Co to jest zakażenie norowirusem?

Definicja

Norowirusy wywołują wysoce zakaźną chorobę, która w ciągu kilku godzin lub dni prowadzi do zakażenia przewodu pokarmowego. Wirus jest wyjątkowo odporny na inaktywację poprzez zamrażanie, ogrzewanie do 60°C lub czyszczenie chlorem, alkoholem i zwykłymi detergentami, dlatego łatwo wywołuje niewielkie lokalne epidemie.

Objawy

Do objawów należą silne nudności, wymioty, bóle brzucha i wodnista biegunka. Ponadto często zgłaszane są objawy grypopodobne, takie jak zmęczenie, ból głowy oraz bóle mięśni i stawów. Gorączka, która występuje w około połowie przypadków, zwykle nie jest wysoka.

Okres inkubacji – czas między wniknięciem drobnoustroju do organizmu, a wystąpieniem choroby – wynosi od 6 do 50 godzin, a objawy utrzymują się zwykle przez 24 do 48 godzin. Choroba ma łagodny przebieg i ustępuje samoistnie. Cięższy przebieg występuje częściej u osób starszych oraz u osób z towarzyszącymi chorobami przewlekłymi lub z osłabioną odpornością.

Najszybciej zakażają chorzy w fazie z wymiotami i biegunką, ale istnieje również ryzyko zakażenia innych osób na krótko przed wystąpieniem objawów i kilka dni po wyzdrowieniu.

Przyczyny

Norowirusy są przenoszone w różny sposób. W miejscach użyteczności publicznej najczęściej zakażenie przenosi się z człowieka na człowieka. Wirus rozprzestrzenia się bezpośrednio poprzez kontakt z wymiocinami lub pośrednio przez skażone powierzchnie w otoczeniu, ale może być również przenoszony przez zanieczyszczoną żywność i wodę. 

Wirusy uwalniają się od kilku dni do kilku tygodni, a ryzyko zakażenia może rozpocząć się jeszcze przed wystąpieniem objawów i trwać do momentu ustąpienia choroby. Z tego powodu opanowanie ogniska zakażeń jest bardzo trudne. Oporność rozwinięta przeciwko wirusowi jest skierowana wyłącznie przeciwko jego określonemu podtypowi i utrzymuje się tylko kilka miesięcy. Nie ma możliwości nabycia ochrony przed ewentualnymi nowymi wariantami wirusa.

Częstotliwość występowania

Norowirusy są najczęstszą przyczyną niebakteryjnych zakażeń przewodu pokarmowego na świecie. Są one odpowiedzialne za duży odsetek niebakteryjnych zakażeń przewodu pokarmowego u dzieci (ok. 30%) i u dorosłych (do 50%). 

Chorobą mogą być dotknięte wszystkie grupy wiekowe, ale szczególnie narażone są dzieci poniżej 5. roku życia i osoby starsze po 70. roku życia. U niemowląt i małych dzieci są drugą co do częstości przyczyną ostrych zakażeń przewodu pokarmowego po rotawirusach.

Do zakażeń norowirusem dochodzi głównie zimą, jednak w ostatnich latach materiał genetyczny wirusa nieco się zmienił, wskutek czego epidemie odnotowano również wiosną i latem. Dzięki ściślejszemu przestrzeganiu podstawowych zasad higieny z powodu pandemii koronawirusa liczba zakażeń norowirusami gwałtownie spadła.

Badania

Zakażenie jelitowe norowirusem podejrzewa się, jeśli przebieg choroby jest typowy i występuje wiele jednoczesnych przypadków grypy żołądkowej na danym obszarze.

Lekarze przeprowadzają badanie fizyczne i osłuchują brzuch. W celu potwierdzenia diagnozy badana jest próbka kału. Badania laboratoryjne krwi dostarczają niewiele specyficznych dla norowirusa wyników.

Leczenie

Nie istnieje ukierunkowane na norowirusy leczenie i dla większości chorych nie jest ono konieczne. Ostre objawy zwykle ustępują samoistnie po 24–48 godzinach.

Wyraźna poprawa ogólnego stanu zdrowia następuje zwykle po 4–6 dniach. Tylko w wyjątkowych przypadkach konieczne jest dożylne podawanie płynów u chorych, u których następuje ich szybka utrata razem z biegunką i wymiotami.

Leki

Istnieją leki hamujące biegunkę, jednak ich stosowanie nie jest zalecane. Biegunka jest reakcją organizmu na zakażenie i stanowi próbę wypłukania wirusa z jelita. Leki są więc wskazane tylko wtedy, gdy w konkretnej sytuacji, np. podczas lotu samolotem, trzeba uniknąć częstych wizyt w toalecie. Dzieciom poniżej dwunastego roku życia nie należy podawać tych leków.

W razie potrzeby można przyjmować środki przeciwbólowe.

Co można zrobić we własnym zakresie?

Jak w przypadku każdej infekcji zalecany jest wypoczynek. Ponieważ choroba jest zakaźna, należy zastosować odpowiednie środki higieny oraz izolację od osób zdrowych. Lekarz rodzinny wystawia zwolnienie lekarskie i zaleca, aby nie wracać do pracy przed upływem 48 godzin od ustąpienia objawów.

Zasady higieny

Jeśli to możliwe, należy korzystać z prywatnej łazienki lub toalety, a powierzchnie powinny być dezynfekowane po każdym użyciu. Używaj własnego ręcznika.

Picie płynów

Ważne jest, aby dostarczać organizmowi odpowiednią ilość płynów. Zaleca się picie niewielkich porcji płynów, ale za to często. Dzięki temu nie zostaną one zwymiotowane natychmiast po wypiciu. Powstrzymaj się od picia napojów gazowanych. Badania wykazały, że rozcieńczony wodą sok jabłkowy jest bardziej skuteczny w nawadnianiu niż gotowe roztwory elektrolitów.

Jedzenie

Jeśli odczuwasz chwilową utratę apetytu, nie ma zagrożenia niedożywieniem, ale mimo wymiotów należy nadal jeść niewielkie porcje posiłków. Zalecane są pokarmy lekkostrawne, takie jak jogurt, zupy, tarte jabłka itp. Należy unikać papierosów, kawy i alkoholu.

Niemowlęta

Dzieci powinny być karmione piersią tak często, jak to możliwe. Jednak choroba może sprawić, że będą zbyt słabe, żeby wypić wystarczającą ilość mleka. W takim przypadku należy użyć strzykawki, butelki lub łyżki, aby często podawać małe porcje płynu. Jeśli dziecko odmawia picia przez ponad 4 godziny lub utrzymują się u niego wymioty, należy skorzystać z pomocy lekarskiej.

Przedszkole i szkoła

W przypadku wystąpienia ogniska choroby w przedszkolu lub szkole, dzieci z objawami powinny pozostać w domu. Niezbędne jest zachowanie ścisłej higieny rąk oraz mycie przewijaków i zabawek. Dzieci w wieku przedszkolnym mogą wrócić do swojej placówki po 48 godzinach od ustąpienia objawów. Nie jest potrzebne wykonywanie testów.

Profilaktyka

Właściwa higiena polegająca na myciu rąk mydłem pod bieżącą wodą jest jednym z najważniejszych środków zapobiegawczych. Sama dezynfekcja rąk roztworami na bazie alkoholu nie jest wystarczająca, ponieważ mają one jedynie ograniczone działanie przeciwko norowirusom.

Ważne jest również odizolowanie osoby chorej, aby zapobiec dalszym zakażeniom.

Nie ma szczepionki przeciwko norowirusom.

Rokowanie

Choroba ma szybki przebieg. Z reguły ostre objawy ustępują po 24–48 godzinach. Ogólna poprawa samopoczucia następuje po 4–6 dniach. 

Bardzo rzadko zdarzają się powikłania spowodowane norowirusem. Dotyczą one szczególnie niemowląt lub osób starszych, które nie są w stanie przyjąć wystarczającej ilości płynów. W takim przypadku wdrażane jest leczenie w szpitalu, aby zapewnić chorym odpowiednie nawodnienie.

Dodatkowe informacje

• Zakażenie przewodu pokarmowego
• Norowirusowe zapalenie żołądka i jelit – informacje dla personelu medycznego

Autor

• Dr n. med. Natalie Anasiewicz, Davos
• Anna Zwierzchowska, lekarz rezydent, Kraków (edytor/recenzent)