Regional content

Content

Informacje ogólne

Definicja

• Synonim: Świerzb, scabies.
• Zakaźna dermatoza przebiegająca z silnym świądem, wywołana przez roztocza świerzbowca ludzkiego (Sarcoptes scabiei varietas hominis).^1-2
  • Zwykle choroba przenosi się wskutek bezpośredniego kontaktu ze skórą.
  • Występuje na całym świecie, dotyczy ludzi w każdym wieku.
• Specjalna postać świerzbu skorupiastego (zwanego także świerzbem norweskim):
  • wyraźne zajęcie dużych części ciała u pacjentów z osłabionym układem odpornościowym.
• Świerzb klasyczny.
  • Przy intensywnej higienie osobistej liczba roztoczy może być mniejsza niż w przypadku zwykłego świerzbu, jednak nie oznacza to zmniejszenia świądu.
  • Wykwity są często drobne i ograniczone do poszczególnych regionów, takich jak m.in. okolice brodawek sutkowych.
• Świerzb rzekomy. 
  • Choroba odzwierzęca wywołana przez świerzbowce zwierzęce z silnie swędzącymi zmianami grudkowo-pęcherzykowymi.

Częstość występowania

• Występowanie na całym świecie:
  • dotyczy około 300 milionów osób
  • masowa choroba endemiczna w krajach o klimacie tropikalnym z chorobowością do 15% w populacji ogólnej
  • nieproporcjonalnie często dotyka dzieci
  • jest jedną z najczęściej występująych inwazji pasożytniczych³
  • od 2009 roku zakażenia świerzbem nie są obowiązkowo zgłaszane i rejestrowane.
• Odnotowuje się sezonowość zachorowań ze wzrostem w okresie jesienno-zimowym.⁴
• Coraz większe znaczenie dla chorobowości i rozprzestrzeniania się świerzbu mają miejsca wspólnego przebywania (wspólne mieszkania, zakłady zamknięte, szkoły, internaty, podmioty lecznicze, domy opieki, miejsca przebywania przymusowego - kwarantanny, obozy przejściowe).⁵
  • Intensywny kontakt bezpośredni (skóra do skóry) między pensjonariuszami i/lub personelem stwarza ryzyko wybuchu epidemii.⁶

Etiologia i patogeneza

Patogeny

• Świerzbowiec ludzki jest pasożytem bezwzględnym występującym u ludzi.
• Samice świerzbowca o wielkości 0,3–0,5 mm (widoczne ludzkim okiem jako kropka).
• Tylko zapłodnione samice penetrują w warstwie rogowej naskórka; samce roztoczy giną na powierzchni skóry po zapłodnieniu samicy.
  • Na osobę chorą przypada średnio 5–15 samic.¹
  • W przypadku świerzbu skorupiastego liczba osobników świerzbowca jest znacznie wyższa, dlatego ten typ jest wysoce zaraźliwy.
• W warstwie rogowej naskórka samice drążą ślepo zakończone, linijne nory świerzbowcowe, poruszając się około 0,5–5 mm na dobę.
• Są zdolne do życia przez około 30–60 dni i zwykle nie opuszczają systemu tuneli w tym czasie.
  • W systemie wydrążonych nor, samice składają 2–3 jaja na dobę.
• Po 2–3 dniach z jaj wylęgają się larwy, które migrują na powierzchnię naskórka i rozwijają w nimfy w fałdach, zagłębieniach i mieszkach włosowych, a po około 2–3 tygodniach dojrzewają płciowo do postaci dorosłej roztocza.
  • W tym okresie są stosowane substancje lecznicze inne niż owicydy.
• Okres wylęgania zależy od intensywności zakażenia i wynosi od 3 dni do 3 tygodni.

Drogi zakażenia

• Transmisja wymaga bezpośredniego, długotrwałego i ciągłego kontaktu skóry ze skórą przez około 5–10 minut.
  • Uścisk dłoni, pocałunek na powitanie, objęcie itp. przez pacjentów ze zwykłym świerzbem nie wiąże się z istotnym ryzykiem zakażenia.
  • Uwaga: wyjątkiem jest wysoce zaraźliwy świerzb skorupiasty z milionami roztoczy na dotkniętych obszarach skóry!
    • Łuski, które zostały już oderwane, mogą przenosić roztocza i prowadzić do infekcji.
• Zarażają się zwykle członkowie rodziny lub współmieszkańcy, np. bliskie rodzeństwo, rodzice z małymi dziećmi oraz osoby wymagające opieki i ich opiekunowie.
• U dorosłych często choroba bywa przenoszona również drogą kontaktów płciowych:
  • miejsca predylekcyjne na prąciu.
• Teoretycznie przenoszenie roztoczy świerzbu poprzez tekstylia, jak pościel, jest możliwe, ale w przypadku zwykłego świerzbu rzadkie z powodu szybko zmniejszającej się zakaźności poza skórą, małej liczby roztoczy u osób z prawidłową odpornością i powolnego poruszania się roztoczy.
• Zakaźność roztoczy świerzbu jest tym mniejsza, im dłużej są one oddzielone od żywiciela.
  • W typowych dla Europy temperaturach pokojowych (21°C) i przy wilgotności względnej 40–80% jest mało prawdopodobne, aby świerzbowce były zakaźne dłużej niż przez 48 godzin.

Okres inkubacji

• Objawy pojawiają się po okresie inkubacji trwającym 2–6 tygodni i po 1–3 dniach od ponownego zarażenia.

Patofizjologia

• Świąd występuje w wyniku komórkowej odpowiedzi charakterystycznej dla typu IV reakcji alergicznej na roztocza i ich odchody oraz jaja.⁷
  
  • Z tego powodu więkoszość zmian skórnych ma charakter wyprysku alergicznego i można je zaobserwować również w miejscach, gdzie świerzbowiec nie występuje.

Czynniki predysponujące

• Pacjenci z obniżoną odpornością, np. wskutek zakażenia HIV lub leczeni steroidami.
• Starsze osoby z wielochorobowością.
• Otępienie.
• Ograniczenie zdolności do drapania się (np. porażenie lub paraplegia).
• Bezpośredni i intymny kontakt z chorym.
• W wyjątkowych przypadkach drogą przenoszenia może być zakażona odzież, pościel i ręczniki.

ICD-10

• B86 Świerzb.

Diagnostyka

Kryteria diagnostyczne

• Diagnostyka wstępna:
  • przy nowo występującym świądzie i strukturach w kształcie kanałów lub przecinków (przeczosy) w miejscach predylekcyjnych.
• Potwierdzenie rozpoznania:
  • mikroskopowe wykrycie obecności roztoczy, jaj lub odchodów z zeskrobin skórnych lub
  • wykrycie roztoczy za pomocą dermatoskopu (mikroskopia w świetle odbitym).

Rozpoznania różnicowe

• Wyprysk atopowy.
• Wyprysk kontaktowy.
• Liszaj płaski.
• Użądlenia przez owady.
• Łuszczyca.
• Chłoniak skórny T-komórkowy.
• Wszawica
• Świerzb rzekomy:
  • choroba odzwierzęca wywołana przez świerzbowce zwierzęce.
  • Dolegliwości u ludzi:
    • nietypowe zmiany skórne (zwykle wielkości 2–6 mm, zmiany grudkowo-pęcherzykowe), silnie swędzące
    • miejsca predylekcyjne to (przed-)ramiona, szyja i brzuch (obszary kontaktowe)
    • reakcja wypryskowa na substancje wstrzykiwane w przypadku ugryzienia przez roztocze
    • dzieci często reagują silniej na obecność roztoczy odzwierzęcych
    • występujące tymczasowo roztocza są niezwykle rzadko wykrywalne na ludzkiej skórze
    • korytarze w górnych warstwach naskórka, które mają do 1 cm długości i są typowe dla zwierząt, nie występują u ludzi.
  • Dolegliwości u zwierząt:
    • strupkowate zmiany skórne zwykle pojawiają się na głowie (uszy), ale szybko rozprzestrzeniają się na tułowiu (duże obszary pozbawione sierści, wypadanie dużych, połączonych kępek sierści) i kończynach (wewnętrzna i zewnętrzna okolica)
    • najbardziej charakterystycznym objawem jest silny świąd, któremu towarzyszy nadmierne rogowacenie, tworzenie się grudek i krost, łysienie, zgrubienie i zmarszczki skóry.
  • Diagnostyka:
  • Dokładny wywiad: Czy doszło do kontaktu ze zwierzętami? Czy w otoczeniu są zwierzęta?
  • Łuskowate zmiany u zwierząt domowych zawsze powinny skłonić właścicieli do zbadania zwierzęcia przez lekarza weterynarii pod kątem ektopasożytów. Pomaga to również w rozpoznaniu różnicowym, na przykład w przypadku obecności pcheł.
  • Leczenie:
    • leczenie przyczynowe zwierzęcia środkami przeciwpasożytniczymi
    • u ludzi jedynie objawowe leczenie przeciwzapalne i przeciwświądowe z użyciem m.in. glikokortykosteroidów w postaci kremu do stosowania miejscowego, stopniowo odstawianych
    • choroba samoograniczająca się, ponieważ ludzie jako fałszywi żywiciele nie mogą być trwale skolonizowani przez świerzbowce zwierzęce.

Wywiad lekarski

• Głównym objawem we wszystkich grupach wiekowych jest intensywny i trudny do opanowania świąd, który nasila się wieczorem oraz w nocy po rozgrzaniu skóry.
• Występowanie świądu u najbliższych członków rodziny.
• Rozdrażnienie, zmęczenie i brak koncentracji wynikający z zaburzeń snu na skutek uporczywego świądu.
• Świąd jest najbardziej odczuwalny w miejscach występowania świerzbu: przestrzenie międzypalcowe, paliczki bliższe, zgięciowa powerzchnia nadgarstka, w dołach pachowych oraz w okolicy pępka, pośladków i narządów płciowych.
  

  Świerzb u dzieci

Badanie fizykalne

• Obraz kliniczny świerzbu jest bardzo zróżnicowany, w zależności od liczby roztoczy, wieku i statusu immunologicznego.
• Świerzbowce preferują obszary o stosunkowo wysokiej temperaturze i cienkiej warstwie rogowej.
  • Miejscami predylekcyjnymi są fałdy między palcami dłoni i stóp, wyprostne powierzchnie łokci, fałdy pachowe przednie, otoczka brodawki sutkowej, okolice pępka, linia pasa, pośladki, fałdy odbytu, okolice odbytu, pachwiny, okolice kostek, wewnętrzne krawędzie stopy, trzon stopy oraz w trzon prącia.
  • Głowa i szyja, dłonie i powierzchnie dłoniowe zwykle nie są zajęte.
  • U niemowląt i małych dzieci zmianami może być objęty obszar głowy i twarzy.
    • W tej grupie charakterystyczne jest zajęcie dłoni i podeszw.
• Objaw patognomoniczny: obecność typowych korytarzy roztoczy.
  • Przecinkowate, często nieregularnie zwinięte korytarze roztoczy o długości od kilku milimetrów do 1 cm, na końcu których czasami tworzy się mały pęcherzyk.
  • Samicę roztocza można zidentyfikować na końcu korytarza jako czarną kropkę.
• Cechy wyprysku w postaci osutki grudkowo-pęcherzykowej, nadżerek, strupków i przeczosów, z rozsianym, wolnym od roztoczy rumieniem.
  • Objaw komórkowej odpowiedzi odpornościowej typu opóźnionego na odchody roztoczy.
• Zmiany wtórne wynikające z drapania (np. zakażenia gronkowcowe lub paciorkowcowe).

Świerzb skorupiasty

• Masywne zajęcie skóry przez roztocza u pacjentów z obniżoną odpornością lub wielochorobowością.
• Rozproszone hiperkeratozy, sporadycznie strupy i strupki na podłożu rumieniowym z drobnymi lub średnimi blaszkowatymi łuskami.
  • Występuje często z hiperkeratozą dłoniowo-podeszwową i zajęciem paznokci.
    

    Świerzb skorupiasty
  • Często zajmuje również skórę głowy, twarzy i szyi.
• Możliwa erytrodermia (złuszczające zapalenie skóry).
• Świąd może być całkowicie nieobecny z powodu braku komórkowej odpowiedzi immunologicznej.

Wyprysk poświerzbowy

• Wyprysk z podrażnienia wskutek leczenia miejscowego lub z powodu suchej skóry (wyprysk z wysuszenia).
  • Może być przyczyną uporczywych swędzących zmian skórnych po skutecznej terapii świerzbobójczej.

Badania uzupełniające

• W przypadku braku możliwości wykonania badania mikroskopowego lub dermatoskopowego, typowy obraz krętego korytarza w miejscach predylekcyjnych (szczególnie u mężczyzn na trzonie prącia) w połączeniu ze świądem, uważa się za wystarczające do rozpoznania świerzbu.

Krew

• W surowicy możliwa obecność eozynofilii i podwyższone stężenie przeciwciał IgE.

Bezpośrednie wykrywanie mikroskopowe

• Zeskrobina z miejsca, w którym obecny jest korytarz roztocza i badanie mikroskopowe uzyskanej zawartości:
  
  • wykrywanie roztoczy lub jaj lub odchodów
  • rzadko stosowane w praktyce - brak uwidocznienia nie wyklucza obecności pasożyta
• Badanie za pomocą taśmy:
  
  • przezroczystą taśmę samoprzylepną o wystarczającej sile przyczepności mocno dociska się do podejrzanych końców korytarzy, ściąga szarpnięciem, a następnie bada pod mikroskopem na szkiełku mikroskopowym
  • często wyniki są fałszywie ujemne, ponieważ roztocza i larwy są zlokalizowane głębiej w warstwie rogowej naskórka.
    • Test jest wartościowy w przypadku świerzbu skorupiastego.

Dermatoskopia

• Należy wyszukać brązowawy trójkątny kontur („kształt latawca” lub obrys latawca na wietrze, główkę i tułów odpowiadające roztoczowi) w połączeniu z napowietrzonym systemem kanałów w rogowej warstwie naskórka.

Wskazania do skierowania do specjalisty/szpitala

• Potwierdzenie rozpoznania przez dermatologa.
• Skierowanie do szpitala w następujących przypadkach:
  • świerzb skorupiasty
  • występowanie u niemowląt oraz w przypadku nieskutecznego leczenia także u małych dzieci
  • ciężkie wtórne infekcje bakteryjne
  • niepowodzenie terapii w warunkach ambulatoryjnych.

Leczenie

Cele leczenia

• Eliminacja roztoczy i jaj.
• Unikanie rozprzestrzeniania.
• Złagodzenie objawów, zwłaszcza świądu.

Ogólne informacje o leczeniu

• W przypadku świerzbu zwyczajnego leczeniem z wyboru jest leczenie miejscowe kremem z permetryną.
  • Leki zaleca się stosować po rozgrzewającej kąpieli, ułatwiającej ich penetrację do naskórka.
• W przypadku świerzbu skorupiastego leczenie z wyboru to leczenie skojarzone prowadzone w warunkach szpitalnych, obejmujące miejscowe stosowanie permetryny oraz doustne podawanie iwermektyny.
• Co do zasady leczeniem należy objąć zarówno pacjentów jak i osoby kontaktujące się z chorym.
• Należy także podjąć odpowiednie działania w otoczeniu osoby chorej.

Świerzb klasyczny

Dorośli

• Leczenie pierwszego wyboru: miejscowe stosowanie kremu z permetryną 5%.
  • Leki świerzbobójcze oraz owicydy, dzięki którym często wystarcza jednorazowe leczenie.
  • Należy nałożyć na 8–12 godzin, a następnie zmyć pod prysznicem.
  • Procedura wdrożenia leczenia miejscowego.
• Leczenie drugiej linii:
  •  Leczenie miejscowe krotamitonem w postaci 10% kremu.
    • Nie nakładać na twarz i uszkodzoną skórę.
    • Głównie działanie przeciwświądowe, słabsze przeciwświerzbowcowe.
    • Przez 3–5 kolejnych dni nakładać w godzinach wieczornych na całe ciało i nie zmywać.
  • Leczenie miejscowe emulsją 10% benzoesanu benzylu.
    • Nakładać przez trzy kolejne dni w godzinach wieczornych omijając twarz, czwartego dnia spłukać pod prysznicem lub zmyć.
  • Leczenie doustne iwermektyną, jednorazowo 150-200 mcg/kg m.c.
    • Stosowana głównie w przypadku braku odpowiedzi na leczenie permetryną.
    • Należy rozważyć jako leczenie pierwszego wyboru u pacjentów z obniżoną odpornością, pacjentów ze zmianami wypryskowymi i erozyjnymi oraz u osób, w przypadku których nie można zapewnić przeprowadzanego zgodnie ze sztuką leczenia całego ciała.

Pacjenci z obniżoną odpornością

• Leczenie pierwszego wyboru: permetryna 5%, zalecana jak wyżej dla osób dorosłych.
  • Leczenie należy powtórzyć w odstępie 7 dni.
  • W przypadku nawrotów oprócz leczenia miejscowego: iwermektyna doustnie 150-200 mcg/kg m.c. jednorazowo; powtórzyć po upływie 7–15 dni

Dzieci w wieku powyżej 3 lat

• Leczenie jak w przypadku osób dorosłych.
• Iwermektynę należy stosować u dzieci z masą ciała powyżej 15 kg.

Noworodki, niemowlęta i dzieci w wieku poniżej 3 lat

• Zazwyczaj wskazane jest leczenie szpitalne.
• Permetryny w postaci 5% kremu nie należy stosować u niemowląt w wieku poniżej 2. miesiąca życia, jednak również u nich jest to leczenie rozważane jako pierwszego wyboru.
  • Należy poinformować rodziców, że preparat ten nie jest dopuszczony do stosowania w tej grupie wiekowej.
• Stosowanie permetryny jak u osób dorosłych; leczenie miejscowe powinno obejmować dodatkowo głowę z pominięciem obszaru wokół ust i oczu.

Kobiety ciężarne

• Żaden z wymienionych wyżej leków nie jest dopuszczony do stosowania u kobiet w ciąży.
• W ramach leczenia pierwszego wyboru rozważa się: permetrynę w postaci 5% kremu zgodnie z powyższymi wskazaniami do stosowania u osób dorosłych
• Zaleca się uzyskanie pisemnego, podpisanego przez pacjentkę oświadczenia, że została ona poinformowana na temat różnych możliwości leczenia i mimo braku dopuszczenia wyraża zgodę na leczenie permetryną.

Kobiety karmiące piersią

• Żaden z wymienionych wyżej leków nie jest dopuszczony do stosowania u kobiet karmiących piersią.
• Rozważane leczenie pierwszego wyboru: permetryna w postaci 5% kremu.
  • Nanieść jednorazowo na 8–12 godzin, pomijając przy tym obszar klatki piersiowej, jeśli nie jest objęty zmianami chorobowymi, a następnie spłukać pod prysznicem.
    • Następnie leczenie należy przerwać na okres 5 dni.
  • Jeżeli zmiany chorobowe dotyczą klatki piersiowej, również musi ona zostać objęta leczeniem.
• Zaleca się przedstawienie pacjentce pisemnej informacji dotyczącej korzyści związanych z leczeniem świądu, takich jak między innymi zapobieganie przeniesieniu choroby na niemowlęta, a także ryzyka spowodowanego potencjalnym przenikaniem permetryny do mleka matki oraz możliwych, nieznanych dotychczas skutków ubocznych działania leku, jak również braku dopuszczenia do stosowania w tej grupie pacjentek.

Świerzb skorupiasty

• Konieczność leczenia szpitalnego oraz izolacji
• Leczenie pierwszego wyboru: leczenie skojarzone, miejscowo permetryną i ogólnoustrojowo podawaną doustnie iwermektyną.
  • Permetryna w postaci 5% kremu: leczenie miejscowe można przeprowadzać 2 razy w tygodniu przez okres 2 tygodni. Po upływie 1 tygodnia leczenie należy powtórzyć co najmniej raz.
  • Iwermektyna: 150-200 mcg/kg m.c. doustnie, powtórzenie leczenia co najmniej jeden raz w odstępie 7–15 dni.
• Zniesienie izolacji oraz wypisanie do domu.
  • Można je rozważyć 1 dzień po powtórzeniu leczenia, jeśli u pacjenta nie występuje złuszczanie oraz hiperkeratoza w trakcie jego trwania.
  • Zazwyczaj izolację znosi się dopiero po 2 tygodniach.

 Leczenie miejscowe

• Leczenie miejscowe najlepiej prowadzić z pomocą drugiej osoby w celu objęcia nim wszystkich partii ciała.
• Osoba pomagająca pacjentowi w nakładaniu preparatu powinna nosić rękawiczki, a także fartuch ochronny w przypadku dzieci i osób wymagających opieki oraz pacjentów ze świerzbem skorupiastym.
• W miarę możliwości pacjent powinien obciąć paznokcie, wykąpać się (lub wziąć prysznic). Lek przeciwświerzbowy należy zastosować dopiero po osuszeniu skóry oraz osiągnięciu prawidłowej temperatury ciała (po 60 minutach).
  • Podawany miejscowo lek przeciwświerzbowy ma lepszą skuteczność po usunięciu łusek.
• U starszych dzieci i dorosłych lek przeciwświerzbowy stosuje się miejscowo na całe ciało od żuchwy w dół, łącznie z fałdami zausznymi, z uwzględnieniem przestrzeni podpaznokciowych i okolic narządów płciowych.
• W przypadku podejrzanych wykwitów leczenie powinno obejmować skórę głowy i twarz z pominięciem okolicy wokół oczu oraz ust (u osób w podeszłym wieku można rozszerzyć je na inne partie ciała).
• U niemowląt oraz małych dzieci do 3. roku życia, osób ze świerzbem skorupiastym oraz pacjentów z obniżoną odpornością należy zawsze uwzględnić w leczeniu skórę głowy, pomijając okolice oczu i ust.
• W okresie działania leku pacjentowi zaleca się noszenie bawełnianych rękawiczek.
• Po określonym czasie podawany miejscowo lek przeciwświerzbowy należy spłukać pod prysznicem lub zmyć.
• Następnie założyć nową bieliznę oraz wymienić pościel.
• W celu uniknięcia wyprysku z podrażnienia lub wyprysku suchego, po zakończeniu określonego leczenia należy wdrożyć leczenie pielęgnacyjne łagodnymi maściami lub kremami lub podawanymi miejscowo glikokortykosteroidami.

Sytuacje szczególne

• W razie silnego stanu zapalnego skóry, np. wyprysku wysiękowego, przed rozpoczęciem leczenia świerzbu lub w ramach jego uzupełnienia, można przez 2–3 dni podawać zawierający glikokortykosteroidy preparat do użytku zewnętrznego, który pozwoli ograniczyć resorpcję leku przeciwświerzbowego.
• W przypadku zliszajowacenia, w zależności od jego rozmiaru oraz powodujących ten stan organizmów chorobotwórczych, zaleca się podawanie antybiotyku ogólnoustrojowo lub stosowanie miejscowo działającego środka antyseptycznego.
• Z powodów bezpieczeństwa należy powtórzyć leczenie miejscowe po 7 dniach w następujących przypadkach:
• świerzb skorupiasty
• świerzb obejmujący większą powierzchnię ciała
• pacjenci z obniżoną odpornością
• ogniska świerzbu w domach opieki lub w przypadku, kiedy choroba ta dotyka wielu osób (w celu bezpiecznego przerwania łańcuchów zakażeń)
• istnieją wątpliwości dotyczące skrupulatnego przeprowadzenia pierwszego leczenia.
• Leczenie należy powtórzyć, jeśli po 14 dniach (lub później) od zakończenia wcześniejszego leczenia nadal występują oznaki aktywnego zarażenia:
  • powstają nowe gruczolakowate grudki
  • wykryte zostaną żywe roztocza świerzbowca w badaniu mikroskopowym lub dermatoskopowym.

Działania w otoczeniu osoby chorej

• Odzież, pościel, ręczniki oraz inne przedmioty, które miały przez dłuższy czas kontakt z ciałem osoby chorej (np. mankiet aparatu do mierzenia ciśnienia, pantofle, maskotki itp.) należy prać przez co najmniej 10 minut w temperaturze min. 50°C lub odkazić je za pomocą parownicy.
  • Jeżeli nie jest to możliwe, przedmioty oraz tekstylia należy zapakować w plastikowe worki lub umieścić w zgrzewanych foliowych torbach oraz przechowywać je przez 72 godziny w temperaturze co najmniej 21°C.
  • Gdy przedmioty przechowuje się w otoczeniu o niskiej wilgotności powietrza, na przykład bezpośrednio przed ustawionym na min. 21°C kaloryferem, wystarczy umieścić je tam na 48 godzin.
  • W ramach alternatywy potencjalnie zakażone przedmioty można także przechowywać przez 2 godziny w temperaturze -25°C.
    
    • Uwaga: średnia temperatura w standardowych zamrażarkach to często tylko –18°C!
• Należy zmienić pościel.
• Meble tapicerowane, poduszki na kanapy lub materiałowe wykładziny (które miały kontakt ze skórą osoby chorej) można odkurzyć odkurzaczem o dużej mocy ssania, wyrzucając następnie filtr i worek. Ewentualnie nie należy z nich korzystać przez co najmniej 48 godzin.
  • Z uwagi na niewielkie ryzyko zakażenia, tego rodzaju działania nie są jednak bezwzględnie koniecznie.

Dodatkowe zalecenia w przypadku świerzbu skorupiastego

• Odzież, obuwie, ręczniki i pościel należy wymieniać codziennie do co najmniej pierwszego dnia po zastosowaniu drugiej kuracji.
  • Jeżeli podczas drugiej kuracji nie udało się jeszcze całkowicie usunąć złuszczeń oraz hiperkeratozy, w dalszym ciągu należy codziennie zmieniać pościel.
• W przypadku odzieży, pościeli, ręczników lub innych przedmiotów, z którymi osoba chora miała styczność przez dłuższy czas, obowiązują inne zasady niż w przypadku świerzbu zwyczajnego:
  
  • Należy je przechowywać w stałej temperaturze 21°C jedynie wówczas, gdy nie można ich wyczyścić – dla pewności przez co najmniej 7 dni.
  • Z uwagi na brak wystarczających informacji dotyczących przechowywania w warunkach chłodniczych znacznie zanieczyszczonych materiałów,w przypadku świerzbu skorupiastego nie można udzielić zaleceń dotyczących odpowiedniego postępowania.
• Przedmioty, z którymi osoby chore miały dłuższy kontakt lub styczność na większej powierzchni (np. mankiety aparatów do mierzenia ciśnienia) należy zdezynfekować w autoklawie lub odpowiednio wyczyścić (np. zgodnie z zaleceniami specjalistów ds. higieny).
  • W miarę możliwości należy korzystać z artykułów jednorazowego użytku.
• Istotne jest także codzienne sprzątanie pokoju i czyszczenie przedmiotów codziennego użytku.
• Należy często wietrzyć pomieszczenie, w którym przebywa chory.
• Meble tapicerowane, poduszki na kanapy lub materiałowe wykładziny (które miały kontakt ze skórą osoby chorej) należy odkurzać odkurzaczem o dużej mocy ssania, wyrzucając następnie filtr i worek. Ewentualnie nie należy z nich korzystać przez co najmniej 7 dni.
• Materace i pościel (poduszki z poszewkami, prześcieradła, nakładki na materac itp.) należy odkazić przed każdym powtórzeniem leczenia i po wypisaniu ze szpitala (dezynfekcja termiczna: 50°C przez 10 min, zwrócić uwagę na temperaturę w środku) lub przechowywać w suchym miejscu przez co najmniej 7 dni w stałej (!) temperaturze co najmniej 21°C.

Osoby kontaktujące się z chorym

Świerzb klasyczny

• Osoby utrzymujące bliski kontakt z chorym to wszystkie osoby, które przez dłuższy czas (powyżej 5–10 min.) miały bezpośrednią styczność z jego skórą na większej powierzchni, np. podczas spania w jednym łóżku, przytulania się, pielęgnacji ciała, pieszczenia małych dzieci, poprzez stosunek płciowy lub podczas pielęgnacji ciała osób chorych.
  • Nawet w przypadku, gdy nie występują u nich objawy choroby, powinny zostać objęte leczeniem w tym samym czasie, co pacjent.

Świerzb skorupiasty

• Za osoby kontaktujące się z chorym uznawane są wszystkie osoby, które miały z nim styczność, gdy widoczne były objawy świerzbu skorupiastego lub w ostatnich 4–6 tygodniach przed ich wystąpieniem (faza maksymalnej inkubacji).
  • Niezależnie od ewentualnych zmian skórnych, leczenie jest wskazane w przypadku wszystkich osób, które miały kontakt z pacjentami lub odzieżą, pościelą lub innymi potencjalnie zakażonymi materiałami (pośrednio „skóra ze skórą”).

Informacje dla pacjentów

• Pacjentów należy poinformować, że świąd oraz zmiany skórne mogą utrzymywać się jeszcze przez kilka tygodni po pomyślnym zakończeniu leczenia (np. w przypadku ujawnionej atopii), lecz ich intensywność będzie stopniowo zmniejszać się.
• Po zakończeniu pierwszej kuracji dzieci mogą wrócić do szkół, a osoby dorosłe do pracy (nie w przypadku świerzbu skorupiastego!).

Przebieg, powikłania i rokowanie

Przebieg

• Bez odpowiedniego leczenia świerzb może utrzymywać się przez wiele miesięcy.
• Przy pierwszym zarażeniu pierwsze objawy pojawiają się po upływie 2–5 tygodni.
• W razie ponownego zarażenia wypryskowe zmiany skórne na skutek występującego już uczulenia widoczne są po 1–4 dniach.

Powikłania

• Świerzbowi skorupiastemu często towarzyszą nadkażenia, a powikłania septyczne stanowią najczęstszą przyczynę wysokiej śmiertelności u osób nieleczonych.
• Wyprysk poświerzbowy:
  • wyprysk z podrażnienia wskutek leczenia miejscowego lub z powodu suchej skóry (wyprysk z wysuszenia)
  • leczenie podawanymi miejscowo glikokortykosteroidami.

Rokowanie

• W przypadku braku powtórnej infestacji, świąd oraz zmiany skórne ustają po pomyślnym zakończeniu leczenia w ciągu 6 tygodni.⁸
• Należy wykluczyć obie najczęstsze przyczyny nawrotów (błędy podczas farmakoterapii i ponowne zarażenie wskutek kontaktu z nie do końca wyleczonymi i niezdiagnozowanymi nosicielami).

Kontrola przebiegu

• W przypadku poprawnego leczenia i wdrożenia dodatkowych działań w otoczeniu osoby chorej można założyć, że udało się wyeliminować roztocza świerzbowca.
  • Po zakończeniu leczenia nie są zazwyczaj konieczne kontrole.
• U niektórych pacjentów pojawia się wyprysk poświerzbowy, który można krótkotrwale leczyć podawanymi miejscowo glikokortykosteroidami.

Informacje dla pacjentów

Materiały edukacyjne dla pacjentów

• Świerzb.

Ilustracje