Co to jest przeziębienie?

Definicja

Choroba ta jest wywoływana przez wirusy i zazwyczaj jest niegroźna. Dotyka głównie błony śluzowe nosa, gardła, zatok i krtani. Są one pogrubione, zaczerwienione i produkują więcej wydzieliny niż zwykle.

Obraz kliniczny jest zróżnicowany w zależności od czynnika wyzwalającego zakażenie i indywidualnego przebiegu. Mogą wystąpić różne objawy, m.in. ból gardła, katar, ból głowy, kaszel, złe samopoczucie, bóle kończyn. 

Przeziębienia są częstą przyczyną wizyt u lekarza, zwłaszcza w miesiącach zimowych. Mogą one wiązać się z dużym dyskomfortem i uzasadniać zwolnienie lekarskie. Mimo to jest to niegroźna choroba, która ustępuje samoistnie. Odpoczynek, domowe sposoby i niektóre leki mogą złagodzić objawy. Antybiotyki, które zwalczają bakterie, są bezużyteczne w przypadku przeziębienia wywołanego przez wirusy.

Objawy

Przebieg przeziębienia zwykle zaczyna się ostro w ciągu od 1 do 2 dni. Dorośli rzadko mają gorączkę, ale u dzieci podczas przeziębienia często pojawia się wysoka gorączka. Mogą wystąpić ból gardła, ból głowy i ból kończyn. Często występuje cieknący i/lub zatkany nos oraz kaszel. Dlatego też „katar” to także potoczna nazwa przeziębienia. Nawet jeśli z czasem wydzielina z nosa staje się gęstsza i ropna, nie świadczy to o bakteryjnym zapaleniu zatok. Śluz może spływać do gardła i powodować kaszel drażniący. U dzieci czasami pojawia się ból uszu.

Większość przeziębień kończy się po 5–7 dniach. U dzieci objawy przeziębienia mogą utrzymywać się nawet do 14 dni.

Przyczyny

Najczęstszym wirusem sprawczym w przypadku przeziębień jest rinowirus. Ponadto przeziębienie może wywołać wiele innych wirusów. W sumie jest tak wiele różnych podtypów tych wirusów, że nasz układ odpornościowy nie jest w stanie wypracować trwałego mechanizmu obronnego. Jednak ponowne zakażenie tym samym podtypem wirusa prowadzi do łagodniejszego przebiegu. Wbrew temu, co może sugerować to słowo, rozwój przeziębienia nie ma nic wspólnego z zimnem.

Do przeniesienia może dojść poprzez kontakt ręka-ręka, przez drogę kropelkową lub zanieczyszczone powierzchnie. Jeśli dojdzie do zakażenia, istnieje duże prawdopodobieństwo zachorowania. Typowe objawy rozwijają się u dwóch na trzy zakażone osoby. 

Znane i powszechne czynniki sprzyjające przeziębieniu to kontakt z osobami chorymi czy zimna pora roku. Częściej chorują też dzieci mające rodzeństwo lub przebywające w dużych placówkach, np. w przedszkolach. Bardziej podatne na przeziębienia są także osoby o osłabionej odporności.

Częstość występowania

Przeziębienia są powszechne, zwłaszcza w chłodnej porze roku. Dorośli przechodzą od 2 do 4, dzieci od 6 do 8 przeziębień w roku. Częściej chorują też dorośli, którzy mają bliski kontakt z dziećmi.

Badania dodatkowe.

• Diagnozę przeziębienia stawia się na podstawie typowych objawów i przebiegu choroby pacjentów.
• Podczas oświetlenia gardła ujawnia się zaczerwieniona błona śluzowa gardła.
• Jeśli występuje kaszel, osłuchuje się płuca.
• Badanie dziecka obejmuje badanie uszu.
• Dalsze narzędzia diagnostyczne, takie jak badania krwi lub wymaz z gardła, są konieczne tylko w rzadkich, wyjątkowych przypadkach.
• W przypadku podejrzenia COVID-19 wykonuje się test PCR na obecność koronawirusa SARS-CoV-2.

Leczenie

• Przeziębienie to choroba, która ustępuje samoistnie i nie może lub nie musi być leczona przyczynowo.
• Samych wirusów przeziębienia nie można skutecznie zwalczyć lekami. Jednak odpowiednie leki i środki łagodzą objawy związane z przeziębieniem.

Przegląd szerokiej gamy dostępnych leków na przeziębienie

• W aptekach jest sprzedawanych wiele różnych środków bez recepty na przeziębienie. Najczęściej stosowane leki bez recepty to krople do nosa o działaniu obkurczającym, leki przeciwkaszlowe i wykrztuśne oraz leki przeciwbólowe obniżające gorączkę.
• Nie wszystkie reklamowane środki są naprawdę pomocne.
• Poniżej przedstawiamy główne leki na przeziębienie dostępne na rynku. Odradza się stosowanie nieskutecznych lub wręcz szkodliwych środków. Zalecenia dotyczą tylko tych nielicznych leków, które są naprawdę skuteczne. Znajdziesz tu również informacje o przydatnych i pomocnych domowych sposobach leczenia!

Środki domowe

• Nie ma naukowych dowodów na korzyści dotyczące inhalacji gorącą parą wodną. Ale jeśli masz z nią dobre doświadczenia, wykonuj inhalacje.
  
  • Jeśli masz do dyspozycji inhalator, zalecane są inhalacje roztworem soli fizjologicznej kupionym w aptece.
  • Jeśli nie masz do dyspozycji inhalatora, możesz też robić inhalacje nad garnkiem z wodą, która już nie wrze, z głową przykrytą ręcznikiem.
• Ponieważ witamina C może redukować objawy i czas trwania przeziębienia, można spróbować pić (gorący) sok z cytryny itp.
• Irygacja/płukanie nosa roztworami soli.Nie istnieją naukowe dowody na jednoznaczne korzyści. Jednak niektórzy uważają, że pomocne jest płukanie nosa roztworem do irygacji nosa kupionym w aptece.
• Na kaszel u dzieci i dorosłych w pewnym stopniu pomaga miód. Stosować dłużej niż 30 minut przed snem. Dawkowanie: 2–5 lat ½ łyżeczki, 6–11 lat 1 łyżeczka, 12–18 lat 2 łyżeczki.
• W przypadku osób dorosłych do łagodzenia kaszlu trwającego dłużej niż 3 tygodnie można stosować również mieszankę kawy rozpuszczalnej i miodu. W tym celu 500 g miodu miesza się z 70 g kawy rozpuszczalnej. Rozpuszcza się 1 łyżkę stołową tej mieszanki w 200 ml ciepłej wody i pije 3 razy dziennie.

Medycyna alternatywna

• Jeżówka (echinacea): brak naukowo udowodnionej skuteczności w leczeniu przeziębienia.
• Maści z kamforą, mentolem, olejkiem eukaliptusowym: dzieci mogą skorzystać z aplikacji takiej maści na klatkę piersiową. Dzięki temu poprawia się kaszel, katar i sen.
• Pelargonia afrykańska do podawania doustnego może pomóc w zwalczaniu objawów przeziębienia, ale w rzadkich przypadkach może powodować poważne reakcje niepożądane dla wątroby.
• Leki homeopatyczne (jako aerozol do nosa lub do podania doustnego) nie mają naukowo udowodnionej skuteczności w przypadku przeziębień.

Leki

• Leki przeciwbólowe takie jak paracetamol 500 mg do 3 x dziennie lub ibuprofen 400 mg do 3 x dziennie mogą być stosowane przez krótki czas w celu zmniejszenia bólu i gorączki. Należy unikać stosowania kwasu acetylosalicylowego u dzieci i młodzieży w wieku poniżej 18 lat ze względu na ryzyko wystąpienia poważnych reakcji niepożądanych (zespół Reye'a).
• Aerozole/spraye do nosa z roztworem soli fizjologicznej o działaniu obkurczającym prowadzą do niewielkiej poprawy dolegliwości. Aerozolów do nosa o działaniu obkurczającym nie należy stosować dłużej niż 3–7 dni.
• Cynk: Według badań cynk nie ma wpływu na stany przeziębieniowe.
• Leki wykrztuśne (ACC — acetylocysteina, ambroksol) nie mają udowodnionego działania, ale w rzadkich przypadkach wykazują poważne reakcje niepożądane. Nie należy ich stosować w czasie przeziębień.
• Leki przeciwkaszlowe również nie pomagają na przeziębienia i powinny być przepisywane tylko w wyjątkowych przypadkach (gdy sen nocny jest mocno zaburzony). Opioidów nie należy stosować u dzieci w wieku poniżej 18. roku życia.
• Preparaty łączone z lekami przeciwhistaminowymi, przeciwbólowymi i obkurczającymi lub nawet z witaminą C wydają się przynosić łagodzić objawy u dorosłych i starszych dzieci. Ale efekt jest nieznaczny. Nie zaleca się ich stosowania.

Antybiotyki

• Antybiotyki nie są odpowiednim środkiem do leczenia przeziębień i nie należy ich przyjmować.
• Antybiotyki działają tylko na bakterie, nie na wirusy, które powodują przeziębienie. Zatem przyjmowanie antybiotyków w przypadku przeziębień jest całkowicie nieskuteczne.
• Wręcz przeciwnie, antybiotyki mogą tu nawet niepotrzebnie zaszkodzić. Choć nie są one skuteczne w walce z przeziębieniem, mogą powodować reakcje niepożądane, takie jak biegunka, a nawet ciężkie zapalenie jelit.
• Nieostrożne stosowanie antybiotyków prowadzi również do wzrostu liczby bakterii opornych na antybiotyki. Oporne bakterie mogą powodować u ludzi ciężkie zakażenia, które są trudne lub niemożliwe do leczenia.
• Prowadzą one również do niepotrzebnych wydatków w systemie opieki zdrowotnej, które rozsądniej byłoby zainwestować gdzie indziej. 

Co możesz zrobić sam?

• Ilość wypijanych płynów: chociaż nie ma naukowych dowodów na skuteczność zwiększonego spożycia płynów, większość osób uważa je jednak za przyjemne, zwłaszcza jeżeli chodzi o ciepłą herbatę.
• Należy przebywać w cieple i unikać stresu.
• Należy odpoczywać, jeżeli przynosi to ulgę. Należy robić przerwy podczas uciążliwych czynności lub podczas aktywności fizycznej lub też ograniczyć takie czynności.
• Warto wziąć czasem krótkie zwolnienie lekarskie.

Zapobieganie

Przeziębień nie da się całkowicie uniknąć. Jednak poszczególne działania mogą ewentualnie zmniejszyć częstotliwość występowania i/lub nasilenie objawów.

• Najważniejszy środek zapobiegawczy: częste mycie rąk mydłem, zwłaszcza po korzystaniu z komunikacji miejskiej, toalet lub innych obiektów, w zasadzie po każdym powrocie do domu.
• Należy rzucić palenie tytoniu.
• Probiotyki (bakterie Lactobacillus, Bifidobacterium itp. w jogurtach lub suplementach diety): mogą wzmocnić odpowiedź immunologiczną dzieci i młodych dorosłych oraz zmniejszyć ilość i czas trwania zakażenia. Dane naukowe na ten temat są jednak niskiej jakości.
• Witamina C nie ma udowodnionych korzyści w zapobieganiu, ale może być pomocna dla sportowców lub przed większym wysiłkiem fizycznym.
• Jeżówka (echinacea): niskie działanie zapobiegawcze, brak ogólnego zalecenia przyjmowania, ale dla osób, które miały z nią dobre doświadczenia, przyjmowanie jej profilaktycznie może mieć sens.
• Witamina D: przyjmowanie jej nie ma udowodnionych korzyści w zapobieganiu przeziębieniom.
• Szczepienie: jest niemożliwe ze względu na dużą różnorodność wirusów sprawczych.

Unikanie zarażenia

• Należy przestrzegać podstawowych środków higieny i myć regularnie ręce.
• Podczas kaszlu i kichania należy zakrywać usta i nos. Chusteczki jednorazowe należy po wydmuchaniu nosa wyrzucić.
• Osoby chore powinny nie chodzić do pracy ani szkoły.

Rokowanie

• Zdecydowana większość pacjentów przechodzi przeziębienia bez żadnych problemów i powikłań.
• Większość przeziębień mija w ciągu 2 tygodni, kaszel czasami utrzymuje się przez kilka tygodni.

Powikłania

• W wyjątkowych przypadkach przeziębienie może spowodować zapalenie płuc.
• Istniejące zaburzenia płucne, takie jak astma lub mogą ulec pogorszeniu.
• U dzieci poniżej 2. roku życia  jest powikłaniem, którego należy się obawiać i które może wymagać hospitalizacji.
• W przypadku powikłań, czyli dolegliwości wykraczających poza zwykłe objawy przeziębienia, wskazana jest wizyta w praktyce lekarza rodzinnego.

Dodatkowe informacje

• Ostre zapalenie zatok (zapalenie zator przynosowych)
• Dlaczego należy rzucić palenie i jak to zrobić?
• Przeziębienie — informacje dla lekarzy

Autor

• Martina Bujard, dziennikarz naukowy, Wiesbaden
• Lek. Kalina van der Bend, recenzent