Czym jest rumień guzowaty (erythema nodosum)?

Rumień guzowaty (erythema nodosum) jest chorobą zapalną podskórnej tkanki tłuszczowej. Choroba objawia się pojawieniem nabrzmiałych czerwonych guzków, które są bardzo wrażliwe na ucisk. Większość guzków jest symetrycznie rozmieszczona na przedniej powierzchni kończyn dolnych. Nie zawsze udaje się ustalić przyczynę rumienia guzowatego, ale w wielu przypadkach współtowarzyszy on różnym chorobom podstawowym, np.: ostrym zakażeniom lub niektórym chorobom autoimmunologicznym. Ważne jest, aby je rozpoznać i jeśli to możliwe, leczyć. Rumień guzowaty, który pojawia się przy infekcji, zwykle goi się samoistnie.

Rumień guzowaty występuje u 100-200 na 100 000 mieszkańców w Europie Środkowej. U dorosłych występuje częściej u kobiet niż u mężczyzn (6:1). U dzieci mniej więcej równie często dotyka dziewczynki i chłopców. Choroba najczęściej występuje u osób w wieku 20-40 lat, ale może pojawić się w każdym wieku.

Objawy

Rumień guzowaty

Choroba zwykle zaczyna się od wrażliwej na dotyk wysypki skórnej na podudziach, często poprzedzonej gorączką, osłabieniem oraz bólem stawów. Guzki w rumieniu guzowatym mają średnicą od 2-10 cm i nie są wyraźnie odgraniczone. Najczęściej występują na przedniej stronie podudzi, choć mogą pojawić się także na zgięciowych stronach przedramion i ud oraz na tułowiu. Na początku guzki są twarde, ale z czasem stają się bardziej miękkie. Pojedyncze zmiany mogą utrzymywać się przez 2 tygodnie, natomiast nowe mogą pojawiać się nawet do 6 tygodni. Całkowite zniknięcie guzków może trwać około 1-2 miesięcy. Ich kolor zmienia się od jasnoczerwonego do czerwono-fioletowego i bordowego, a w ostatniej fazie często przypominają one krwiaki. Nie przekształcają się w owrzodzenia i zwykle ustępują bez pozostawienia atrofii i blizn.

Wystąpienie rumienia guzowatego często poprzedzają różne dolegliwości (tzw. zwiastuny lub objawy prodromalne). Pierwsze objawy choroby pojawiają się często od 1 do 3 tygodni przed wystąpieniem zmian skórnych. Takimi objawami mogą być:

• utrata wagi
• osłabienie
• łagodna gorączka
• kaszel
• i ból stawów z towarzyszlącym zapaleniem stawów lub bez.

U niektórych osób ból stawów może utrzymywać się nawet po ustąpieniu rumienia guzowatego. Ponadto mogą występować objawy lub oznaki chorób podstawowych (patrz Przyczyny).

Przyczyny

Rumień guzowaty jest prawdopodobnie formą reakcji alergicznej w tkance podskórnej, która występuje w związku z inną chorobą. Rozwija się zapalenie tkanki łącznej w podskórnej tkance tłuszczowej, tzw. panniculitis.

Często (w nawet 50% przypadków) nie znajduje się przyczyny rumienia guzowatego, ale istnieje wiele możliwych czynników, które go mogą wywołać. Dawniej choroba ta była znanym objawem gruźlicy, ale dziś częściej występują inne przyczyny. Infekcja paciorkowcowa (zapalenie migdałków) jest obecnie najczęstszym czynnikiem wywołującym, zwłaszcza u dzieci (do 48% przypadków). Inne zakażenia mogą również wywołać rumień guzowaty. Leki (3–10%) – np. doustne środki antykoncepcyjne ("pigułki"), zaburzenia hormonalne, przewlekłe zapalne choroby jelit (choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego) oraz sarkoidoza (do 25%) są częstą przyczyną wystąpienia u dorosłych. Choroby nowotworowe (np. białaczka) mogą być w rzadkich przypadkach przyczyną rumienia guzowatego.

Rozpoznanie

Rozpoznania dokonuje się na podstawie występujących typowych objawów, z charakterystycznymi guzkami na skórze. Często konieczne jest badanie całego ciała, aby zidentyfikować wszelkie ewentualne przyczyny choroby. Dodatkowo przydatne są badania krwi, a w razie potrzeby wymaz z gardła lub próbka stolca. Zdjęcia rentgenowskie płuc i klatki piersiowej mogą ujawnić gruźlicę lub sarkoidozę.

Decyzja o tym, czy dalsze badania, np.: pobranie próbek tkanek skóry, są konieczne, zależy od tego, czy uda się znaleźć przyczynę objawów.

Leczenie

Rumień guzowaty zazwyczaj goi się samoistnie i nie wymaga leczenia. Objawy można jednak łagodzić. Gdy przyczyną rumienia guzowatego jest choroba podstawowa, lekarze skupiają się na jej leczeniu. Jeśli wysypka jest spowodowana lekami, należy je odstawić.

Objawy można załagodzić samodzielnie np.: poprzez uniesienie nóg powyżej serca. Niektórym pomagają także pończochy uciskowe lub bandaże elastyczne. Czasami ból jest tak silny, że konieczne jest leżenie w łóżku. Można wówczas przyjmować ogólnodostępne środki przeciwbólowe.

W rzadkich przypadkach konieczne jest leczenie kortyzonem (w postaci maści lub tabletek).

Rokowanie

Rumień guzowaty zazwyczaj ustępuje samoistnie. Czas trwania choroby to zazwyczaj 6-8 tygodni, ale w pojedynczych przypadkach przebieg choroby może się wydłużyć. Jeśli przyczyna podstawowa jest nadal obecna, choroba będzie się utrzymywać.

Dodatkowe informacje

• Sarkoidoza
• Białaczka
• Choroba Leśniowskiego-Crohna
• Wrzodziejące zapalenie jelita grubego
• Angina paciorkowcowa
• Gruźlica
• Zakażenie HIV
• Rumień guzowaty – informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Martina Bujard, dziennikarz naukowy, Wiesbaden
• Magda Łabęcka, lekarz, Kraków (edytor)