Co to jest szigeloza?

Szigeloza (synonimy: czerwonka bakteryjna, dyzenteria) to choroba biegunkowa, którą wywołują bakterie Shigella. Jest bardzo zaraźliwa, ale w całej Europie Środkowej występuje rzadko. Ta choroba zakaźna jest rozpowszechniona, zwłaszcza wśród dzieci, w krajach biedniejszych o złych warunkach higienicznych. Szigeloza dotyka co roku 200 milionów ludzi na całym świecie.

Przebieg szigelozy jest bardzo zróżnicowany. W naszej szerokości geograficznej prowadzi zwykle do łagodnych objawów z wodnistą biegunką, której towarzyszy gorączka i skurcze brzucha. W nielicznych przypadkach występuje krwawa biegunka. Ciężki przebieg z powikłaniami, np. nerkowymi, występuje głównie w tropikach.

Około połowa przypadków choroby w Europie jest spowodowana zakażeniem podczas podróży do krajów takich jak Egipt, Indie, Maroko, Tunezja i Turcja. Pewne higieniczne środki ostrożności podczas podróży pomagają zminimalizować ryzyko zakażenia.

Szigelozę leczy się antybiotykami. Skraca to czas trwania choroby i zmniejsza ryzyko jej rozprzestrzeniania się.

Przyczyna i droga przenoszenia

Szigeloza jest spowodowana zakażeniem bakteriami z rodzaju Shigella. Wyróżnia się cztery podgatunki: S. dysenteriae, S. boydii, S. flexneri i S. sonnei. Shigella dysenteriae powoduje najcięższe objawy, ale pochodzi wyłącznie z tropików. Shigella flexneri i sonnei powodują łagodniejsze objawy. Są one odpowiedzialne za 90% zachorowań w Europie.

Bakterie te atakują głównie jelito grube. Wywołują one stan zapalny błony śluzowej jelit. Reaguje ona podobnie jak błona śluzowa nosa w stanie zapalnym podczas przeziębienia np. wydzielane jest więcej wydzieliny i śluzu, czasem z domieszką krwi. Shigella dysenteriae, najbardziej agresywny podgatunek bakterii, wytwarza również toksynę, która może wywołać ciężką chorobę w całym organizmie.

Chorzy na szigelozę wydalają bakterie w stolcu przez okres od 1 do 4 tygodni, w nielicznych przypadkach dłużej. Nawet niewielka ilość bakterii Shigella wywołuje zakażenie. Do zakażenia dochodzi poprzez bakterie wydalane w stolcu i wchłaniane przez usta. Przenoszenie następuje zazwyczaj bezpośrednio z człowieka na człowieka, np. w przypadku niewłaściwej higieny rąk po skorzystaniu z toalety lub przed przygotowaniem jedzenia. W cieplejszych krajach źródłem zakażenia jest często zanieczyszczona woda pitna, niemyta żywność, a nawet woda do kąpieli.

Ze względu na wysokie ryzyko zakażenia i niekiedy długotrwałą zaraźliwość chorych, zakażenie może się szybko rozprzestrzeniać, zwłaszcza w zbiorowych placówkach opieki i żywienia. Dlatego też istnieją ścisłe wytyczne dla chorych dzieci, które przebywają w przedszkolu czy szkole, a także dla pracowników zakładów spożywczych, u których zdiagnozowano lub podejrzewa się szigelozę.

Objawy i przebieg choroby

Objawy szigelozy zawsze zaczynają się gwałtownie. Wodnista biegunka pojawia się nie wcześniej niż po 12 godzinach i nie później niż po 4 dniach od zakażenia, 2–10 razy dziennie. Towarzyszą jej najczęściej raczej lekkie bóle brzucha i gorączka. Objawy szigelozy trwają średnio 7 dni. W rzadkich przypadkach zakażenia bakterią Shigella dysenteriae skurcze brzucha są wyraźniejsze, a gorączka wyższa. Towarzyszy temu złe samopoczucie i ból głowy. Po okresie od 1 do 2 dni biegunka staje się krwawa i zwiększa się jej częstotliwość.

Szczególnie dzieci i starsi pacjenci mogą cierpieć na odwodnienie i brak soli i innych składników mineralnych z powodu dużej utraty płynów przez jelita. Osoby chore mają bóle głowy, zawroty głowy, osłabienie.Może pojawić się splątanie i dezorientacja.

Rozpoznanie

Szigelozę rozpoznaje się na podstawie typowych objawów i próbki stolca. Należy wykluczyć inne, głównie zakaźne przyczyny biegunki. Ważne jest poinformowanie o niedawnej podróży, zwłaszcza do krajów ciepłych i tropikalnych.

W przypadku biegunki połączonej z gorączką, silnymi skurczami brzucha, krwawymi stolcami lub silnym złym samopoczuciem należy skontaktować się z lekarzem rodzinnym. Wykona on oprócz wywiadu lekarskiego i próbki stolca badanie fizykalne, między innymi w celu rozpoznania odwodnienia wymagającego leczenia i innych powikłań.

Tylko w ciężkich, wyjątkowych przypadkach szigelozy konieczna jest hospitalizacja. Jednak małe dzieci z krwawą biegunką zawsze powinny być leczone w szpitalu.

Terapia

Antybiotykoterapia w przypadku szigelozy jest zalecana, aby skrócić czas trwania choroby i zapobiec dalszemu rozprzestrzenianiu się tej wysoce zakaźnej chorobie. Test laboratoryjny pod kątem bakterii w stolcu pozwoli określić, który antybiotyk będzie je najskuteczniej zwalczał.

We wszystkich chorobach biegunkowych ważne jest wyrównanie utraty płynów. Lekarz zdecyduje również, czy konieczna jest kontrolowana wymiana płynów, ewentualnie przez żyłę u bardzo słabych pacjentów oraz u małych dzieci i pacjentów w podeszłym wieku.

Nie zaleca się stosowania leków przeciwbiegunkowych zawierających substancję czynną loperamid, zwłaszcza w przypadku krwawej biegunki. Hamują one czynność jelit. Zmniejsza to częstotliwość oddawania stolca, ale też utrudnia eliminację bakterii będących przyczyną biegunki.

To można zrobić we własnym zakresie

Aby zapobiec odwodnieniu i utracie minerałów, zaleca się odpowiednie spożycie płynów. Dzieci w wieku od 2 do 10 lat powinny wypić około jednej szklanki wody lub soku po każdym wypróżnieniu z biegunką, dorośli więcej. Napoje dla sportowców nie są odpowiednie, mogą odwodnić organizm. W przypadku wystąpienia objawów odwodnienia należy skonsultować się z lekarzem rodzinnym. Dorośli mogą też sami przygotować roztwór bogaty w minerały: 1/2 łyżeczki (2,5 ml) soli i 6 łyżeczek (30 ml) cukru na 1 litr przegotowanej wody lub herbaty.

Tak można zapobiegać zakażeniom

Nie ma szczepionki. Wszystkie środki zapobiegawcze odnoszą się zatem do rozważnego postępowania.

Aby uniknąć zakażeń od skażonej wody lub niegotowanej żywności, w przypadku podróży do krajów o złych warunkach higienicznych obowiązuje zasada: „Peel it, boil it, cook it or forget it” — po polsku „Obierz, upiecz, ugotuj albo zapomnij”. Ponadto w krajach ciepłych i tropikalnych należy pić tylko wodę sprzedawaną w butelkach, a nie wodę z kranu.

Ponadto zawsze ważna jest konsekwentna higiena rąk: należy myć ręce po wizycie w toalecie oraz przed przygotowaniem jedzenia i przed posiłkiem.

W przypadku zachorowania na chorobę biegunkową, taką jak szigeloza, należy jeszcze bardziej staranniej myć ręce po skorzystaniu z toalety i przed przygotowaniem jedzenia. W placówkach opieki wszystkie powierzchnie i przedmioty są dodatkowo czyszczone środkami dezynfekcyjnymi.

Dzieci po przebyciu zakażenia bakteriami Shigella muszą mieć zaświadczenie od lekarza, aby wrócić do przedszkola lub szkoły.

Rokowanie

Większość przypadków szigelozy w Europie mija po średnio 7 dniach bez powikłań. Natomiast forma bytująca w tropikach (S. dysenteriae) stanowi zagrożenie dla tamtejszych ludzi — bez leczenia umiera nawet 20% chorych.

Częstym powikłaniem są niedobory płynów i minerałów. W rzadkich przypadkach (1–3%) powikłania mogą wystąpić poza jelitem. Należą do nich zapalenia stawów oraz zespół hemolityczno-mocznicowy (HUS), choroba krwi i nerek.

Dodatkowe informacje

• — informacje dla lekarzy

Autorzy

• Martina Bujard, dziennikarz naukowy, Wiesbaden
• Dorit Abiry, doktorantka w Instytucie Medycyny Ogólnej, Uniwersyteckie Centrum Medyczne Hamburg-Eppendorf
• Lek. Kalina van der Bend, recenzent