Co to jest listerioza?

Listerioza należy do tzw. zoonoz — chorób, które mogą być przenoszone ze zwierząt na ludzi. Chorobę wywołuje bakteria Listeria monocytogenes. Bakteria ta jest szeroko rozpowszechniona w przyrodzie i występuje u wielu gatunków zwierząt. Przenosi się przez pokarm lub kontakt z materiałem zakaźnym (np. odchody zwierząt). Listerie mogą namnażać się w żywności nawet w temperaturze lodówkowej.

Przyjmuje się, że większość osób będących nosicielami Listerii nie choruje. Jednak osoby, które mają osłabiony układ immunologiczny, są narażone na zwiększone ryzyko zachorowania po zakażeniu. Przykładami zwiększonego ryzyka są: ciąża, uzależnienie od alkoholu, podeszły wiek, terapia kortyzonem oraz schorzenia takie jak nowotwory.

Zarażenie

Listerie są szeroko rozpowszechnione i występują u wielu gatunków zwierząt oraz w środowisku, w tym w glebie, roślinach, paszy dla zwierząt, wodzie czy ściekach.

Do przeniesienia choroby dochodzi najczęściej poprzez zanieczyszczoną żywność, zwłaszcza niepasteryzowane produkty mleczne, sery miękkie, surowe kiełbasy, surówki i wędzone produkty rybne. Większość źródeł zakażenia stanowi żywność o długim okresie przydatności do spożycia, przechowywana w warunkach chłodniczych i przygotowywana bez dalszej obróbki cieplnej — innymi słowy, żywność, w której listeria może się namnażać nawet w przypadku przechowywania w warunkach chłodniczych. Kobiety w ciąży i pacjenci z osłabionym układem immunologicznym powinni więc unikać tych pokarmów. Możliwe jest również zanieczyszczenie żywności przez osoby zakażone listerią, np. pracujące w obszarze przetwórstwa spożywczego.

Noworodki zakażonych matek mogą zostać zakażone w macicy lub przy porodzie.

Listeria może powodować ciężkie choroby szczególnie w grupach ryzyka (patrz wyżej). Jednak w około 1/3 przypadków czynniki ryzyka nie występują.

Objawy

U większości osób zakażonych listeriami objawy pojawiają się w ciągu kilku dni do kilku tygodni. Czas od zakażenia do wystąpienia objawów może wynosić nawet 70 dni.

U osób zdrowych choroba często przebiega bez objawów, czasem pojawiają się dolegliwości grypopodobne. U osób z osłabionym układem immunologicznym zakażenie może prowadzić do ciężkiej choroby. Objawy mogą być bardzo różne.

Zakażenie często powoduje zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (zapalenie opon mózgowych), lecz może też prowadzić do sepsy (zakażenia krwi).

Choroba zaczyna się powoli od ogólnych objawów takich jak gorączka, zmęczenie i dreszcze. Po pewnym czasie mogą pojawić się objawy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, takie jak zaburzenia świadomości i bóle głowy. Może dojść również do uszkodzenia innych narządów.

W czasie ciąży/u noworodka

Około 10% przypadków listeriozy to zakażenia w czasie ciąży lub u noworodka. Listerioza w ciąży powoduje zwykle niespecyficzne objawy, takie jak gorączka, dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego i osłabienie. Kobiety w ciąży mogą zarażać swoje dzieci, same nie chorując. Zakażenie płodu w macicy może doprowadzić do jego śmierci. Jeśli do zakażenia dojdzie w łonie matki, listerioza może doprowadzić do przedwczesnego porodu z upośledzeniem stanu ogólnego, sepsą, zaburzeniami oddychania i wysypką skórną. Jeśli do zakażenia dojdzie podczas porodu, objawy pojawiają się po kilku dniach w postaci zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. W przypadku zakażenia noworodków śmiertelność jest wysoka.

Diagnostyka

Patogeny można wykryć w posiewach krwi, płynie rdzeniowym (nakłucie lędźwiowe), płynie owodniowym, wydzielinie z pochwy lub w stolcu. Jeśli podejrzewa się zapalenie opon mózgowych, należy wykonać procedury obrazowania, takie jak tomografia komputerowa (TK) lub rezonans magnetyczny (RM).

Leczenie

W przypadku podejrzenia listeriozy pacjenci powinni być leczeni w szpitalu. Szybka terapia jest ważna, aby uniknąć ewentualnych szkód następczych.

Leczenie polega na stosowaniu antybiotyków. Trwa ono co najmniej 3 tygodnie, ale często wydłuża się do 6 tygodni lub dłużej. Często konieczna jest dalsza intensywna obserwacja z podawaniem płynów i substancji odżywczych bezpośrednio do krwiobiegu.

Zapobieganie

Osoby z grup ryzyka, zwłaszcza kobiety w ciąży i osoby z osłabionym układem immunologicznym, powinni unikać spożywania serów miękkich i niepasteryzowanych produktów mlecznych. Należy również unikać surowych lub wędzonych ryb, surowego mięsa, surowej kiełbasy, serów z surowego mleka oraz wstępnie pokrojonych sałat. Pakowany próżniowo łosoś wędzony powinien być spożywany w najświeższym możliwym stanie i nigdy po upływie terminu ważności.

Przed przygotowaniem jedzenia należy dokładnie umyć ręce, a mięso i surowe warzywa przygotowywać na oddzielnych powierzchniach roboczych. Żywność taką jak mięso czy ryby należy podgrzewać powyżej 70°C przez co najmniej 2 minuty.

Rokowanie

Wczesna antybiotykoterapia jest kluczowa dla przeżycia bez uszkodzeń następczych. Śmiertelność w przypadku listeriozy wynosi około 7%.

Zakażenie listerią w czasie ciąży wraz z zakażeniem płodu może spowodować poważne szkody następcze lub nawet doprowadzić do śmierci dziecka.

Dodatkowe informacje

• Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu
• Sepsa (zakażenie krwi)
• Antybiotykoterapia
• Listerioza — informacje dla lekarzy

Autorzy

• Martina Bujard, dziennikarz naukowy, Wiesbaden
• Lek. Kalina van der Bend, recenzent