Rokowanie

• W większości przypadków zakażenie przebiega bezobjawowo lub z łagodnymi, nieswoistymi objawami.
• Wiele dzieci po japońskim zapaleniu mózgu nie osiąga wcześniejszego poziomu rozwoju umysłowego.
• Śmiertelność jest bardzo zróżnicowana i wynosi od 5–50%.
• Około 30–50% osób, które przeżyły, cierpi z powodu następstw neurologicznych, w późniejszym okresie może również rozwinąć się zespół Guillaina-Barrégo.

Dodatkowe informacje

• — informacje dla lekarzy

Autorzy

• Markus Plank, MSc BSc, dziennikarz medyczny i naukowy, Wiedeń
• Natalie Anasiewicz, lekarz, Fryburg Bryzgowijski
• Thomas Fühner, dr n. med, specjalista chorób wewnętrznych i pulmonologii, Hanower
• Lek. Kalina van der Bend, recenzent