Co to jest rumień polekowy?

Reakcje skórne wywołane lekami to skutki uboczne leku w postaci wysypki skórnej. Reakcje skórne mogą być alergiczne lub niealergiczne. Wysypka może pojawić się w postaci okrągłych czerwonych plam, małych kropek, czerwonych lub kolorowych obrzęków, bąbli, punktowych krwawień na skórze lub pęcherzy. Alergiczne reakcje polekowe prawie zawsze występują symetrycznie. Na podstawie wyglądu wysypki nie można stwierdzić, który lek ją wywołał. Występuje wiele różnych odmian wysypek. 

Najczęstszą reakcją skórną wywołaną przez leki jest czerwona plamista wysypka (rumień polekowy), która zwykle rozprzestrzenia się od tułowia. Jednakże może wystąpić również pokrzywka, obrzęk naczynioruchowy i reakcje anafilaktyczne. W większości przypadków wysypka jest swędząca. U niektórych pacjentów połączenie leczenia lekami i ekspozycji na słońce wywołuje ciężkie reakcje skórne, które przypominają oparzenie słoneczne. W rzadkich przypadkach po przyjęciu leków występują cięższe reakcje skórne, które wymagają natychmiastowego leczenia.

Reakcja skórna wywołana lekiem może wystąpić w ciągu kilku godzin lub dni, bądź tygodni po rozpoczęciu leczenia.

Około 10-20% wszystkich pacjentów w szpitalach i 1-5% pacjentów w gabinetach podstawowej opieki zdrowotnej doświadcza działań niepożądanych związanych z terapiami lekowymi. Reakcje skórne stanowią 15% tych działań niepożądanych. Reakcje skórne wywołane przez leki występują częściej u kobiet niż u mężczyzn. Ryzyko jest tym większe, im starsi są pacjenci i im więcej leków przyjmują.

Penicylina i inne antybiotyki są najczęstszą przyczyną działań niepożądanych w postaci wysypek skórnych. Ale środki przeciwbólowe, takie jak kwas acetylosalicylowy i NLPZ, a także leki stosowane w leczeniu dny moczanowej i padaczki, mogą również wywoływać podobne objawy.

Niektóre zakażenia i choroby alergiczne zwiększają ryzyko wystąpienia rumienia polekowego.

Rozpoznanie

Lekarz przeprowadza dokładne badanie skóry i pyta pacjenta o przyjmowanie leków, zarówno tych na receptę, jak i bez recepty. Najczęściej polekowe reakcje skórne są wywoływane przez lek, który był przyjmowany tylko przez krótki czas.

W przypadku podejrzenia alergii na penicylinę można pobrać próbkę krwi i zbadać ją na obecność przeciwciał przeciwko penicylinie. Inne alergie można zidentyfikować na podstawie testów skórnych.

Leczenie

Należy przerwać przyjmowanie leku wywołującego niepożądaną reakcję. W przypadku ciężkiej alergii z obrzękiem twarzy lub szyi z reakcją anafilaktyczną, niezwykle ważne jest, aby zapobiec ponownemu otrzymaniu przez pacjenta tego samego składnika aktywnego lub podobnej substancji chemicznej w późniejszym czasie. W przypadku łagodniejszych wysypek czasami możliwe jest leczenie wysypki przy jednoczesnym kontynuowaniu przyjmowania leku, jeśli jest to niezbędne do leczenia innego schorzenia. Jeśli jednak objawy nasilą się, lek należy odstawić.

Objawy alergicznej reakcji skórnej można leczyć farmakologicznie. Na świąd i pokrzywkę stosuje się zwykle leki przeciwhistaminowe lub maści z kortyzonem. W przypadku cięższych reakcji często przepisuje się tabletki kortyzonu na krótki czas.

W przypadku bardzo ostrych i ciężkich reakcji skórnych może być konieczne leczenie w szpitalu.

Rokowanie

Większość reakcji polekowych na skórze jest łagodna i przejściowa. Rumień polekowy może rozwinąć się dwa tygodnie po rozpoczęciu leczenia, a w niektórych przypadkach kilka tygodni po odstawieniu leku. Może być wywołany przez różne leki. Rumień polekowy zwykle ustępuje w ciągu kilku tygodni.

Alergiczne reakcje skórne mogą objawiać się w różnych formach. Ryzyko wystąpienia ciężkiej reakcji przechodzącej we wstrząs anafilaktyczny zwiększa się wraz z wielokrotnym stosowaniem leku wyzwalającego. Jeśli rozwinie się alergia, pacjent jest uważany za uczulonego dożywotnio i powinien w przyszłości unikać leku wywołującego.

Jako powikłania w rzadkich przypadkach mogą wystąpić ciężkie reakcje skórne.

Dodatkowe informacje

• Wstrząs anafilaktyczny
• Reakcje skórne wywołane przez leki – informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Magda Łabęcka, lekarz, Kraków (recenzent)
• Martina Bujard, dziennikarz naukowy, Wiesbaden