Informacje ogólne

Definicja

• Torbiel naskórkowa to termin ogólny na określenie różnych torbieli skóry i tkanki podskórnej.
• Najczęstsze torbiele to:
  • torbiele naskórkowe (synonimy: cysta naskórkowa, torbiel epidermalna, torbiel łojowa, torbiel skóry, torbiel retencyjna, torbiel epidermoidalna, torbiel wywodząca się z nabłonka lejka mieszka włosowego, kaszak, steatoma)
  • torbiele trichiolemmalne (synonim: torbiel osłonki włosa), głównie na skórze głowy.¹
• Liczne torbiele naskórkowe często wiążą się z chorobę podstawową.
  • Torbiele naskórkowe mnogie na tułowiu często współwystępują z trądzikiem pospolitym lub trądzikiem skupionym.²
  • Zespół Gardnera³: wariant rodzinnej polipowatości gruczolakowatej; torbiele naskórkowe mogą być bardziej liczne i współwystępować z innymi nowotworami w obrębie tkanek miękkich, polipami okrężnicy i łagodnymi guzami kości.
  • Zespół Lowe'a: sprzężone z chromosomem X zaburzenie okulistyczno–nerkowe spowodowane mutacją genu OCLR1.⁴

Epidemiologia

• Torbiele naskórkowe są powszechne, dokładne statystyki nie są znane. Szacowana częstość występowania w ogólnej populacji krajów zachodnich wynosi około 20%.
• Występują w każdym wieku, najczęściej dotyczą osób w 3. i 4. dekadzie życia.²
• Najczęściej zlokalizowane w okolicy głowy i szyi (73%).⁵

Etiologia i patogeneza

• Osobniczo zmienna: 
  • Torbiele naskórkowe
    • Powstają w okolicach lejka (infundibulum) mieszków włosowych; z powodu zaczopowania ujścia mieszków włosowych dochodzi do postępującego, torbielowatego powiększenia lejków mieszków włosowych i zatrzymania keratynocytów.^2,6
    • Są wyścielone nabłonkiem wielowarstwowym i zawierają keratynę.²
    • Połączone są ze skórą przez małe, okrągłe, wypełnione keratyną wypustki, które makroskopowo mają postać niewielkich punkcików.⁵
    • Opisano występowanie także po urazie (torbiel wtórna).²
  • Torbiele tricholemmalne
    • Zlokalizowane głównie na skórze głowy.
    • Powstają w zewnętrznej osłonce korzenia mieszków włosowych. Treść torbieli składa się głównie z keratyny. Nie występuje centralne ujście gruczołu łojowego.⁷
    • Występują sporadycznie lub rodzinnie, z dziedziczeniem autosomalnym dominującym, wówczas często w postaci mnogiej. Częściej obecne u kobiet.¹

ICD–10

• D23 Inne nowotwory niezłośliwe skóry.
  • D23.0 Skóra wargi.
  • D23.1 Skóra powieki, łącznie z kątem oka.
  • D23.2 Skóra ucha i przewodu słuchowego zewnętrznego.
  • D23.3 Skóra innych i nieokreślonych części twarzy.
  • D23.4 Skóra owłosiona głowy i szyi.
  • D23.5 Skóra tułowia.
  • D23.6 Skóra kończyny górnej, łącznie z barkiem.
  • D23.7 Skóra kończyny dolnej, łącznie z biodrem.
  • D23.9 Skóra, umiejscowienie nieokreślone.
• L72 Torbiele mieszkowe skóry i tkanki podskórnej.
  • L72.0 Torbiel epidermalna.
  • L72.1 Torbiel osłonki włosa.

Diagnostyka

Diagnostyka różnicowa

• Torbiele dermoidalne 
  • Torbiele wrodzone, występujące głównie w linii środkowej ciała.
  • Zawierają skórę i przydatki skóry, takie jak mieszki włosowe i gruczoły potowe.²
  • Termin „torbiel dermoidalna” czasami stosuje się w literaturze na określenie torbieli epidermoidalnej, pomimo różnej etiologii i morfologii.²
• Inne łagodne guzy tkanek miękkich, takie jak tłuszczak, włókniak, mięśniak, nerwiak osłonkowy, naczyniak, torbiel limfatyczna.²
• Ganglion.
• Ropień, czyrak, ropowica.
• Torbiel z ciałem obcym, torbiel krwotoczna, torbiel pasożytnicza.
• Złośliwe guzy tkanek miękkich, takie jak tłuszczakomięsak, włókniakomięsak, mięśniakomięsak gładkokomórkowy, rak podstawnokomórkowy.
• Steatocystoma.²
• Torbiel pilonidalna.²

Wywiad lekarski

• Występują głównie na skórze głowy, twarzy, szyi, plecach, mosznie lub sromie.⁵
• Torbiele naskórkowe mogą przez lata pozostawać małe, o wymiarze poniżej kilku milimetrów, lub szybko powiększyć się do nawet kilku centymetrów.
• Torbiele naskórkowe mnogie na tułowiu często współwystępują z trądzikiem pospolitym albo trądzikiem skupionym.²
• Możliwe samoistne pęknięcie, z wydzieleniem gęstej i grudkowatej treści o nieprzyjemnym zapachu.

Badanie fizykalne

• Jędrny i elastyczny, stosunkowo twardy, półkulisty guzek o wielkości od kilku milimetrów do kilku centymetrów, zlokalizowany podskórnie lub na skórze.⁵
• W torbielach naskórkowych można wyróżnić centralne ujście gruczołu łojowego, które nie występuje w torbielach tricholemmalnych.⁵
• Torbiele naskórkowe często stają się klinicznie istotne dopiero w przypadku wystąpienia zakażenia lub ropnia.

Diagnostyka specjalistyczna

• W większości przypadków rozpoznanie kliniczne bez konieczności dalszej diagnostyki.
• W przypadku wątpliwości diagnostycznych, należy wykonać badania obrazowe USG, TK lub RM.²

Wskazania do skierowania do specjalisty

• Kryteria leczenia chirurgicznego przez dermatologa lub chirurga:
  • zakażenie lub tworzenie się ropnia
  • ryzyko wystąpienia choroby nowotworowej
  • ból spowodowany np. umiejscowieniem narażonym na drażnienie 
  • wskazania estetyczno/psychospołeczne.

Leczenie

Cele leczenia

• Korekta estetyczna.
• Wyeliminowanie zakażenia w przypadku zakażonej torbieli naskórkowej.

Ogólne informacje o leczeniu

• Brak konieczności leczenia małych, niedrażnionych torbieli naskórkowych, które nie powodują subiektywnego pogorszenia jakości życia.²
• Jeśli torbiel naskórkowa jest duża, zlokalizowana na twarzy lub w miejscu, gdzie jest narażona na uszkodzenia mechaniczne, konieczne może być wycięcie chirurgiczne.
• W przypadku zakażenia lub ropnia, torbiel należy chirurgicznie usunąć.

Opcje leczenia

• Leczeniem z wyboru jest wycięcie chirurgiczne, zwykle w znieczuleniu miejscowym.
  • Należy zwrócić uwagę na całkowite usunięcie otoczki torbieli. W przeciwnym razie istnieje ryzyko nawrotu.⁵
  • Należy wykonać badanie histopatologiczne torbieli, aby wykluczyć złośliwy charakter zmiany.⁵
  • W przypadku powstania ropnia lub nasilonego zakażenia, w pierwszej kolejności może być konieczna interwencja w trybie ostrym z otwarciem ropnia i ewentualnie późniejsza resekcja torbieli.
  • Antybiotykoterapia zwykle nie jest konieczna, jeżeli nie występuje ropowica.
• Małe torbiele można leczyć laseroterapią.⁵

Przebieg, powikłania i rokowanie

Przebieg

• Torbiele naskórkowe mogą przez długi czas pozostawać małe, o wielkości kilku milimetrów, lub szybko powiększać się do nawet kilku centymetrów.²

Powikłania

• Zakażenie z tworzeniem się czyraka.⁵
• W rzadkich przypadkach możliwe zezłośliwienie.²

Rokowanie

• Dobre, przy niepełnej resekcji możliwy jest nawrót.⁵

Informacje dla pacjentów

Materiały edukacyjne dla pacjentów

• Powiększone gruczoły łojowe (torbiel naskórkowa).

Ilustracje

Zamknięta torbiel epidermoidalna

Torbiel epidermoidalna z ujściem gruczołu łojowego

Zmieniona zapalnie torbiel naskórkowa (źródło: Wikimedia Commons)