Informacje ogólne

Definicja

• Histologiczne podobieństwo do raka płaskonabłonkowego
• Zwykle dobre rokowanie
• Szybko rosnąca zmiana¹
• Występuje głównie na skórze narażonej na działanie promieniowania słonecznego, szczególnie u osób starszych.¹
• Pojedynczy, rzadziej mnogi, guz nabłonkowy
• Wywodzi się z mieszka włosowego lub nabłonka powierzchniowego skóry (rzadko z błony śluzowej).
• Rośnie egzofitycznie i po upływie tygodni lub miesięcy może ulec spontanicznej regresji.
• Charakteryzuje się guzkowym wzrostem.
• Charakterystyczne cechy to tworzenie centralnego czopa rogowego, wysoki stopień zróżnicowania, wyraźna symetria i szeroka podstawa guzka oraz miejscowa destrukcja tkanek.

Częstość występowania

• Rogowiak kolczystokomórkowy występuje często.²
• Częściej chorują osoby starsze.²
• Rzadko przed 20. rokiem życia²
• Częściej u mężczyzn niż u kobiet²
• Częściej u osób z obniżoną odpornością²

Etiologia i patogeneza

• Czynnikami ryzyka mogą być: promieniowanie UV, wirus brodawczaka ludzkiego lub długotrwały kontakt z pochodnymi smoły.³
• Dyskusyjne jest traktowanie zmiany jako łagodnej; wg IV klasyfikacji nowotworów skóry WHO, traktowany jest jako wysoce zróżnicowana postać raka kolczystokomórkowego.⁴

Czynniki predysponujące

• Ekspozycja na promienie słoneczne

ICD-10

• C44 Inne nowotwory złośliwe skóry
  • C44.0 Skóra wargi
    • rak podstawnokomórkowy wargi
      • nie obejmuje: nowotwory złośliwe wargi (C00.-)
  • C44.1 Skóra powieki, łącznie z kątem oka
    • nie obejmuje: tkanka łączna powieki (C49.0)
  • C44.2 Skóra ucha i przewodu słuchowego zewnętrznego
    • nie obejmuje: tkanka łączna ucha (C49.0)
  • C44.3 Skóra innych i nieokreślonych części twarzy
  • C44.4 Skóra owłosiona głowy i szyi
  • C44.5 Skóra tułowia
    • odbytu
      • brzeg
      • skóra
    • skóra okolicy odbytu
    • skóra sutka
    • nie obejmuje odbytu BNO (C21.0)
  • C44.6 Skóra kończyny górnej, łącznie z barkiem
  • C44.7 Skóra kończyny dolnej, łącznie z biodrem
  • C44.8 Zmiany przekraczające granice określone kodami
  • C44.9 Nowotwór złośliwy skóry, nieokreślony

Diagnostyka

Kryteria diagnostyczne

• Podejrzenie oparte jest na podstawie przebiegu klinicznego oraz morfologii zmiany.
• Ze względu na kliniczne i histologiczne podobieństwo do raka płaskonabłonkowego oraz miejscowo złośliwy charakter zmiany, wskazane jest jej wycięcie wraz z marginesem chirurgicznym.
• Różnicowanie z rakiem płaskonabłonkowym opiera się na przebiegu klinicznym, szczególnie spontanicznym ustępowaniu. Nie można jednak wykluczyć regresji w przebiegu raka kolczystokomórkowego w wyniku reakcji immunologicznej.

Diagnostyka różnicowa

• Rak płaskonabłonkowy

Wywiad lekarski

• W początkowym przebiegu rogowiaki kolczystokomórkowe mają postać grudkowych, kopulastych zmian, które w ciągu 2–4 tygodni mogą urosnąć do rozmiaru 1–2 cm lub więcej. 
• Po kilku miesiącach możliwa jest samoistna regresja, która może być poprzedzona urazem.⁵

Badanie przedmiotowe

• Zmiany są najczęściej zlokalizowane na twarzy i narażonej na działanie promieni słonecznych skórze kończyn.²
• Obraz kliniczny to zmiana guzkowa z centralnym czopem rogowym.
• Rogowiaki kolczystokomórkowe zwykle występują jako pojedyncze zmiany. Zmiany mnogie są rzadkie.

Diagnostyka 

• Wstępna diagnostyka polega na badaniu dermatokopowym.
• Jeśli to możliwe, wycięcie i ocena histopatologiczna powinny być wykonane jak najwcześniej.
• Przy odpowiednim doświadczeniu chirurgicznym, leczenie można podjąć w poradni dermatologicznej.

Wskazania do skierowania do specjalisty

• W przypadku podejrzenia, wskazana jest konsultacja dermatologiczna w celu potwierdzenia charakteru zmiany lub bezpośrednie skierowanie pacjenta do poradni chirurgii onkologicznej w celu jej usunięcia.

Leczenie

Cele leczenia

• Całkowite usunięcie zmiany z zachowanym marginesem chirurgicznym

Ogólne informacje o leczeniu

• Zalecane jest całkowite wycięcie i badanie histopatologiczne.
• W przypadku przeciwwskazań do chirurgicznego wycięcia oraz małych zmian, można rozważyć elektroresekcję i łyżeczkowanie. Te metody mogą być wystarczające, nie są jednak zalecane, ponieważ nie można w takim wypadku z całą pewnością określić histopatologii.³
• Interwencje niechirurgiczne są ograniczone do opisów przypadków i badań retrospektywnych.²

Przebieg, powikłania i rokowanie

Przebieg

• Miejscowo złośliwy guz charakteryzujący się szybkim wzrostem naciekającym okoliczne tkanki.

Rokowanie

• Po całkowitym wycięciu rokowanie jest bardzo dobre.
• Nawracające rogowiaki kolczystokomórkowe mogą wymagać bardziej agresywnego leczenia.
• Pacjenci z rogowiakiem kolczystkomórkowym wymagają dalszego nadzoru onkologicznego ze względu na ryzyko nawrotów oraz zwiększone ryzyko innych nowotworów skóry.²  
• Przerzuty są mało prawdopodobne, ale w piśmiennictwie istnieją doniesienia o przerzutach okołonerwowych.²

Informacje dla pacjentów

O czym należy poinformować pacjentów?

• Ze względu na brak możliwości stwierdzenia łagodnego charakteru zmiany, wskazane jest całkowite jej wycięcie oraz badanie histopatologiczne.

Ilustracje

Keratoacanthoma skóry przedramienia

 

Keratoacanthoma na skórze nosa (źródło: dermnetnz.org/topics/keratoacanthoma)

Źródła

Wytyczne

• Stratigos AJ. et al. European Dermatology Forum (EDF), the European Association of Dermato-Oncology (EADO) and the European Organization for Research and Treatment of Cancer (EORTC). European interdisciplinary guideline on invasive squamous cell carcinoma of the skin: Part 1. epidemiology, diagnostics and prevention. Eur J Cancer. 2020;128::60-82. PubMed
• Stratigos AJ, Garbe C, Dessinioti C, et al. European Dermatology Forum (EDF), the European Association of Dermato-Oncology (EADO) and the European Organization for Research and Treatment of Cancer (EORTC). European interdisciplinary guideline on invasive squamous cell carcinoma of the skin: Part 2. Treatment. Eur J Cancer. 2020;128:83-102. PubMed 

Piśmiennictwo

• Raki płaskonabłonkowe lub kolczystokomórkowe. W: Kaszuba A, Woźniak L, Zieliński KW. (red.) Atlas patologii złośliwych nowotworów skóry. Polskie Wydawnictwo Lekarskie PZWL Warszawa 2015: 1-13.

1. Luba MC, Bangs SA, Mohler AM, Stulberg DL. Common benign skin tumors. Am Fam Physician 2003; 67: 729-38. American Family Physician
2. Zito PM, Scharf R. Keratoacanthoma. In: StatPearls. Treasure Island (FL): 2020 Jan. www.ncbi.nlm.nih.gov
3. Chuang T-Y. Keratoacanthoma. Medscape, last updated Nov 10, 2015. emedicine.medscape.com
4. Elder DE. et al. WHO Classification of Skin Tumours. 4th edn. Lyon, France: International Agency for Research on Cancer; 2018.
5. Gleich T, Chiticariu E, Huber M, Hohl D. Keratoacanthoma: A distinct entity? Exp Dermatol. 2015 Oct 17. onlinelibrary.wiley.com

Autorzy

• Paweł Falkowski, lekarz, specjalista medycyny rodzinnej, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku (recenzent)
• Sławomir Chlabicz, Prof. dr hab. n. med., specjalista medycyny rodzinnej, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku (redaktor)
• Mana Schmidt-Haghiri, Dr med., Ärztin, München