Co to są włosogłówki?

Definicja

Włosogłówka (Trichuris trichiura) należy do grupy nicieni i jest pasożytem, który może bytować w jelicie człowieka. Nazwa „włosogłówka“ pochodzi od charakterystycznego kształtu tego pasożyta. 

Ludzie mogą zarazić się poprzez kontakt z jajami lub larwami włosogłówki. To zakażenie nazywane jest trichuriozą. Dorosłe pasożyty mogą bytować w przewodzie pokarmowym człowieka przez lata.

Trichuriozie często towarzyszą zakażenia innymi pokrewnymi gatunkami pasożytów: glistnica (zakażenie glistami) i ankylostomatoza (zakażenie tęgoryjcami). Szczególnie dzieci są często przewlekle zakażone wszystkimi trzema gatunkami.

Objawy

Nasilenie objawów zależy od ciężkości zakażenia lub liczby bytujących pasożytów. W przypadku obecności zaledwie kilku robaków zakażenie może przebiegać bezobjawowo. Jeśli infestacja jest bardziej nasilona, możliwe są następujące objawy:

• Biegunka, czasami z widoczną lub niewidoczną krwią
• Ból brzucha
• Utrata masy ciała
• Uczucie osłabienia
• Brak apetytu
• Wysunięcie odbytnicy do odbytu (wypadanie odbytnicy)
• Zgrubiałe palce u rąk i nóg, tzw. pałeczkowatość palców
• Objawy niedokrwistości (np. ból głowy, zmęczenie, obniżona wydajność)
• Eozynofilia: namnażanie się określonego typu komórek odpornościowych

W rzadkich przypadkach zakażenie może również powodować pokrzywkę.
Masywna infestacja pasożytami sprzyja również zespołowi czerwonki (dyzenterii) wywołanej przez włosogłówkę. Towarzyszy jej:

• Przewlekła śluzowo-krwawa biegunka
• Silna niedokrwistość spowodowana niedoborem żelaza i powiązane objawy
• Opóźnienie rozwoju fizycznego i umysłowego

Przyczyny

Jaja włosogłówki rozwijają się do postaci inwazyjnej po około 2–4 tygodniach. Jeśli zostaną połknięte, np. wraz z zanieczyszczoną wodą lub żywnością, osadzają się w jelicie grubym. Tam rozwijają się w larwy, a następnie w postaci dorosłe. Dorosłe robaki mierzą około 3–5 cm długości i mogą żyć do 8 lat. Po kopulacji samica produkuje do 200 000 jaj na dobę, które są wydalane wraz ze stolcem.

Bezpośrednie przeniesienie z człowieka na człowieka nie jest możliwe, ponieważ wydalane jaja stają się inwazyjne najwcześniej po 2 tygodniach.

Wilgotny, tropikalny lub subtropikalny klimat i złe warunki sanitarne sprzyjają rozprzestrzenianiu się włosogłówki.

Częstotliwość występowania

Włosogłówka występuje głównie w ciepłych, wilgotnych glebach regionów tropikalnych i subtropikalnych. Na niektórych obszarach nawet 90% populacji może być zarażone tym pasożytem. Zakażenie dotyka w szczególności dzieci w wieku od 5 do 15 lat.

Według WHO ponad 1,5 miliarda ludzi na całym świecie jest zakażonych robakami pasożytniczymi. W Europie zakażenie włosogłówką jest bardzo rzadkie.

Badanie

Rozpoznanie ustala się na podstawie badania mikroskopowego próbki kału. Jaja robaków można wykryć w stolcu, ale najwcześniej po 3 miesiącach od zakażenia.

Leczenie

Celem leczenia jest zabicie pasożytów bytujących w organizmie. Dostępna jest farmakoterapia lekami przeciwrobaczymi. W razie potrzeby leczone są również objawy niedoboru, spowodowane przez pasożyta.

W porównaniu z innymi pasożytami włosogłówka jest bardziej oporna na leki przeciwrobacze. Dlatego nie zawsze można całkowicie wyeliminować intestację. W takich przypadkach leczenie ma na celu zmniejszenie liczby pasożytów.

Co można zrobić we własnym zakresie?

Szczególnie w przypadku przebywania w obszarach ryzyka można podjąć proste środki w celu zmniejszenia ryzyka intestacji:

• Mycie rąk po każdym skorzystaniu z toalety i przed jedzeniem/piciem
• Dokładne mycie surowej żywności przed spożyciem
• Unikanie picia wody z kranu
• Unikanie bezpośredniego kontaktu z podłożem, np. podczas chodzenia boso

Zapobieganie

W obszarach ryzyka można stosować profilaktyczne leczenie farmakologiczne. Należy je stosować w regularnych odstępach czasu i jest zalecane szczególnie u dzieci w wieku szkolnym i kobiet w ciąży. Obecnie nie jest dostępna żadna odpowiednia szczepionka.

Środki zapobiegawcze mają na celu zmniejszenie obciążenia pasożytami na obszarach występowania zakażeń. Przyczyniają się do tego następujące środki:

• Poprawa warunków sanitarnych i zaopatrzenia w wodę pitną na dotkniętych obszarach
• Edukacja zdrowotna
• Profilaktyczne podawanie leków przeciwrobaczych

Rokowanie

Leczenie zwykle skutkuje całkowitym wyleczeniem, zwłaszcza przy lekkiej infestacji.

W przypadku ciężkiej infestacji, której towarzyszą opóźnienia rozwojowe i zaburzenia w przewodzie pokarmowym, mogą wystąpić powikłania w postaci dodatkowych zakażeń.

Nawet po skutecznym leczeniu istnieje ryzyko ponownego zarażenia włosogłówką. W obszarach ryzyka zaleca się zatem regularne leczenie.

Dodatkowe informacje

• Glisty
• Włosogłówka — informacje dla lekarzy

Autor

• Nina Herrmann, dziennikarz naukowy, Flensburg