Co to jest toksoplazmoza?

Definicja

Toksoplazmoza to choroba wywoływana przez jednokomórkowego pasożyta o nazwie Toxoplasma gondii. Zakażenie jest zwykle nieszkodliwe dla zdrowych ludzi, ale pasożyty mogą utrzymywać się w cystach tkankowych przez wiele lat.

U osób z osłabionym układem odpornościowym ostre zakażenie lub wznowienie przebytego zakażenia może spowodować poważną chorobę mózgu lub oczu. Możliwe jest również zakażenie płuc, serca lub wątroby. 

U kobiet w ciąży, które nigdy wcześniej nie miały styczności z tym zakażeniem, pasożyt może doprowadzić do poronienia, martwego urodzenia lub chorób i zaburzeń rozwojowych noworodka. Najczęściej spotykane jest zapalenie oka. Trudności w uczeniu się i opóźnienia rozwojowe mogą wystąpić w późniejszym okresie rozwoju.

Objawy

Większość osób, które uległy zakażeniu pasożytem Toxoplasma gondii nie wykazuje żadnych objawów choroby (ok. 80% zakażonych). U niektórych osób występują łagodne objawy grypopodobne, takie jak gorączka, zmęczenie, bóle mięśni, stawów, głowy, gardła oraz obrzęk węzłów chłonnych. 

Przyczyny

Toxoplasma gondii jest jednym z najczęściej występujących w środowisku pasożytów. Ludzie mogą zarazić się nim na trzy sposoby:

1. Przez spożycie mięsa, które nie zostało dostatecznie podgrzane
2. Przez spożycie zabrudzonej żywności (np. warzyw)
3. Poprzez kontakt z kotem lub zanieczyszczoną ziemią (np. podczas prac ogrodowych lub czyszczenia kuwety).

Koty są żywicielami ostatecznymi toksoplazm. Po zarażeniu kota pasożyt jest wydalany w postaci zakaźnej wraz z kałem. Jeśli ludzie i zwierzęta spożyją pokarm zanieczyszczony patogenami pochodzącymi z odchodów kotów, mogą się zarazić. Okres inkubacji wynosi 2–3 tygodnie.

Przenoszenie z człowieka na człowieka następuje przez łożysko z matki na dziecko tylko wtedy, gdy kobieta zarazi się po raz pierwszy w czasie ciąży. Największym zagrożeniem dla zdrowia dziecka jest zakażenie w 24–30 tygodniu ciąży.

Czynniki ryzyka

• Szczególnie zagrożone są osoby z niedoborami odporności, np. na skutek zakażenia HIV.
• Inne czynniki ryzyka to duża nadwaga, posiadanie kota i niedostateczne przestrzeganie zasad higieny w kuchni.

Częstotliwość występowania

• Toxoplasma gondii występuje na całym świecie, szczególnie w ciepłych i wilgotnych regionach. Pasożytem tym zarażonych jest około 30% ludności świata. Często osoby dotknięte chorobą nie zauważają zakażenia.
• Szacuje się, że zakażenia toksoplazmozą występują u ok. 1% wszystkich kobiet w ciąży.

Badania

• Wiarygodna diagnoza jest możliwa tylko dzięki badaniu krwi, w którym oznacza się przeciwciała przeciwko Toxoplasma gondii. 
• Techniki obrazowania mogą być stosowane do wykrywania spowodowanego przez toksoplazmę zapalenia mózgu lub zapalenia płuc.

Leczenie

• U osób zdrowych (wyjątek: kobiety w ciąży i noworodki) choroba nie wymaga leczenia. Gdy zakażenie samoistnie minie, człowiek staje się odporny na całe życie.
• Leczenie jest mimo wszystko zalecane w przypadkach, gdy obejmuje oczy, mózg lub serce.
• Toksoplazmozę należy leczyć u kobiet w ciąży, noworodków oraz u osób z niedoborami odporności.
• Terapia polega na przyjmowaniu antybiotyków przez 4–6 tygodni.
• Jeśli kobieta w ciąży jest leczona, rokowania dla dziecka są dobre.

Profilaktyka

• Pasożyty występujące w mięsie zabija się poprzez mrożenie w temperaturze -20°C przez dwa dni lub podgrzewanie go do temperatury powyżej 60°C przez cztery minuty.
• Jaja pasożytów w kocich odchodach mogą przetrwać kilka lat, dlatego place zabaw dla dzieci powinny być odpowiednio zabezpieczone.
• Koty jako zwierzęta domowe należy karmić karmą suchą, mokrą z puszek lub gotowaną. Kuweta powinna być czyszczona codziennie, ponieważ świeże jaja pasożytów stają się zakaźne dopiero po 48 godzinach.

W ciąży

Kobiety w ciąży, które nie chorowały jeszcze na toksoplazmozę, powinny unikać zakażenia poprzez zachowanie szczególnej ostrożności

• Unikaj mięsa i produktów mięsnych, które są niedogotowane.
  • Mrożenie znacznie zmniejsza ryzyko rozwoju toksoplazmozy, ale nie chroni przed bakteriami z rodzaju Listeria.
• Dobrze płucz warzywa i owoce, które są spożywane na surowo i nie są obrane.
• Zachowaj odpowiednią higienę w kuchni i podczas przygotowywania potraw, dobrze myj naczynia i ręce po zakończeniu pracy.
• Dokładnie umyj ręce przed jedzeniem, po pracach ogrodowych i po wizycie na placu zabaw wysypanym piaskiem.
• Opiekę nad kotem, a zwłaszcza czyszczenie kuwety, pozostaw innej osobie. W innym przypadku należy to zrobić w rękawiczkach i dokładnie myć ręce po każdym kontakcie.

Kobiety w ciąży podróżujące za granicę

• Przestrzegaj wyżej wymienionych zasad, szczególnie, gdy podróżujesz za granicę.
• Nie pij wody z nieznanego źródła.
• Stołuj się tylko w miejscach, w których jest zachowany zadowalający poziom higieny. (Wskazówka: Jak wyglądają toalety?)
• Ryzyko zakażenia wzrasta podczas wakacji spędzanych w warunkach polowych, z dala od hoteli czy miejsc turystycznych. Ten rodzaj wypoczynku nie jest zalecany w czasie ciąży.
• Jeśli po podróży zagranicę (lub nawet w kraju) podejrzewasz u siebie zakażenie, wykonaj badania krwi po trzech tygodniach, aby wyeliminować lub potwierdzić podejrzenie i w razie potrzeby rozpocząć leczenie.

Badania przesiewowe

Badania przesiewowe w celu wczesnego wykrycia zakażenia toksoplazmą w czasie ciąży są obecnie zalecane u kobiet przed planowaną ciążą oraz okresowo u kobiet ciężarnych, które nigdy nie miały styczności z tym drobnoustrojem.

Dodatkowe informacje

• Antybiotykoterapia
• Poronienie
• Wirusowe zapalenie spojówek
• Listerioza
• Toksoplazmoza – informacje dla personelu medycznego

Autor

• Martina Bujard, dziennikarz naukowy, Wiesbaden
• Anna Zwierzchowska, lekarz rezydent, Kraków (edytor/recenzent)