Co to jest wścieklizna?

Definicja

Wścieklizna jest bardzo ciężkim zakażeniem wirusowym, które jest niemal zawsze śmiertelne i powoduje zapalenie mózgu lub paraliż u zwierząt i ludzi. Wirus wścieklizny jest szeroko rozpowszechniony w wielu częściach świata i szczególnie często występuje u psów, kotów, nietoperzy, lisów i gryzoni. Zwierzęta te mogą przenosić wirusa na ludzi (zoonoza).

Objawy

Na początku choroby skóra wokół miejsca ukąszenia często staje się zdrętwiała i bolesna. Ponadto mogą wystąpić: gorączka, ból głowy i wyczerpanie. Następnie w ciągu kilku dni pojawiają się objawy zapalenia mózgu takie jak osłabienie mięśni, napady drgawek, omamy i wewnętrzny niepokój. W dalszym przebiegu występują bolesne skurcze w krtani, co między innymi prowadzi do tego, że zakażona osoba nie jest w stanie pić wody. Nasila się wydzielanie śliny. W około 20% przypadków występuje ciężki paraliż.

Po ugryzieniu należy natychmiast rozpocząć leczenie, aby było skuteczne. Jeśli objawy już się pojawiły, choroba jest niemal nieuleczalna i prawie wszyscy chorzy umierają w ciągu kilku dni.

Przyczyny

Przyczyną wścieklizny jest zakażenie wirusem wścieklizny. Choroba przenoszona jest przez ślinę. Jeśli dana osoba zostanie ugryziona przez zakażone zwierzę, istnieje wysokie ryzyko zarażenia się wścieklizną. Zakażone zwierzę często choruje i wykazuje problemy behawioralne. Jednak nosicielami choroby mogą być nawet pozornie zdrowe zwierzęta. Patogeny mogą występować na przykład w pysku zwierzęcia, które miało kontakt z chorym zwierzęciem lub padliną. Wirusy mogą również przedostać się do organizmu przez otwartą ranę, która wejdzie w kontakt z zakażoną śliną.

U ludzi czas od zakażenia do wybuchu choroby (okres inkubacji) wynosi zwykle 2–3 miesiące. W indywidualnych przypadkach objawy mogą się pojawić zaledwie po kilku dniach lub nawet po kilku latach.

Częstotliwość występowania

Każdego roku na całym świecie w wyniku wścieklizny umiera nawet 60 000 osób. Większość przypadków występuje w Afryce i Azji. Większość krajów europejskich oficjalnie uznaje się za wolne od wścieklizny.

W ostatnich latach wzrosła liczba zakażeń wywołanych przez nietoperze. W Europie, oprócz lisa, rezerwuarem wirusa wścieklizny są również nietoperze; wirusy mogą być przenoszone na ludzi poprzez ugryzienie.

Badania

• Chorobę rozpoznaje się zwykle na podstawie objawów. Ugryzienie przez zwierzę lub kontakt z zakażonym zwierzęciem uprawdopodobnia podejrzenie wścieklizny.
• Na obecność wirusa można badać próbki śliny, skóry lub płynu mózgowo-rdzeniowego. Jednak często obecności wirusa nie udaje się wykryć.

Leczenie

• Leczenie należy rozpocząć przed wystąpieniem objawów, aby zapobiec rozwojowi choroby.
• Po ugryzieniu przez ssaka w regionie, w którym występuje wścieklizna, należy bardzo dokładnie oczyścić ranę wodą, mydłem i alkoholem lub jodyną, a następnie zabandażować ją.
• W miarę możliwości należy przez pewien czas poddać obserwacji zwierzę, które spowodowało ugryzienie, aby ustalić, czy występują u niego objawy wścieklizny.
• Ważne jest, aby zasięgnąć porady lekarza natychmiast po ugryzieniu lub podrapaniu oraz kontakcie błon śluzowych lub ran ze śliną zwierzęcia, aby wyjaśnić, czy konieczne jest leczenie szczepionką lub specjalną immunoglobuliną.
• Wczesne podjęcie leczenia przed wystąpieniem objawów może uratować życie. Dotyczy to również osób, które zostały zaszczepione.
• Po ugryzieniu osoby, które nie zostały zaszczepione, otrzymują przeciwciała i pełne uodpornienie.
• W przypadku osób zaszczepionych wystarczające jest szczepienie przypominające w dwóch dawkach.
• Osoby chore na wściekliznę leczy się w szpitalu na oddziale intensywnej terapii.

Zapobieganie

• Najważniejszym środkiem jest zapobieganie ugryzieniom przez zarażone zwierzęta (profilaktyka narażenia).
• Nigdy nie można z całą pewnością stwierdzić, czy zwierzę jest zarażone, czy nie, więc należy zawsze trzymać się z daleka od ssaków na obszarach, na których występuje wścieklizna. Dotyczy to szczególnie zwierząt, które wykazują problemy behawioralne, np. są pobudzone lub agresywne. Ryzyko zakażenia jest największe, jeśli zwierzę jest już chore na wściekliznę.
• Jeśli jest to konieczne, nietoperze należy chwytać tylko w skórzanych rękawicach.
• Psy i koty trzymane jako zwierzęta domowe można zaszczepić przeciwko wściekliźnie.

Szczepienie

• Osoby planujące dłuższy pobyt w Azji, Afryce lub Ameryce Południowej powinny zaszczepić się przeciwko wściekliźnie.
• Dotyczy to również osób, które mają kontakt z nietoperzami lub są zawodowo narażone na zakażenie wścieklizną.
• W przypadku wyjazdów wakacyjnych do regionów wysokiego ryzyka (wysoka zachorowalność na wściekliznę, bezpańskie psy itp.), z aktywnościami niosącymi ryzyko narażenia (np. wycieczki trekkingowe itp.) należy rozważyć szczepienie. Zaleca się zasięgnięcie profesjonalnej porady przed podróżą.
• Szczepienie przeciwko wściekliźnie zapewnia skuteczną ochronę i składa się z 3 dawek podawanych w ciągu 28 dni. Zaleca się szczepienie przypominające co 1–5 lat.

Rokowanie

Rokowanie jest dobre tylko wtedy, gdy leczenie zostanie rozpoczęte przed wystąpieniem pierwszych objawów choroby. Po pojawieniu się pierwszych objawów choroba niemal zawsze prowadzi do śmierci w ciągu 7–10 dni. Przyczyną zgonu jest najczęściej zatrzymanie akcji oddechowej.

Dodatkowe informacje

• Pierwsza pomoc przy ugryzieniach przez zwierzę
• Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych/zapalenie mózgu
• Paraliż
• Wścieklizna — informacje dla lekarzy

Autor

• Martina Bujard, dziennikarz naukowy, Wiesbaden