Informacje ogólne

Definicja

• Wypadanie włosów występuje u kobiet niemal tak samo często, jak u mężczyzn.
• Najczęstsza postać wypadania włosów to androgenowe łysienie typu kobiecego, do którego dochodzi zwykle wzdłuż linii przedziałka. Może jednak występować także w innych lub różnych miejscach.¹
• Wypadanie włosów powoduje u kobiet obniżenie poczucia własnej wartości oraz pogorszenie jakości życia.¹
• Patrz też artykuł Wypadanie włosów.

Częstość występowania

• Chorobowość androgenowego łysienia typu kobiecego wzrasta wraz z wiekiem: 
  • 3. dekada życia: około 3%
  • 5. dekada życia: 5–25%
  • 7. dekada życia: 10–41%.¹
• Choroba częściej dotyczy kobiety pochodzenia europejskiego.¹

Biologia włosów na głowie

• Człowiek ma na głowie około 100 000 włosów, które rosną zwykle niezależnie od siebie.
• Każdy mieszek włosa przechodzi cyklicznie fazy wzrostu i zatrzymania.
  • Faza wzrostu lub anagenu trwa 2–6 lat (80–90% włosów).
  • Włosy rosną wówczas z prędkością około 0,3 mm na dzień lub 1 cm na miesiąc.
  • Maksymalna długość włosów zależy od czasu trwania fazy anagenu.
  • Wypadanie włosów poprzedza krótka faza przejściowa (katagen, 1–2% włosów), po której następuje trwająca od 2 do 4 miesięcy faza zatrzymania, telogen (10–20% włosów).
• Czynniki wewnętrzne lub zewnętrzne mogą spowodować przedwczesne przejście mieszków włosowych z fazy anagenu do fazy telogenu, a tym samym widoczne, intensywne wypadanie włosów po upływie od 2 do 4 miesięcy.
  • Takie zjawisko może być spowodowane np. przez hormony, czynniki wzrostu, przyjmowane leki lub menopauzę.

Etiologia i patogeneza

Łysienie androgenowe

• Najczęstsza postać wypadania włosów (dotyczy ok. 42% kobiet rasy białej po 50. roku życia).²
• Zgodnie z obecnym stanem wiedzy, przyczynę stanowi prawdopodobnie uwarunkowana genetycznie wrażliwość receptorów androgenowych mieszków włosowych, która powoduje wypadanie włosów.
  • Oprócz czynników hormonalnych i genetycznych istotną rolę odgrywają także prawdopodobnie procesy mikrozapalne.¹
• Występuje od wieku nastoletniego, a częstość wzrasta wraz z wiekiem. Tego rodzaju schorzenie dotyczy ponad 40% pacjentów w wieku 70 lat.
• Wypadanie włosów dotyczy głównie obszarów wzdłuż linii przedziałka, zazwyczaj z pominięciem obszaru czoła, a przerzedzenie zaczyna się około 2-3 cm w kierunku okolic ciemieniowych i szczytu głowy³. Zwykle jest bardziej nasilone w górnym obszarze głowy.

Telogenowe wypadanie włosów⁴

• Rozproszone wypadanie włosów około 3 miesiące po wystąpieniu czynnika powodującego znacznie szybsze przejście włosów do fazy telogenu przez skrócenie fazy wzrostu włosa
• Ponad 25% wszystkich włosów znajduje się w fazie telogenu.
• W około 30% przypadków czynnik etiologiczne jest nieustalony.⁵
• Czynniki wyzwalające – poważna choroba lub znaczne obciążenia, takie jak np.:
  

  Telogenowe wypadanie włosów
  • poważniejsze operacje
  • uraz
  • przewlekłe choroby ogólnoustrojowe
  • przebyty poród
  • szybka utrata masy ciała
  • niedożywienie
  • wysoka gorączka w przebiegu ciężkich chorób, np. malarii, duru brzusznego czy gruźlicy
  • krwawienia
  • zaburzenia hormonalne, takie jak np. niedoczynność lub nadczynność tarczycy
  • obciążenie emocjonalne
  • początek przyjmowania określonych leków (patrz też Wypadanie włosów):
    • tyreostatyki
    • hormony
    • leki przeciwpadaczkowe
    • antykoagulanty
    • beta-blokery
    • inhibitory konwertazy angiotensyny
    • lit.
• W wielu przypadkach przyczyny nie można ustalić.
• Po usunięciu przyczyny, włosy mogą wypadać jeszcze przez nawet przez 6 miesięcy.
  • w przypadku przewlekłego telogenowego wypadania włosów przez okres powyżej 6 miesięcy⁴

Łysienie plackowate (łysienie plackowate)

• Trzeci najczęstszy rodzaj wypadania włosów po łysieniu androgenowym i rozproszonym wypadaniu włosów
  

  Łysienie plackowate
• Zapadalność w ciągu całego życia: około 2%
• Występuje z równą częstością u obu płci.
• Choroba może pojawić się w każdym wieku, ale pierwszy epizod często stwierdzany jest w dzieciństwie.⁶. Szczyt zapadalności występuje przed 5. rokiem życia.⁷
• Szacuje się, że u 60% pacjentów pierwszy epizod choroby występuje przed 20. rokiem życia, a u 85,5% przed 40. rokiem życia.⁶
• Może być pojedynczym epizodem lub mieć przebieg nawrotowy.⁶
• Objawia się występowaniem miejsc w kształcie okręgów pozbawionych włosów. Na skutek łączenia się pojedynczych ognisk mogą powstawać policykliczne obszary pozbawione włosów.⁶
• Choć to schorzenie często ustępuje spontanicznie, może jednak nawracać.
• Jego przyczyna nie została całkowicie wyjaśniona, lecz podejrzewa się, że może mieć związek z chorobami autoimmunologicznymi.
• Typowe objawy kliniczne to między innymi plackowate wypadanie włosów bez bliznowacenia oraz oznaki stanu zapalnego.
• U około 20% pacjentów stwierdza się zmiany płytek paznokciowych, najczęściej w postaci punktowatych zagłębień (naparstkowanie płytek paznokciowych), które mogą występować na całej powierzchni płytki lub lokalizować się wzdłuż poprzecznych zagłębień.⁶

Inne przyczyny

• Trichotillomania (kompulsywne wyrywanie włosów).
• Ciężkie postaci infekcji bakteryjnej.
• Grzybica skóry głowy.
• Łysienie bliznowaciejące.

Czynniki predysponujące

• BMI powyżej 26 kg/m.²
• Podwyższone stężenie glukozy na czczo.
• Wczesne rozpoczęcie miesiączkowania.
• Mała ilość porodów.
• Ekspozycja na promienie słoneczne.
• Przyjmowanie doustnych leków antykoncepcyjnych.¹

ICD-10

• L63 Łysienie plackowate.
• L64 Łysienie androgenowe.
• L65 Inna niebliznowaciejąca utrata włosów.
• L66 Łysienie bliznowaciejące.

Diagnostyka

Kryteria diagnostyczne

• Nasilone wypadanie włosów.

Wywiad lekarski

• Od kiedy występują objawy?
• Czy można określić konkretny wzorzec?
  • Czy włosy wypadają kępkami? Wskazuje to na łysienie plackowate lub telogenowe wypadanie włosów.
  • Czy włosy na głowie rzedną? Wskazuje to na łysienie androgenowe.
• Czy włosy wypadają razem z cebulkami? Wskazuje to na telogenowe wypadanie włosów, łysienie androgenowe lub łysienie plackowate.
• Czy włosy bardziej oddzielają się niż wypadają? Wskazuje to na trichotillomanię oraz grzybicę skóry głowy.
• Czy mają miejsce potencjalnie szkodliwe dla włosów nawyki?
• Czy utrata włosów występuje także w innych miejscach ciała?
• Czy w ciągu ostatnich 3 miesięcy doświadczono silnego stresu, rozpoczęto leczenie nowymi lekami lub wystąpiły podobne, istotne zdarzenia? Wskazuje to na telogenowe wypadanie włosów.
• Trądzik, nieregularne miesiączki oraz hirsutyzm mogą sygnalizować nadmiar androgenów.
• Czy występują objawy niedoczynności lub nadczynności tarczycy?

Badanie fizykalne

• Stan zapalny, złuszczanie lub zaczerwienienia?
• Bliznowacenie?
  

  Łysienie typu kobiecego
• Badanie rozkładu wypadania włosów i ich gęstości.
• Wzorzec wypadania włosów wzdłuż linii przedziałka (łysienie typu kobiecego) wskazuje na łysienie androgenowe.
• Średnica, łamliwość, długość i kształt włosów.
• Jeżeli włos kończy się nagle - został oddzielony bez cebulki.
• Zdrowe włosy zwężają się ku końcowi.
• Test pociągania: delikatnie pociągnąć za kosmyk włosów.
  • Wynik jest dodatni, gdy spośród 40–60 pociąganych włosów wypadnie ponad 10%.

Diagnostyka laboratoryjna w podstawowej opiece zdrowotnej

• Morfologia, CRP.
• Ferrytyna.
  • U niektórych pacjentów może występować niedobór żelaza.
• TSH, fT3, fT4
  • Należy wykluczyć zaburzenia czynności tarczycy.
• Jeżeli wskazują na to objawy kliniczne: badania serologiczne pod kątem kiły (w celu wykluczenia kiły drugorzędowej).

Wskazania do skierowania do specjalisty

• Do Poradni Dermatologicznej:
  • w przypadku wątpliwości dotyczących rozpoznania w celu przeprowadzenia dalszej diagnostyki
  • w przypadku rozważania leczenia.

Leczenie

Ogólne informacje o leczeniu

• W zależności od przyczyny, w przypadku prawdopodobnego spontanicznego ustąpienia choroby, początkowo nie trzeba podejmować żadnych działań.
  • W przypadku łysienia androgenowego zalecane jest wczesne rozpoczęcie leczenia, ponieważ można jedynie spowolnić przebieg choroby; na miejscach już pozbawionych włosów farmakoterapia nie spowoduje ich ponownego porostu.
• Dokumentacja fotograficzna skóry głowy umożliwiająca późniejszą weryfikację skuteczności leczenia.
• Skutki leczenia mogą być widoczne po nawet 6–12 miesiącach.

Farmakoterapia

Minoksydyl

• Działanie:
  • lek pierwszego wyboru u kobiet z łysieniem androgenowym⁸
  • nie działa na drodze hormonalnej i należy go stosować w sposób ciągły⁹
  • w 80% przypadków udaje się powstrzymać wypadanie włosów; u około 50% pacjentów włosy odzyskują gęstość
• Działania niepożądane:
  • kontaktowe zapalenie skóry
  • hipertrychoza na twarzy uwidaczniająca się jako delikatne owłosienie policzków i czoła
    • częste działanie niepożądane
    • ustaje w ciągu 4 miesięcy od zakończenia leczenia.
• Przeciwwskazania:
  • nie należy stosować w okresie ciąży lub karmienia piersią.
• Dawkowanie:
  • 2% roztwór stosować miejscowo na skórę głowy
  • u kobiet skuteczność 2% roztworu jest porównywalna ze skutecznością roztworu 5%.⁸

Spironolakton¹⁰

• Antagonista aldosteronu o działaniu antyandrogennym
• Może ograniczyć wypadanie włosów u kobiet z łysieniem androgenowym, lecz nie stymuluje ich ponownego porostu.
• Stosowanie w leczeniu wypadania włosów w Polsce tylko jako wskazanie pozarejestracyjne (off label)⁹
• Działania niepożądane (zależą od zastosowanej dawki):
  • zaburzenie gospodarki elektrolitowej (hiperkaliemia)
  • pogorszenie czynności nerek
  • niedociśnienie
  • zaburzenia miesiączkowania
  • krwawienia z narządów rodnych u kobiet po menopauzie.

Antyandrogeny

• Jedynie w przypadku wykrycia zaburzeń hormonalnych można rozważyć ogólnoustrojowe podawanie antyandrogenów, takich jak octan cyproteronu, octan chlormadynonu lub dienogest.
• Stosowanie octanu cyproteronu w dawce powyżej 25 mg na dobę zwiększa ryzyko wystąpienia oponiaków.

Miejscowe glikokortykosteroidy

• Wysoka skuteczność.
• Lek pierwszego wyboru w przypadku wymagającego leczenia łysienia plackowatego.
• Stosowanie bardzo skutecznych glikokortykosteroidów pod postacią maści z leczeniem w okluzji.
• Alternatywnie: doogniskowe iniekcje triamcynolonu w formie kryształów.
• Działania niepożądane: miejscowy zanik skóry.

Inne opcje leczenia

• Transplantacja włosów.⁸
  
  • Transplantacja własnych włosów może stanowić uzupełnienie leczenia zaawansowanego łysienia androgenowego.
  • Włosy można przeszczepiać do objętych zmianami chorobowymi miejsc z niewrażliwego na androgeny obszaru potylicy.
  • Transplantacja mieszków włosowych pozwala odzyskać utraconą gęstość włosów w przypadku łysienia androgenowego zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn.
• W niektórych przypadkach można stosować dobrane przez fryzjera (częściowe) peruki.

Przebieg, powikłania i rokowanie

Przebieg

• Różny, w zależności od przyczyny.
• Telogenowe wypadanie włosów i łysienie plackowate zazwyczaj ustępują spontanicznie.
• Łysienie androgenowe często postępuje powoli.

Rokowanie

• Różne, w zależności od przyczyny wypadania włosów.

Informacje dla pacjentów

Materiały edukacyjne dla pacjentów

• Wypadanie włosów (łysienie).

Ilustracje

Łysienie typu kobiecego

Telogenowe wypadanie włosów

Łysienie całkowite: utrata wszystkich włosów na głowie jako szczególna postać łysienia plackowatego

Łysienie plackowate

Źródła

Wytyczne

• Brzezińska-Wcisło L. et al. Androgenetic alopecia. Diagnostic and therapeutic recommendations of the Polish Dermatological Society. Dermatol Rev/Przegl Dermatol 2018;105: 1–18
• Rakowska et al. Alopecia areata. Diagnostic and therapeutic recommendations of the Polish Dermatological Society. Part 1. Diagnosis and severity assesment. Dermatol Rev/Przegl Dermatol 2023;110: 89-10

1. Ramos PM, Miot HA. Female Pattern Hair Loss: a clinical and pathophysiological review. An Bras Dermatol. 2015 Jul-Aug;90(4): 529-43. www.ncbi.nlm.nih.gov
2. Norwood OT. Incidence of Female Androgenetic Alopecia (Female Pattern Alopecia). Dermatologic Surgery 27(1):p 53-54, January 2001 journals.lww.com
3. Olszewska M. et al. Postępy w diagnostyce łysienia Przegl Dermatol 2009, 96, 247–53 (dostęp 13.11.2023) www.termedia.pl
4. Asghar F, Shamim N, Farooque U, Sheikh H, Aqeel R. Telogen Effluvium: A Review of the Literature. Cureus. 2020 May 27;12(5): e8320. www.ncbi.nlm.nih.gov
5. Brzezińska-Wcisło L. et al. Androgenetic alopecia. Diagnostic and therapeutic recommendations of the Polish Dermatological Society. Dermatol Rev/Przegl Dermatol 2018;105: 1–18 www.ptderm.pl
6. Rakowska A. et al. Alopecia areata. Diagnostic and therapeutic recommendations of the Polish Dermatological Society. Part 1. Diagnosis and severity assessment. Dermatol Rev/Przegl Dermatol 2023;110: 89–100 www.termedia.pl
7. Kakourou T. et al. A case series of alopecia areata in children: impact of personal and family history of stress and autoimmunity. J Eur Acad Dermatol Venereol 2007;21: 356-59 onlinelibrary.wiley.com
8. Kanti V, Messenger A, Dobos G. Evidence-based (S3) guideline for the treatment of androgenetic alopecia in women and in men - short version. J Eur Acad Dermatol Venereol. 2018 Jan;32(1): 11-22. onlinelibrary.wiley.com
9. Kowalska-Olędzka E, Szmurło A, Ciechanowicz P, Walecka I. Łysienie androgenowe – etiopatogeneza, diagnostyka i aktualne metody leczenia. Dermatologia po Dyplomie 2020;05. podyplomie.pl
10. Nestor MS, Ablon G, Gade A, Han H, Fischer DL.Treatment options for androgenetic alopecia: Efficacy, side effects, compliance, financial considerations, and ethics. J Cosmet Dermatol. 2021 Dec;20(12): 3759-81. www.ncbi.nlm.nih.gov

Opracowanie

• Elżbieta Kryj-Radziszewska (recenzent)
• Adam Windak (redaktor)
• Franziska Jorda (recenzent/redaktor)