Co to jest filarioza?

Filarioza jest jedną z chorób wywoływanych przez pasożyty, które dotykają zarówno ludzi, jak i zwierzęta. Nicienie dostają się do organizmu poprzez ukąszenia komarów. Robaki rosną w układzie limfatycznym i mogą tam pozostawać przez kilka lat. Może to stopniowo blokować przepływ limfy, powodując obrzęk w dotkniętych częściach ciała. W przewlekłej chorobie może dojść do silnego obrzęku narządów płciowych i stóp, co nazywane jest słoniowacizną.

Ponad 130 milionów ludzi w ponad 83 krajach tropikalnych i subtropikalnych jest zarażonych filariozą limfatyczną. Szacuje się, że każdego roku dochodzi do miliona nowych zakażeń, przy czym szczególnie dotknięte są nimi dzieci. Po trądzie filarioza jest uważana za drugą najważniejszą przyczynę niepełnosprawności.

WHO stworzyła kompleksowy program zwalczania tej choroby. W latach 2000–2007 rozprowadzono ponad dwa miliardy preparatów leczniczych. Od tego czasu obserwuje się spadek zachorowań. Program kontroli doprowadził między innymi do wyeliminowania choroby w Chinach i Korei Południowej.

Zaraźliwość filariozy

Komary zarażają się, zasysając larwy (mikrofilarie) wraz z krwią zakażonego człowieka lub zwierzęcia. Podczas kolejnego ukąszenia zakażony komar wprowadza larwy do organizmu żywiciela ostatecznego. W ciągu kilku miesięcy rozwijają się dorosłe nitkowate robaki, które żyją w układzie limfatycznym zakażonego organizmu nawet do dwóch dekad. Samice osiągają rozmiary 8–10 cm x 0,2–0,3 mm, czyli są około dwukrotnie większe od samców. Robaki wytwarzają tysiące larw (mikrofilarii), które krążą we krwi głównie w nocy. Mikrofilarie można wykryć we krwi po 6–12 miesiącach od zakażenia. Filarioza jest wywoływana przede wszystkim przez trzy gatunki robaków: Wuchereria bancrofti (nicień wywołujący słoniowaciznę), Brugia malayi oraz Brugia timori.

Objawy i dolegliwości

Okres inkubacji, czyli czas pomiędzy zakażeniem a wystąpieniem choroby, u turystów i emigrantów wynosi zwykle 8–16 miesięcy. Dłuższe okresy są możliwe w przypadku lokalnych mieszkańców krajów ryzyka. Przebieg choroby jest zróżnicowany. Niektórzy pacjenci pozostają bezobjawowi, podczas gdy inni skarżą się na bardzo silne dolegliwości.

Dla ostrego przebiegu choroby charakterystyczne są epizody gorączki, często z zapaleniem naczyń limfatycznych i węzłów chłonnych. Mogą one występować w nieregularnych odstępach czasu i trwać przez kilka dni. Zapalenie naczyń limfatycznych zwykle rozwija się w dół od węzła chłonnego zakażonego nicieniami (w zakażeniach bakteryjnych zapalenie rozwija się w górę). W miarę rozprzestrzeniania się choroby okresowe stany zapalne mogą pojawiać się w najądrzach i jądrach, a także w węzłach chłonnych i naczyniach miednicy oraz w jamie brzusznej. Powiększenie węzłów chłonnych może utrzymywać się przez długi czas. U osób podróżujących mogą wystąpić reakcje przypominające alergię (pokrzywka, wysypka skórna), a także zapalenie naczyń limfatycznych i węzłów chłonnych.

Przewlekłe choroby mogą rozwijać się w wyniku zmniejszonego/zahamowanego krążenia limfatycznego, możliwy jest obrzęk moszny i nóg. Wśród mieszkańców krajów z endemicznym występowaniem choroby obserwuje się w niektórych przypadkach ogromne obrzęki limfatyczne – tzw. słoniowaciznę.

Istnieje również forma choroby, która dotyka płuc zwana eozynofilią płucną. Tutaj choroba wywołana przez Wuchereria bancrofti lub Brugia malayi rozprzestrzeniła się do płuc, ale nie można wykryć nicieni we krwi. Ta postać schorzenia objawia się nocnymi napadami kaszlu lub świszczącym oddechem, trudnościami w oddychaniu, niską gorączką i słabym odkrztuszaniem śluzu.

Diagnostyka

Aktywne zakażenie wykrywa się na podstawie obecności mikrofilarii (larw) we krwi, dodatniego testu na obecność przeciwciał lub badania USG. Charakterystyczne jest to, że mikrofilarie często można wykryć w badaniach krwi pobranej między godziną 22:00 a 02:00. Wśród lokalnych mieszkańców mikrofilarie są rzadko wykrywalne w ciągu pierwszych dwóch do trzech lat od zakażenia, częściej w miarę postępu choroby i ponownie rzadko w późniejszych stadiach, gdy dochodzi do zablokowania naczyń limfatycznych.

Terapia

W leczeniu choroby stosuje się trzy preparaty. Połączenie dietylkarbamazyny i albendazolu zabija robaki powoli, natomiast dietylkarbamazyna w połączeniu z iwermektyną prowadzi do szybkiego zabicia larw.

Zakażenie leczy się kombinacją dostępnych preparatów. Często terapię trzeba powtarzać kilkakrotnie. Podczas farmakoterapii silne działania niepożądane mogą wystąpić miejscowo, jak i w całym organizmie.

Rokowanie

Rokowanie jest dobre, jeśli choroba jest leczona we wczesnym stadium i ma łagodny przebieg. Natomiast w stadium zaawansowanym rokowanie jest złe. Dodatkowo pacjenci cierpią z powodu poważnych ograniczeń codziennego funkcjonowania i szpecących obrzęków.

Dodatkowe informacje

• Filarioza – informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Lek. Natalia Anasiewicz, Fryburg Bryzgowijski
• Anna Zwierzchowska, lekarz rezydent, Kraków (edytor/recenzent)