Co to jest łuszczyca?

Łuszczyca plackowata

Definicja

Łuszczyca jest przewlekłą chorobą skóry, w której występuje stan zapalny skóry objawiający się czerwoną, łuszczącą się wysypką na powierzchni prostowników kończyn i na skórze głowy. Choroba różni się u poszczególnych osób, zarówno pod względem nasilenia, jak i rozprzestrzeniania się na skórze. Wyróżnia się różne rodzaje łuszczycy. Najczęstszą formą jest łuszczyca zwyczajna, która charakteryzuje się powstawaniem tzw. placków łuszczycowych.

Typowe są czerwone wykwity pokryte srebrzystobiałymi, łuszczącymi się blaszkami, po których zdrapaniu lub oderwaniu na skórze pojawiają się drobne kropelkowate krwawienia. Większość osób dotkniętych tą chorobą cierpi na silny świąd skóry. Na początku choroby zmiany skórne zwykle najpierw pojawiają się w 1-2 odgraniczonych miejscach (np. łokcie).

W niektórych przypadkach na większych obszarach skóry może pojawiać się wysypka przypominająca wyprysk z małymi czerwonymi plamami (łuszczyca kropelkowata). Czasami zmiany skórne zawierają również wypełnione płynem pęcherze (łuszczyca krostkowa), często na dłoniach i stopach.

Wysypka może wystąpić w dowolnym miejscu na skórze, w tym na skórze głowy, paznokciach, uszach i genitaliach. Najczęściej dotknięta jest skóra w obszarze prostowników - łokci i kolan oraz skóra głowy. Łuszczyca na twarzy występuje rzadko. W przypadku łuszczycy wyprzeniowej zajęte są miejsca zgięć, np. pachy.

U nawet 80% pacjentów występują zmiany na płytce paznokci. Często objawiają się one jako punktowe wgłębienia na paznokciach (jest to tak zwany objaw naparstkowania). Paznokieć może również oderwać się od łożyska paznokcia.

Łuszczyca, typowe występowanie na kolanie

Choroba zwykle ma przebieg przewlekły lub występuje w nawracających epizodach, przy czym krótsze lub dłuższe fazy ostre mogą przeplatać się z okresami braku lub niewielkiej ilości objawów. U około 5-40% pacjentów z łuszczycą rozwija się stan zapalny stawów, zwany łuszczycowym zapaleniem stawów, które zwykle zaczyna się około 10 lat po wystąpieniu choroby skóry.

Przyczyny

Łuszczyca jest przewlekłą, autoimmunologiczną, zapalną chorobą skóry, w której powstawaniu biorą udział różne czynniki. Zmiany skórne w łuszczycy wynikają między innymi z przyspieszonego wzrostu pewnego rodzaju komórek skóry (keratynocytów) w wierzchniej warstwie skóry. Martwe komórki naskórka odkładają się wtedy na skórze w postaci grubej warstwy łusek.

Istnieje wyraźna predyspozycja genetyczna do łuszczycy. Około jedna trzecia pacjentów z łuszczycą podaje, że w ich bliskiej rodzinie są osoby z tą chorobą. Do rozwoju łuszczycy przyczyniają się również procesy autoimmunologiczne i infekcje.

Ponadto istnieją różne czynniki ryzyka, które mogą prowadzić do pojawienia się lub zaostrzenia choroby. Należą do nich: stres, zakażenia układu oddechowego (zwłaszcza paciorkowcami), spożywanie alkoholu, urazy skóry, oparzenia słoneczne oraz zmiany hormonalne. Niektóre leki mogą również wywołać lub nasilić łuszczycę, np. beta-blokery, lit, lek przeciwmalaryczny - chlorochina, niektóre leki przeciwbólowe (NLPZ), niektóre antybiotyki i hormonalne środki antykoncepcyjne. Nawroty łuszczycy mogą być również wywołane po odstawieniu tabletek z glikokortykosteroidami.

Stres psychiczny i negatywny sposób radzenia sobie z chorobą może mieć niekorzystny wpływ na chorobę, przez co nawroty występują szybciej i są bardziej dotkliwe. W ponad połowie przypadków jako czynnik wyzwalający epizod podawany jest stres.

Częstotliwość występowania

W zachodnich krajach rozwiniętych choroba występuje u 1,5-2% populacji, z czego około jedna szósta to dzieci. U około 80% chorych występuje łuszczyca zwyczajna.

Choroba może rozpocząć się w każdym wieku, średni wiek zachorowania to 28 lat. Łuszczyca występuje równie często u mężczyzn, jak i u kobiet.

Badania

• Rozpoznanie można zwykle postawić na podstawie historii choroby i typowych objawów.
• W badaniu należy również ocenić stopień zaawansowania.
• W przypadkach, gdy wysypka nie ma typowego wyglądu, a diagnoza jest niepewna, można pobrać próbkę tkanki w celu postawienia ostatecznej diagnozy.

Leczenie

• Celem leczenia jest zmniejszenie objawów i zmienionej chorobowo powierzchni ciała, a tym samym poprawa jakości życia. 
• Nie ma leków, które mogłyby wyleczyć łuszczycę. Istnieje jednak szereg różnych form leczenia, które pozwalają na złagodzenie objawów i skrócenie czasu trwania ostrych faz.
• Terapia jest indywidualnie dopasowana w zależności od stopnia zaawansowania choroby. 

Leczenie miejscowe

• W łagodnej łuszczycy wystarczająca jest terapia miejscowa za pomocą maści i kremów zawierających substancje czynne. Aby leczenie było skuteczne, przed jej rozpoczęciem należy usunąć łuski, np. za pomocą kwasu salicylowego.
• Silne maści glikokortysteroidowe często prowadzą do wyraźnej poprawy po 1-2 tygodniach. Najpierw stosuje się je codziennie przez ok. 3 tygodnie, a następnie powoli zmniejsza częstotliwość.
• Maści glikokortykosteroidowe mogą być również łączone z kwasem salicylowym lub tzw. analogami witaminy D. 
• Na twarzy, w okolicach narządów płciowych i w fałdach ciała częściej stosuje się tzw. inhibitory kalcyneuryny. Podczas leczenia należy zwrócić uwagę na dobrą ochronę przeciwsłoneczną.
• Ponadto w leczeniu miejscowym stosuje się ditranol i retinoidy. W przeszłości często używano produkty z dziegciem, jednak obecnie rzadko się je stosuje, gdyż substancje te mogą być rakotwórcze.
• Łuszczycę owłosionej skóry głowy leczy się za pomocą specjalnych szamponów lub preparatów zawierających glikokortykosteroidy i usuwających łupież. W łagodniejszych przypadkach może pomóc leczenie szamponem przeciwłupieżowym. Najskuteczniejsza jest terapia skojarzona z silnym preparatem glikokortykosteroidowym i analogiem witaminy D.
• Łuszczycę paznokci leczy się maściami z glikokortykosteroidem, maścią z kalcypotriolem lub kremem z tazarotenem.

Fototerapia

• W przypadku umiarkowanej i ciężkiej łuszczycy zwyczajnej można przeprowadzić terapię światłem UVB.
• Skuteczna jest również fototerapia PUVA z wykorzystaniem psoralenu (w celu zwiększenia wrażliwości na światło) w połączeniu z naświetlaniem UVA.
• Pojedyncze blaszki łuszczycowe można również leczyć laserem.

Leki doustne i iniekcje

• W ciężkich przypadkach może być konieczna terapia systemowa lekami, która przynosi bardzo dobre efekty, ale może mieć szereg niepożądanych skutków ubocznych. 
• Najczęściej stosowane leki to metotreksat, cyklosporyna A, retinoidy i estry kwasu fumarowego.
• W ostatnich latach dostępne stały się również zupełnie nowe leki, tzw. leki biologiczne. Są to bardzo skuteczne leki immunosupresyjne, a leczenie nimi jest bezpłatne w ramach tzw. programu lekowego, do którego kieruje lekarz dermatolog. Leki te prowadzą prowadzą do znacznej poprawy, a w niektórych przypadkach nawet do całkowitego ustąpienia zmian skórnych. Dlatego są zalecane, gdy inne leki nie działają wystarczająco lub są nietolerowane.
  • Leczenie lekami biologicznymi w ramach programu lekowego proawdzone jest u pacjentów z umiarkowanym do silnego zaawansowaniem choroby.

Co można zrobić we własnym zakresie?

• Ważna jest właściwa pielęgnacja skóry z codziennym stosowaniem kremów nawilżających i częstymi kąpielami z użyciem olejków.
• Aby leczenie maściami lub kremami zawierającymi substancje czynne było skuteczne, przed jego rozpoczęciem należy usunąć łuskę. Można w tym celu zastosować preparaty z kwasem salicylowym lub mocznikiem.
• Należy pamiętać o ochronie skóry przed skaleczeniami i otarciami, gdyż dolegliwości zaostrzają się w przypadku uszkodzenia skóry. 
• Paznokcie należy przycinać krótko i smarować tłustymi maściami.
• Korzystny wpływ mogą mieć kąpiele słoneczne i solankowe, na przykład plażowanie podczas urlopu w krajach południowych. Należy jednak unikać oparzeń słonecznych, gdyż mogą one nasilić objawy.
• Należy unikać stresu, alkoholu i nikotyny.
• W przypadku nadwagi zalecane jest zrzucenie zbędnych kilogramów.

Rokowanie

• Łuszczyca jest chorobą przewlekłą. Nawet jeśli występują długie okresy bez objawów, zawsze istnieje ryzyko pojawienia się nowych ognisk choroby.
• Wysypka łuszczycowa nie pozostawia żadnych blizn
• Przez pewien czas w miejscach gdzie występowały zmiany skórne możliwe jest utrzymywanie się przebarwień.
• Łuszczyca może znacznie obniżyć jakość życia.
• Jeśli choroba przybiera ciężką formę, może również skrócić długość życia.
• Pacjenci powinni być regularnie poddawani badaniom lekarskim i zostać przeszkoleni w zakresie odpowiedniego postępowania z chorobą.

Powikłania

• U niektórych osób chorych rozwija się również zapalenie stawów (łuszczycowe zapalenie stawów).
• Nawet przy mniej ciężkich przebiegach choroby mogą wystąpić zaburzenia psychiczne, takie jak obniżona samoocena, depresja oraz lęk.
• Łuszczyca zwiększa ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych. Według jednego z badań ryzyko u pacjentów powyżej 65. roku życia z łagodną łuszczycą jest wyższe o ok. 20%. Zdrowa dieta i regularne ćwiczenia oraz utrata wagi w przypadku nadwagi zmniejszają ryzyko powikłań sercowo-naczyniowych, a także mogą mieć pozytywny wpływ na choroby skóry.
• Istnieje również nieco zwiększone ryzyko rozwoju niektórych form raka skóry i chłoniaka.

Dodatkowe informacje

• Łuszczycowe zapalenie stawów
• Usuwanie łupieżu
• Słońce i filtry przeciwsłoneczne
• Porady dotyczące zrównoważonej diety
• Aktywność fizyczna: lek dla ciała i duszy
• Nadwaga
• Łuszczyca – informacje dla personelu medycznego
• Deutscher Psoriasis Bund e. V.: Samopomoc w przypadku łuszczycy

Autorzy

• Martina Bujard, dziennikarka naukowa, Wiesbaden
• Aleksandra Kucharska-Janik, lekarz rezydent, Oddział Okulistyczny MSSW (edytor)