Co to jest MRSA?

Definicja

Skrót MRSA pochodzi od methicyllin-resistant Staphylococcus aureus, czyli gronkowiec złocisty oporny na metycylinę. Gronkowce to bakterie, które normalnie występują na skórze człowieka i zazwyczaj nie powodują żadnych dolegliwości. Jednak niektóre szczepy bakterii należących do podgrupy gronkowców — gronkowiec złocisty — mogą wtargnąć do organizmu, gdy bariera skórna stanie się przepuszczalna, np. w wyniku ran lub chorób skóry, i powodować stany zapalne. Mogą one powodować ciężkie zakażenia w miejscu wniknięcia lub poprzez krwiobieg w innych częściach ciała.

Metycylina to antybiotyk, który skutecznie zwalcza gronkowce. U niektórych szczepów gronkowca złocistego doszło w międzyczasie do zmian genetycznych i wykształciły one mechanizmy hamujące działanie tego antybiotyku. Bakterie stały się „oporne” na ten antybiotyk. Ponieważ w ten sposób rozwinęły bardzo skuteczną strategię przetrwania, były w stanie rozprzestrzenić się i stały się problemem. Bakterie oporne na metycylinę często są również oporne na szereg innych antybiotyków.

Zakażenia występują coraz częściej w szpitalach i placówkach opiekuńczych i prowadzą do wzrostu przypadków zachorowań, kosztów i śmiertelności.

Objawy

Rozróżnia się kolonizację MRSA od zakażenia MRSA. W przypadku kolonizacji MRSA rozwija się na skórze lub błonach śluzowych, zwłaszcza w jamie nosowo-gardłowej, nie wywołując choroby. Osoby dotknięte kolonizacją nazywane są nosicielami MRSA. Nie stanowią one zagrożenia dla innych zdrowych osób. Kolonizacja ta staje się jednak istotna, gdy dochodzi do kontaktu z innymi osobami, które np. mają osłabioną odporność lub rany otwarte. W efekcie może dojść do poważnych zakażeń, np. zakażenia ran, ropni lub sepsy. Również u samych nosicieli istnieje większe ryzyko zakażeń w związku z MRSA.

Przyczyny

Wszystkie płyny ustrojowe, takie jak krew, wydzieliny (z wyjątkiem potu), a także uszkodzona skóra i błony śluzowe, mogą zawierać bakterie takie jak gronkowiec złocisty. Są one przenoszone głównie przez kontakt z ręką, drogą kropelkową i zanieczyszczonymi powierzchniami. MRSA są niezwykle odporne na suche oraz ciepłe warunki i mogą przetrwać na powierzchniach nawet przez kilka miesięcy.

Częstość występowania

• Od kilku lat odsetek MRSA znów się zmniejsza.
• W przypadku osób przebywających w placówkach opieki długoterminowej prawdopodobieństwo kolonizacji MRSA wynosi od 5 do 10%.
• Ponad 82% osób dotkniętych chorobą ma 60 lat lub więcej.

Leczenie

Jakie środki mogą pomóc w ograniczeniu rozprzestrzeniania się MRSA?

Najważniejsze działania zapobiegające występowaniu wielolekoopornych bakterii to z jednej strony odpowiedzialne stosowanie antybiotyków w medycynie ludzkiej i weterynaryjnej (np. w masowej hodowli zwierząt), ponieważ oporność może się rozwinąć z powodu zwiększonego stosowania antybiotyków, a także staranne stosowanie środków higieny. Oznacza to między innymi, że antybiotyki stosuje się u ludzi tylko w przypadku zakażeń bakteryjnych wymagających leczenia, ale nie w przypadku zakażeń, które najprawdopodobniej są zakażeniami wirusowymi, takimi jak zwykłe przeziębienia czy infekcje grypopodobne.

Sanacja MRSA

W przypadku pozytywnego wyniku wymazu MRSA, u zdrowych nosicieli należy rozważyć przeprowadzenie tzw. „sanacji”. Oznacza to, że przepisuje się antybiotykową maść do nosa z substancją czynną mupirocyną. Stosuje się ją 3 razy dziennie w postaci maści do obu jam nosowych.

Tak samo 3 razy dziennie na powierzchnie jamy ustnej oraz zębów lub protezy nakłada się środek antyseptyczny. Kubki na szczoteczki do zębów powinny być codziennie umieszczane w zmywarce. Ponadto całe ciało, a także włosy, codziennie myje się dezynfekującym płynem do mycia. Pościel i wszystkie ubrania codziennie zmienia się i pierze w możliwie jak najwyższej temperaturze. Podczas leczenia najlepiej jest używać ubrań, które można prać w temperaturze 60 stopni lub wyższej. Ponadto wszystkie przedmioty i powierzchnie codziennie się dezynfekuje. Sanacja trwa zazwyczaj 5 dni. Po 48 godzinach pobiera się pierwszy wymaz kontrolny. Kolejne następują po upływie 3–6 miesięcy, a następnie po 12 miesiącach. Jeśli trzy testy wypadły negatywnie, leczenie uważa się za udane.

W szpitalu/domu opieki

W przypadku wykrycia kolonizacji lub zakażenia MRSA u pacjentów w trakcie pobytu w szpitalu lub w przypadku wystąpienia zakażenia u mieszkańców domu opieki, w trakcie działań sanacyjnych izoluje się ich i stosuje się ścisłe środki higieny w celu zapobieżenia dalszemu rozprzestrzenianiu się bakterii.

Środki sanacyjne nie zawsze okazują się skuteczne, zwłaszcza w obecności cewników (pęcherzowych), sond lub przewlekłych ran. Więcej niż dwie próby sanacji rzadko mają sens. Życie z MRSA i podejmowanie związanych z nim środków ostrożności jest czasem mniej obciążające niż wielokrotne nieudane próby sanacji. W tych przypadkach nie zaleca się izolacji na dłuższy czas w placówkach opiekuńczych. Należy unikać stygmatyzacji osób dotkniętych chorobą. Pensjonariusze z MRSA powinni być włączeni w życie społeczne placówki, należy przy tym uwzględniać specjalne środki higieny (dezynfekcja rąk/szczelnie opatrzone rany).

Poza placówkami medycznymi izolacja nie jest zalecana.

Terapia zakażenia MRSA

Jeśli dojdzie do zakażenia MRSA, leczenie zależy od stopnia zaawansowania choroby. W przypadku powierzchownych zakażeń skóry lub ran wystarczające może być leczenie miejscowe. W przypadku bardziej skomplikowanych zakażeń leczenie może być trudniejsze i zazwyczaj odbywa się w szpitalu.

Jeśli wskazana jest antybiotykoterapia, zabezpiecza się patogen i testuje go na różne antybiotyki. Popularne antybiotyki zwykle nie pomagają w tym przypadku, co utrudnia leczenie. Zwykle konieczne jest sięgnięcie po tzw. antybiotyki rezerwowe, np. wankomycyna w połączeniu z rifampicyną, klindamycyną, gentamycyną, fosfomycyną lub kwasem fusydowym. Antybiotyki specjalnie dobiera się przed rozpoczęciem terapii, sprawdzając na podłożu hodowlanym w laboratorium, który antybiotyk jest skuteczny. Mówi się też o tym, że patogen jest „wrażliwy” na ten antybiotyk (badanie oporności patogenów).

Zapobieganie

Higiena

Staranna higiena rąk może zapobiec rozprzestrzenianiu się opornych patogenów. Jeśli odwiedzasz w szpitalu krewnych lub znajomych, u których wykryto kolonizację lub zakażenie MRSA lub innymi patogenami wielolekoopornymi, zapytaj personel pielęgniarski, jakie środki należy podjąć przed wejściem do sali (np. osłona ust, fartuch jednorazowy, rękawiczki).

Podczas kaszlu, kichania oraz w przypadku zwiększonej ilości wydzieliny z dróg oddechowych ważne jest, aby pacjenci i bliscy zachowali środki ostrożności w celu zapobieżenia zakażeniu innych osób. Należy unikać kaszlenia lub kichania bezpośrednio na innych i zasłaniać usta i nos papierową chusteczką, którą następnie natychmiast należy wyrzucić. W przypadku kontaktu z wydzielinami należy umyć ręce.

Jeśli sam(a) jest Pan(i) nosicielem MRSA, to w przypadku kontaktu z osobami, które mogą być zagrożone, należy nosić maseczkę na twarzy, a także dbać o zachowanie odpowiedniej higieny.

Badania przesiewowe

W celu stwierdzenia obecności MRSA można pobrać wymazy z jamy nosowo-gardłowej, z ran lub innych uszkodzeń skóry, a także w miejscu wprowadzenia ciał obcych (np. cewników, drenów, tracheostomii) i przebadać na obecność patogenu. Z reguły pobierane są wymazy od osób, u których istnieje zwiększone ryzyko kolonizacji MRSA, np. u których wcześniej zdiagnozowano MRSA lub które miały kontakt z osobami z pozytywnym wynikiem testu na MRSA.

Dodatkowe informacje

• Antybiotyki
• — informacje dla lekarzy
•  — informacje dla lekarzy

Autor

• Susanna Allahwerde, specjalista medycyny rodzinnej, Berlin
• Lek. Kalina van der Bend, recenzent