Co to jest ospa małpia?

Definicja

Ospa małpia to rzadka choroba wirusowa przenoszona ze zwierząt na ludzi (Monkeypox Virus – MPX). Możliwa jest też transmisja z człowieka na człowieka.

Wirus ospy małpiej jest spokrewniony z wirusem ospy prawdziwej (Variola), który został zwalczony (eradykowany) w 1980 roku, oraz ospy krowianki.

Wirus może przetrwać na powierzchniach lub tkaninach od kilku dni do kilku miesięcy.

Objawy

Okres inkubacji (czas od zakażenia do rozwinięcia się choroby) ospy małpiej wynosi od 5 do 21 dni. W pojedynczych przypadkach jest nawet krótszy.

Na początku zwykle występują objawy ogólne, takie jak gorączka, ból głowy i mięśni, wyczerpanie oraz powiększenie węzłów chłonnych. Ten ostatni objaw jest ważnym kryterium, który odróżnia ją od ospy wietrznej i półpaśca (zoster).

Po 1–3 dniach pojawiają się zmiany skórne z typowymi pęcherzami, krostami lub bąblami, które najpierw pokrywają się strupami, a następnie odpadają. Często tworzenie się wykwitów skórnych zaczyna się na twarzy, a następnie rozprzestrzenia się na inne części ciała. Zmiany mogą być bolesne i/lub bardzo swędzące.

Chorzy zakażają do czasu całkowitego ustąpienia objawów, czyli przez 2 do 4 tygodni.

Ospa małpia, typowe zmiany skórne (źródło: Wikimedia)

Jak przenoszony jest wirus?

Wirus ospy małpiej jest mało zakaźny (mniej niż wirus ospy prawdziwej) i zwykle nie powoduje ciężkich chorób.

Przypuszczalnie wirus jest przenoszony z gryzoni na ludzi przez:

• Kontakt ze zmianami skórnymi, krwią lub wydalinami zakażonych zwierząt
• Ugryzienia zakażonych zwierząt
• Przyrządzanie i spożywanie poddanego niedostatecznej obróbce termicznej mięsa chorych zwierząt.

Przeniesienie wirusa z człowieka na człowieka jest możliwe, zwłaszcza w przypadku bliskiego (fizycznego) kontaktu:

• Przez płyny ustrojowe lub strupy osób zakażonych, przypuszczalnie podczas kontaktów seksualnych (w Europie głównie u mężczyzn utrzymujących kontakty płciowe z mężczyznami i osób mających wielu partnerów seksualnych)
• Przez wydzieliny z dróg oddechowych osób zakażonych podczas kaszlu i kichania (może to nastąpić nawet przed pojawieniem się wysypki)
• Przez ślinę w przypadku występowania ran w jamie ustnej
• Mieszkanie we wspólnym gospodarstwie domowym
• Poprzez kontakt z zakażonym materiałem, np. pościelą, ręcznikami, naczyniami do jedzenia lub odzieżą osób chorych.
• Udokumentowano również transmisję wirusa z matki na nienarodzone dziecko lub po porodzie.

Częstotliwość występowania

• Wirus ospy małpiej występuje w szczególności w rejonach lasów deszczowych krajów Afryki Zachodniej i Środkowej (Nigeria, Demokratyczna Republika Konga, Republika Konga, Kamerun, Republika Środkowoafrykańska, Wybrzeże Kości Słoniowej, Liberia, Sierra Leone, Gabon, Sudan Południowy).
• Od maja 2022 roku odnotowano wzrost liczby przypadków zachorowań na świecie.
• Istnieje niewielkie ryzyko, że powracający podróżni lub ssaki przeniosą małpią ospę do krajów Europy.
• Dokładna liczba osób zakażonych na świecie nie jest znana, duża liczba osób jest nieświadomych bycia nosicielem.

Badania

Na chorobę wskazują ogólne objawy chorobowe z obrzękiem węzłów chłonnych oraz typowe zmiany skórne (czerwone plamy, bąble, krostki).

Ospę małpią podejrzewa się u osób powracających z Afryki (zachodniej) lub mających kontakt z osobami chorymi. Po konsultacji z laboratorium zajmującym się wirusami ospy wysyłany jest do niego wymaz z pęcherzyka lub strupka w celu wykrycia wirusa.

Pobranie próbki od pacjenta z ospą małpią (źródło: Wikimedia)

Leczenie

Celem leczenia jest skrócenie czasu przebiegu choroby, uniknięcie powikłań, takich jak zakażenia ran oraz zapobieganie dalszemu rozprzestrzenianiu się infekcji.

W razie potrzeby leczone są dolegliwości, takie jak gorączka czy ból. Swędząca wysypka może być smarowana mieszaniną ze związkiem cynku. W wyjątkowych przypadkach można zastosować Tecovirimat, lek dopuszczony do leczenia zakażeń wirusem ospy.

Lekarze decydują, czy leczenie i izolacja pacjentów ma się odbywać w domu czy w klinice.

Z reguły choroba ustępuje samoistnie.

Co można zrobić we własnym zakresie?

• Przestrzegać zasad higieny w kontaktach z osobami chorymi.
• Unikać bliskiego kontaktu z potencjalnie zakażonymi, chorymi lub martwymi zwierzętami na obszarach endemicznych.

Profilaktyka

Szczepienie

• Osoby, które zostały zaszczepione przeciwko ospie wietrznej ponad 40 lat temu, prawdopodobnie mają pewną ochronę przed (ciężkim) zachorowaniem na ospę małpią.
• Niemniej konieczne jest podjęcie środków zabezpieczających przed zakażeniem.
• W UE szczepionka przeciwko ospie prawdziwej ze zmodyfikowanym wirusem krowianki szczepu Ankara (Modified vaccinia virus Ankara – MVA) jest dopuszczona dla osób w wieku 18 lat i starszych (Imvanex). Jej dostępność jest ograniczona i nie jest jeszcze ona dopuszczona do leczenia ospy małpiej.
• Szczepionka ta jest lepiej tolerowana niż starsze szczepionki przeciwko ospie prawdziwej.
• Szczepienie przeciwko ospie małpiej zaleca się osobom, które miały bliski kontakt z osobą zakażoną tym wirusem oraz osobom z grupy zwiększonego ryzyka, tj. mężczyznom utrzymującym kontakty płciowe z mężczyznami oraz pracownikom laboratoriów, którzy pracują z próbkami wirusa.

Izolacja

• W większości przypadków możliwa jest izolacja w domu (po konsultacji z lekarzami prowadzącymi).
• Chorzy powinni izolować się do czasu całkowitego wygojenia zmian skórnych i odpadnięcia ostatniego strupka. Może to trwać nawet do 4 tygodni.
• W tym okresie nie wolno mieć kontaktu z osobami i zwierzętami domowymi o obniżonej odporności.
• Należy się powstrzymać od aktywności seksualnej (nawet kontaktu płciowego z zabezpieczeniem) i innego bliskiego kontaktu fizycznego.
• Nie należy dzielić pościeli i przedmiotów gospodarstwa domowego z innymi osobami; najlepiej przebywać we własnym pokoju i w miarę możliwości korzystać z osobnej łazienki.
• Pokój chorego powinien być regularnie czyszczony i dezynfekowany (dostępne w handlu środki czyszczące ew. środki do dezynfekcji powierzchni o ograniczonej skuteczności wirusobójczej zgodnie z etykietą).
• Nie trzepać pościeli i odzieży. Pościel i ręczniki prać w temperaturze minimum 60 stopni.

Środki dla osób kontaktujących się z chorym

• W przypadku niezabezpieczonego kontaktu (bez sprzętu ochronnego) z potwierdzonym przypadkiem ospy małpiej lub materiałem zakaźnym: 21-dniowa kwarantanna domowa,
• W przypadku zabezpieczonego kontaktu: aktywna obserwacja przez 21 dni,
• W przypadku kontaktu z osobą zakażoną w okresie inkubacji (5–21 dni): powiadomienie lokalnego organu ochrony zdrowia,
• Gdy pojawią się objawy: unikać kontaktu z innymi ludźmi, skontaktować się z lekarzem rodzinnym.
• Osoby, które miały bliski kontakt z chorym powinny obserwować rozwój objawów do 21 dni.
  • W tym czasie nie można oddawać krwi, szpiku kostnego ani organów.

Zasady higieny dla personelu medycznego/pielęgniarek

• Nie należy dotykać ran osób zakażonych bez rękawiczek.
• Używać rękawiczek jednorazowych.
• Należy ściśle przestrzegać higieny rąk (środek dezynfekujący o co najmniej ograniczonym działaniu wirusobójczym).
• Nosić maskę FFP2, okulary ochronne i czepek.
• Stosować wodoodporny fartuch ochronny.
• Nie trzepać pościeli i odzieży (zakaźny materiał z ran)!

Rokowanie

• W większości przypadków rokowanie jest dobre i nie występuje ciężki przebieg choroby.
• Możliwy jest ciężki (a nawet śmiertelny) przebieg, zwłaszcza u noworodków, dzieci, osób w podeszłym wieku, o obniżonej odporności (np. zakażenie HIV, po przeszczepie narządów) i kobiet w ciąży.
• W ciężkich przypadkach możliwe jest powstanie wyraźnych blizn.
• Według WHO ogólna śmiertelność wynosi ok. 3–6 %.

Dodatkowe informacje

• Ospa małpia – informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Ulrike Boos, redaktor Deximed, Freiburg
• Marlies Karsch-Völk, dr n. med., specjalista w dziedzinie podstawowej opieki zdrowotnej, Monachium
• Anna Zwierzchowska, lekarz rezydent, Kraków (edytor/recenzent)