Co to jest leiszmanioza?

Leiszmanioza jest chorobą zakaźną, która ma zróżnicowany przebieg - od miejscowych zmian skórnych do objawów ogólnoustrojowych. Przenosi się ze zwierząt na ludzi przez użądlenie muchy piaskowej. Jest to zatem zoonoza, czyli choroba zwierząt, która może być przenoszona na człowieka. Po ukąszeniu psów lub gryzoni dochodzi do przeniesieniem czynnika zakaźnego na człowieka przez muchę.

Sama choroba wywoływana jest przez pierwotniaki — jednokomórkowe organizmy. Pierwotniaki z rodzaju Leishmania zagnieżdżają się w obcych komórkach — czyli są pasożytami. Tak zwana leiszmanioza trzewna (kala-azar, „czarna gorączka”) może być również przenoszona z człowieka na człowieka (przy porodzie z matki na dziecko lub poprzez oddawanie krwi lub narządów).

Leiszmanioza może objawiać się w różny sposób, od zmian skórnych, które goją się samoistnie, po ciężkie, zagrażające życiu choroby narządów wewnętrznych (leiszmanioza trzewna). W różnych regionach świata dominują różne postaci.

Występują trzy różne typy:

• Leiszmanioza trzewna (kala-azar) — trzewna oznacza, że choroba atakuje narządy wewnętrzne.
• Leiszmanioza skórna (w skórze, jako pojedyncza rana, ale także rozproszona na dużych obszarach ciała).
• Leiszmanioza śluzówkowo-skórna (na skórze oraz na błonie śluzowej jamy ustnej i nosa).

Częstość występowania

Częstość występowania choroby szacuje się na około 12 milionów osób na całym świecie. Każdego roku na leiszmaniozę umiera ok. 20 000–30 000 osób. Co roku notuje się około 0,7–1 mln nowych przypadków zachorowań, a ich liczba rośnie.

Choroba ta jest szeroko rozpowszechniona w strefie tropikalnej i umiarkowanej. W Afryce Północnej, na Środkowym Wschodzie, poza tym w części Europy oraz Ameryki Środkowej i Południowej. Około 70% wszystkich przypadków leiszmaniozy skórnej występuje w Afganistanie, Pakistanie, Syrii, Arabii Saudyjskiej, Algierii, Etiopii, Iranie, Sudanie, Brazylii, Kolumbii, Kostaryce i Peru. Około 90% wszystkich przypadków leiszmaniozy trzewnej występuje w Brazylii, Etiopii, Indiach, Kenii, Somalii, Sudanie Południowym i Sudanie.

Przyczyny

Leiszmanioza jest spowodowana zakażeniem pierwotniakiem. Jest to choroba odzwierzęca, przenoszona przez ugryzienie muchy piaskowej. Ludzie są przypadkowymi żywicielami. Żywicielami pośrednimi są m.in. gryzonie i psy. Leiszmanioza trzewna (kala-azar, „czarna gorączka”) może być również przenoszona z człowieka na człowieka (przy porodzie z matki na dziecko lub poprzez oddawanie krwi lub narządów).

Okres wylęgania (czas między zakażeniem a wystąpieniem choroby) może trwać od tygodni do miesięcy, a przebieg może być bardzo przewlekły. Leiszmanioza może występować w postaci zakażenia „uśpionego” (latentnego), które objawia się w znacznie późniejszym okresie w przypadku ewentualnego spadku odporności, np. u pacjentów z AIDS.

Objawy

Leiszmanioza trzewna

Okres wylęgania wynosi zwykle od 2 tygodni do 8 miesięcy. Często występują napady gorączki dwa razy dziennie i coraz bardziej nasilone objawy ogólne. Zanim pacjent zachoruje, w miejscu ukąszenia może pojawić się zaczerwieniona grudka lub guzek. Choroba nieleczona może być śmiertelna w ciągu 2 lat — często na podłożu innego powikłanego zakażenia.

Leiszmanioza skórna

Zmiany skórne pojawiają się od 2 tygodni do kilku miesięcy po zakażeniu. Objawy ogólne występują rzadko, ale możliwa jest łagodna, krótkotrwała gorączka. W bardziej złożonych postaciach zmiany skórne mogą pojawiać się na całym ciele. Mają charakter czerwonych grudek lub guzków, z których może wytworzyć się owrzodzenie. Zmiany skórne często goją się samoistnie po kilku miesiącach.

Leiszmanioza śluzówkowo-skórna

Początkowo w miejscach ukąszenia rozwijają się zmiany chorobowe podobne do leiszmaniozy skórnej. W przebiegu choroby dochodzi dodatkowo do zmian w błonie śluzowej nosa lub jamy ustnej.

Diagnostyka

Rozpoznanie ustala się na podstawie wywiadu lekarskiego (dotyczącego podróży) oraz ewentualnych zmian skórnych, powiększenia węzłów chłonnych oraz powiększonej wątroby i śledziony.

W leiszmaniozie skórnej pobiera się próbki skóry. Jeśli podejrzewa się leiszmaniozę trzewną, rozpoznanie może potwierdzić badanie krwi. Jeśli podejrzenie utrzymuje się, chociaż badanie krwi nie wykazuje zmian patologicznych, wykonuje się mikroskopowe badanie szpiku kostnego, tkanek albo płynu tkankowego w celu wykrycia genów patogenu.

W przypadku leiszmaniozy trzewnej wymagane są dalsze badania krwi, a także badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej, RTG płuc oraz, za zgodą pacjenta, test na HIV.

Leczenie

Leczenie jest wymagające i konieczne jest stosowanie leków, które mogą obciążać organizm. W przypadku leiszmaniozy zalecana jest hospitalizacja.

W przypadku pojedynczej zmiany skórnej możliwe jest leczenie maściami lub czekanie na samoistne wygojenie.

Zapobieganie

Obecnie trwają prace nad szczepionkami przeciwko leiszmaniozie trzewnej.

W przypadku podróży na tereny endemiczne wymagana jest indywidualna ochrona przed ukąszeniami przez insekty poprzez noszenie zakrywających ciało ubrań wierzchnich, stosowanie repelentów i moskitier o drobnych oczkach (najlepiej przygotowanych z użyciem środków owadobójczych).

Rokowanie

Leiszmanioza skórna zwykle ustępuje samoistnie w ciągu 3–6 miesięcy, ale często pozostawia blizny. Bardzo dobrze reaguje na leczenie i często goi się bez pozostawiania blizn.

Leiszmanioza trzewna (kala-azar) charakteryzuje się wysoką śmiertelnością, jeśli nie jest leczona. Wczesne rozpoznanie i leczenie może zmniejszyć śmiertelność do ok. 5%.

W leiszmaniozie trzewnej czasami występują nawroty, najczęściej w ciągu pierwszych 6 miesięcy po zakończeniu leczenia, rzadko później.

Dodatkowe informacje

• Leiszmanioza — informacje dla lekarzy.

Autorzy

• Joanna Dąbrowska-Juszczak, lekarz (redaktor)
• Kalina van der Bend, lekarz (recenzent)
• Markus Plank, dziennikarz medyczny i naukowy (recenzent/redaktor)