Co to są tasiemce?

Tasiemce to specyficzny rodzaj płazińców, które pasożytują w przewodzie pokarmowym człowieka. Istnieją różne gatunki tasiemców, niektóre z nich zarażają przede wszystkim ludzi, podczas gdy dla innych naturalnymi żywicielami są zwierzęta – te jednak mogą wywoływać zakażenie również u człowieka. Do głównych zakażeń tasiemcowych należą tasiemczyca (wywoływana głównie przez tasiemce bydlęce), wągrzyca (wywoływana przez larwy tasiemca wieprzowego) oraz bąblowica (wywoływana przez tasiemca lisiego i psiego).

W Europie Środkowej największe znaczenie ma tasiemiec bydlęcy. Zakażenia tym pasożytem zdarzają się rzadko i najprawdopodobniej są spowodowane zjedzeniem surowej albo niedogotowanej wołowiny. Z perspektywy globalnej ryzyko zakażeń zwiększają nieodpowiednie warunki sanitarne i nieprzestrzeganie zasad higieny.

Najczęstszym źródłem zakażenia tasiemcowego na świecie jest tasiemiec karłowaty Hymenolepis nana. Zakażenie może przechodzić z człowieka na człowieka, a sprzyjają temu nieodpowiednie warunki sanitarne i brak higieny.

Ciało dorosłego tasiemca zbudowane jest z członów (tzw. proglotydy), które wypełnione są jajami. W budowie zewnętrznej wyodrębnia się główkę, szyjkę i taśmę. Każdy człon zawiera kompletny hermafrodytyczny (obupłciowy) aparat płciowy. Tasiemce mogą składać się z setek, a nawet tysięcy członów. Te na końcu są najstarsze i największe. W miarę dojrzewania proglotydy wypełniają się coraz większą ilość jaj. U niektórych gatunków, takich jak Taenia, najbardziej zewnętrzne człony odrywają się od reszty ciała. Następnie proglotydy lub zawarte w nich jaja są wydalane z odchodami. U innych gatunków, jak Hymenolepiasis nana, człony wewnątrz żywiciela ulegają regresji do tego stopnia, że w kale pozostają tylko jaja. Na główce tasiemca znajdują się aparaty czepne w postaci haczyków, przyssawek, bruzd (w zależności od gatunku), których używa do przyczepienia się do ściany jelita.

Tasiemiec z gatunku Taenia

Istnieją dwa gatunki Taenia, dla których człowiek jest żywicielem ostatecznym. Są to tasiemiec bydlęcy (inaczej tasiemiec nieuzbrojony, Taenia saginata) i tasiemiec wieprzowy (inaczej tasiemiec uzbrojony, Taenia solium). Tasiemiec bydlęcy występuje na całym świecie, ale najbardziej rozpowszechniony jest w Europie i części Azji. Tasiemiec wieprzowy jest szeroko rozpowszechniony w Ameryce Łacińskiej, tropikach afrykańskich i Azji Środkowej. W Europie występuje jeszcze na Półwyspie Iberyjskim, w Polsce i na Bałkanach.

Tasiemcem z gatunku Taenia mogą zakazić się ludzie w każdym wieku. Zakażenia są rzadkie u niemowląt i małych dzieci, które nie jedzą mięsa.

Długość dorosłych tasiemców z gatunku Taenia może wynosić od 10 do 12 metrów, w niektórych przypadkach nawet 25 metrów lub więcej. Większość zakażeń u ludzi jest spowodowana przez pojedyncze lub nieliczne dorosłe tasiemce.

Cykl życiowy tasiemca Taenia

Jaja tasiemca dostają się do wody lub do gleby i roślin wraz z odchodami ludzkimi. Następnie jaja są zjadane przez bydło lub świnie (tzw. żywiciele pośredni). W jelitach zwierząt osłonki jajowe rozpuszczają się, uwalniając zarodek. Zarodek wwierca się w ścianę jelita i dociera z krwią do dobrze zaopatrzonych w krew mięśni. W mocno obciążonych mięśniach, takich jak mięsień sercowy i żwacze, te często obumierają już po kilku miesiącach, podczas gdy w mięśniach szkieletowych mogą pozostać przez lata. Larwa (protoskoleks) znajduje się w wypełnionym płynem pęcherzyku (cysticerkus). Po średnio 10 tygodniach wągier ma wielkość około 0,5 cm i jest zdolny do zakażania. W celu dalszego rozwoju cysticerkus musi przejść ze zwierzęcia do jelita człowieka (żywiciela ostatecznego), gdzie dostaje się wraz z pokarmem. W przewodzie pokarmowym człowieka larwy wydostają się z osłonek i zasiedlają jelito cienkie, przyczepiając się do jego ściany za pomocą przyssawek i haczyków. Począwszy od główki, robak rośnie tworząc nowe człony z męskimi i żeńskimi aparatami płciowymi. Ten proces dojrzewania w jelicie człowieka trwa przez 2–4 miesiące.

W przypadku tasiemca bydlęcego około 1/5 jego długości składa się z dojrzałych członów (od 200 do 400), które codziennie odrywają się od końca taśmy. Każdego miesiąca tasiemiec wytwarza około 400 dojrzałych członów, z których każdy jest wypełniony przez 100 000 jaj. W każdym zapłodnionym jaju rozwija się larwa z 6 haczykami. Jaja te są wydalane z kałem i mogą przetrwać w wodzie, w glebie lub na roślinach przez bardzo długi okres czasu.

Tasiemiec karłowaty (Hymenolepis nana)

Najczęstsze zakażenie tasiemcem na świecie jest spowodowane przez tasiemca karłowatego (Hymenolepis nana). Ma długość od 30 do 40 mm i średnicę 1 mm. Zakażenie przenosi się z człowieka na człowieka na skutek nieprzestrzegania higieny. Najczęściej występuje u dzieci żyjących w ciepłym klimacie i złych warunkach higienicznych.

Zakażenie

Tasiemcem można się zakazić, jedząc surową (często suszoną) lub niedogotowaną wołowinę albo wieprzowinę. Niektóre gatunki mogą rzadko występować w surowych lub marynowanych rybach słodkowodnych. W przypadku tasiemca karłowatego opisano przypadki przenoszenia się z człowieka na człowieka.

Wołowina i wieprzowina są badane w ramach urzędowych kontroli mięsa, ale nie można całkowicie wykluczyć, że na rynek trafi również mięso zakażone. Aby skutecznie zabić patogen, mięso musi być podgrzewane w temperaturze 70°C przez co najmniej 5 minut lub ewentualnie zamrożone do temperatury -18°C.

Objawy

Tasiemce zazwyczaj nie powodują żadnych objawów. Jeśli jednak występują, często są one niespecyficzne i mogą przypominać choroby żołądka, jelit i dróg żółciowych. Chorzy najczęściej skarżą się na uczucie „mulenia” w brzuchu (głównie w okolicy pępka) oraz świąd w okolicy odbytu. W malejącej częstotliwości występują nudności i wymioty, zaparcia, biegunka, spastyczne bóle brzucha, utrata apetytu, utrata wagi, ogólne osłabienie, zmęczenie, ból głowy i zawroty głowy. Powikłania takie jak zapalenie wyrostka lub niedrożność jelit zdarzają się bardzo rzadko.

 Diagnostyka

Diagnoza stawiana jest na podstawie dowodów na obecność tasiemca, przy czym jego pojedyncze lub złączone człony mogą być widoczne w stolcu lub na bieliźnie. W razie wątpliwości można wykonać mikroskopowe badanie kału w celu wykrycia członów lub jaj tasiemca. W pierwszych 2–3 miesiącach od zakażenia wynik badań może być ujemny, ponieważ pasożyt jest jeszcze w fazie dojrzewania.

Terapia

Jeśli podejrzewasz u siebie zakażenie tasiemcem, skonsultuj się z lekarzem. W przypadku gdy kilkoro członków rodziny wykazuje objawy zakażenia, leczeniu powinny być poddane jednocześnie wszystkie osoby zamieszkujące gospodarstwo domowe.

Leczenie farmakologiczne

Najczęściej stosowanym lekiem przy zakażeniu tasiemcem jest prazykwantel lub niklozamid. W przypadku tasiemczycy wystarczy jednorazowa dawka dostosowana do wagi pacjenta. Jeśli źródłem zakażenia jest tasiemiec karłowaty, wskazane jest powtórzenie leczenia. Niklozamid hamuje wewnętrzne oddychanie pasożyta tak, że najpierw ginie główka, a potem człony. Tasiemiec traci przyczepność i jest wydalany z kałem.

Alternatywnym lekiem jest albendazol, który również jest stosowany przeciwko tasiemcowi. Leczenie trwa od 3 do 4 dni i można je powtórzyć. Lek jest również zatwierdzony do leczenia wągrzycy.

Co można zrobić we własnym zakresie?

Dodatkowo należy przestrzegać określonych zasad, aby nie zarażać kolejnych osób. Należą do nich:

• Właściwa higiena rąk, zwłaszcza po każdej wizycie w toalecie
• Codzienny prysznic lub kąpiel
• Obcinanie i dokładne czyszczenie paznokci
• Częsta zmiana bielizny, pościeli, bielizny nocnej i ręczników
• Unikanie wkładania palców do nosa, ust, oczu itp.
• Dokładne czyszczenie toalety, pranie pościeli, dywanów itp.
• Nie wolno dopuścić, aby nieoczyszczone ścieki trafiały na łąki lub pastwiska (zakaz „dzikiej toalety”).

Dodatkowe informacje

• Bąblowica
• Świąd okolicy odbytu
• Zakażenie tasiemcem – informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Hannah Brand, absolwentka studiów medycznych (Cand. med.), Berlin
• Anna Zwierzchowska, lekarz, Kraków (edytor/recenzent)