Co to jest tężec?

Definicja

Tężec to choroba zakaźna, która występuje po zakażeniu rany laseczką tężca. Bakteria ta wytwarza toksynę, która powoduje groźną chorobę. Zakażenie objawia się gwałtownymi skurczami w mięśniach, które mogą rozprzestrzeniać się na mięśnie oddechowe i prowadzić do śmierci.

Objawy

Pierwsze objawy pojawiają się wokół miejsca, w którym bakterie dostały się do organizmu. Pacjenci odczuwają ból w ranie, a następnie skurcze w okolicznych mięśniach. W miarę postępu pojawia się sztywność i skurcze mięśni żucia oraz skurcze mięśni twarzy, mogą też wystąpić trudności z przełykaniem, pocenie się oraz sztywność mięśni szyi i pleców. W późniejszych stadiach nawet niewielkie bodźce wywołują bolesne skurcze. W ciężkich przypadkach dochodzi do zagrażającego życiu skurczu krtani. Temperatura ciała jest zwykle prawidłowa, a osoba chora jest przytomna.

Przyczyny

Bakteria tężca może znajdować się w glebie i w jelitach niektórych zwierząt (np. koni). Bakterie tężca mogą tworzyć spory. Są to bardzo wytrzymałe formy bakterii, które mogą przetrwać w glebie przez długi czas. Spory mogą osadzać się w ranach, gdzie bakterie dalej się rozmnażają. Okres wylęgania wynosi 4–30 dni. Po zakażeniu bakterie rozwijają toksynę, która atakuje układ nerwowy człowieka i powoduje typowe skurcze.

Bakterie nie mogą dostać się do naszego organizmu przez nieuszkodzoną skórę. Musi istnieć uraz, przez który bakteria może dostać się do organizmu. Najczęściej bakteria dostaje się do organizmu przez rany zanieczyszczone ziemią lub odchodami zwierząt. Największe zagrożenie stwarzają duże, zanieczyszczone rany. 

Inne czynniki ryzyka to niewystarczająca ochrona poszczepienna (nawet po szczepieniu podstawowym zaleca się szczepienie przypominające co dziesięć lat), stosowanie narkotyków dożylnych, niedobór odporności i podeszły wiek. Ponadto choroba może pojawić się po porodzie u matki lub u noworodka, gdy dojdzie do zabrudzenia lub zapalenia pępowiny.

Częstość występowania

Na świecie odnotowuje się około 20 000 przypadków rocznie. W krajach uprzemysłowionych tężec jest rzadkością. Choroba występuje najczęściej u noworodków w krajach rozwijających się oraz u osób starszych, które nie są wystarczająco zaszczepione.

Badania dodatkowe

• Rozpoznanie ustala się na podstawie opisanych objawów i wyników badań. Zazwyczaj mamy do czynienia z nowo nabytą raną lub urazem.
• Zazwyczaj nie jest możliwe wykrycie bakterii w ranie.
• Pacjent z podejrzeniem tężca zostaje natychmiast przyjęty do szpitala. Tam można leczyć zakażenie i skurcze.
• Wyleczenie zależy od szybkiego rozpoczęcia leczenia, dlatego leczenie rozpoczyna się jeszcze przed uzyskaniem wyników badań laboratoryjnych.

Leczenie

• Osoby chore otrzymują immunoglobuliny tężcowe i szczepionkę.
• Dodatkowo rana (miejsce wejścia bakterii) jest dokładnie oczyszczana.
• Dodatkowo można podać leki rozluźniające mięśnie oraz antybiotyki.
• W razie potrzeby pacjenci są podłączani do respiratora.

Zapobieganie

Szczepienie

• W Polsce szczepienia przeciw tężcowi są częścią obowiązkowego Programu Szczepień Ochronnych dla dzieci i młodzieży
• Szczepienia podstawowe: pierwsza dawka: 2. miesiąc życia, druga dawka: 3.–4. miesiąc życia, trzecia dawka: 5. miesiąc życia, czwarta dawka: 16.–18. miesiąc życia.
• Szczepienia przypominające: w wieku 6, 14 i 19 lat.
• Dorosłym zaleca się dawki przypominające co 10 lat, aby utrzymać odporność
• Jako reakcja niepożądana może wystąpić ból w miejscu wstrzyknięcia. Reakcje alergiczne występują rzadko.

Zapobieganie w przypadku urazów

• Dokładne oczyszczanie ran może zapobiec zachorowaniu na tężec.
• W przypadku niewystarczającej ochrony poszczepiennej i większych, zanieczyszczonych ran należy zaszczepić się ponownie.
• Dodatkowo można podać przeciwciała.
• Przeżyte zakażenie tężcem nie prowadzi do uzyskania odporności, dlatego osoby po zachorowaniu powinny się również zaszczepić.

Rokowanie

Ważne jest szybkie leczenie choroby. Skurcze mięśni mogą prowadzić do problemów z oddychaniem i złamań kości. Mimo nowoczesnej intensywnej terapii prawdopodobieństwo zgonu wynosi 10–20%. 

Dodatkowe informacje

• Tężec — informacje dla lekarzy

• Martina Bujard, dziennikarz naukowy, Wiesbaden
• Lek. Kalina van der Bend, recenzent