Co to jest rak podstawnokomórkowy?

Definicja

Rak podstawnokomórkowy jest najczęstszą postacią nowotworu skóry. W przeciwieństwie do czerniaka złośliwego, rak podstawnokomórkowy i rak płaskonabłonkowy należą do „białych nowotworów skóry”. Rak podstawnokomórkowy rozwija się w najniższej warstwie (warstwie podstawnokomórkowej) naskórka. Guz może rozrastać się miejscowo do innych tkanek, ale bardzo rzadko tworzy przerzuty. Dlatego też choroba ta rzadko zagraża życiu i w większości przypadków jest łatwo uleczalna. Po usunięciu guza większość osób chorych powraca do zdrowia.

Objawy

Rak podstawnokomórkowy może dotyczyć twarzy, karku, uszu i górnej części tułowia, a rzadziej grzbietów dłoni. Pojawia się w postaci wrzodu lub guzka na obszarach skóry narażonych na działanie promieni słonecznych, ale może też wyglądać jak słabo gojąca się rana i może lekko krwawić. Szczególnie na górnej części ciała występują również powierzchowne, lekko łuszczące się raki podstawnokomórkowe, które mogą mieć kilka centymetrów średnicy.

Przyczyny

Promieniowanie ultrafioletowe pochodzące ze słońca jest uważane za najczęstszą przyczynę powstawania nowotworu skóry. Zazwyczaj rak podstawnokomórkowy rozwija się na obszarach ciała, które nie są zakryte przez ubranie i dlatego są często i długo wystawione na działanie promieni słonecznych. Około 80% wszystkich raków podstawnokomórkowych występuje w obszarze głowy i szyi.

Czynniki ryzyka

• Ryzyko wystąpienia raka podstawnokomórkowego wzrasta wraz z wiekiem i zakresem ekspozycji na słońce.
• Szczególnie narażone są osoby o jasnej karnacji, które w dzieciństwie miały powtarzające się oparzenia słoneczne.
• Ryzyko wystąpienia raka podstawnokomórkowego jest zwiększone, jeśli w przeszłości już występował nowotwór skóry lub zmiany przedrakowe (tzw. rogowacenie słoneczne).
• Do zwiększenia ryzyka zachorowania na nowotwór skóry prowadzi również korzystanie z łóżek opalających.
• Ale także dłużej trwające terapie immunosupresyjne, np. po przeszczepie narządu, terapie radiacyjne i leczenie arsenem znacznie zwiększają ryzyko.
• Innymi czynnikami ryzyka są długotrwałe kontakty (np. zawodowe) z substancjami rakotwórczymi, takimi jak sadza, smoła i węglowodory, spożywanie alkoholu, stosowanie leków fotouczulających oraz niektóre rzadkie, dziedziczne choroby skóry.

Częstotliwość występowania

• Rak podstawnokomórkowy jest najczęstszym nowotworem skóry na świecie.
• W Europie Środkowej co roku występuje ok. 200 nowych przypadków na 100 000 mieszkańców.
• Najczęściej chorują osoby o jasnej karnacji, które mieszkają w nasłonecznionych regionach.
• Mężczyźni są dotknięci chorobą dwa razy częściej niż kobiety. 
• Średni wiek zachorowania to około 60 lat.

Badania dodatkowe

• Aby ustalić rozpoznanie, lekarz zbada skórę i podejrzane zmiany skórne, w razie potrzeby za pomocą specjalnego mikroskopu (dermatoskopu).
• W przypadku podejrzenia raka podstawnokomórkowego pobiera się i bada próbkę tkanki.
• Do oceny rozprzestrzeniania się guza można stosować techniki obrazowania (USG, TK lub RM).

Leczenie

• Celem terapii jest usunięcie guza w celu wyleczenia choroby. Odpowiednia terapia zależy od wielkości i lokalizacji guza.

Operacja

• Raki podstawnokomórkowe są zwykle usuwane chirurgicznie. Guz jest wycinany ze zdrowej tkanki tak całkowicie, jak to możliwe, z marginesem bezpieczeństwa 3–10 mm.
• Dzięki specjalnym procedurom można zachować jak najmniejszy odstęp bezpieczeństwa od zdrowej tkanki, dlatego operacje są stosowane szczególnie w obrębie twarzy.

Terapia fotodynamiczna

• W przypadku powierzchownych raków podstawnokomórkowych jako alternatywę można zastosować terapię fotodynamiczną (terapia światłem połączona z kremem uczulającym skórę).
• Stosuje się ją, gdy operacja spowodowałaby powstanie szpecących blizn lub zmian konturu. Zabieg nie pozostawia blizn, ale jest bolesny.

Leki

• W przypadku małych, powierzchownych raków podstawnokomórkowych odpowiednie jest również leczenie maściami immunomodulującymi (imikwimod lub 5-fluorouracyl).
• Ponieważ maści te działają tylko powierzchownie, nawroty choroby są częstsze niż w przypadku innych metod leczenia.
• Guzy, które szybko się rozprzestrzeniają i nie mogą być usunięte za pomocą operacji lub promieniowania, można leczyć specjalnymi lekami, które hamują wzrost guza.

Terapia radiacyjna

• Jeśli w przypadku większych raków podstawnokomórkowych operacja nie jest możliwa, alternatywną metodą leczenia jest terapia radiacyjna.
• Według niektórych badań za pomocą promieniowania można osiągnąć dobry sukces leczenia i wyniki kosmetyczne.

Zapobieganie

Ochrona przed słońcem

• Najważniejszym środkiem zapobiegawczym jest odpowiednia ochrona przeciwsłoneczna.
• Należy unikać nadmiernego nasłonecznienia i szukać cienia w godzinach południowych.
• W miarę możliwości aktywność na świeżym powietrzu należy przenieść na godziny poranne i wieczorne.
• Należy chronić siebie, a zwłaszcza dzieci przed oparzeniami słonecznymi.
• Należy stosować wystarczającą ilość filtrów przeciwsłonecznych oraz nosić nakrycia głowy i okulary przeciwsłoneczne.
• Należy zrezygnować z wizyt w solariach.

Badania przesiewowe w kierunku nowotworu skóry

• Ponadto ważne jest wczesne wykrycie nowotworu skóry. W tym celu należy regularnie samodzielnie badać skórę pod kątem zmian.
• Osoby w wieku od 35. roku życia powinny co minimum dwa lata poddawać się badaniom przesiewowym w kierunku nowotworu skóry. Lekarze badają całą skórę gołym okiem. Korzyści z badania są jednak kontrowersyjne, a udział w nim jest dobrowolny.

Rokowania

Rak podstawnokomórkowy może pozostać mały i urosnąć bardzo niewiele przez kilka lat, zwłaszcza u osób starszych; jednak w niektórych przypadkach może również rosnąć szybko. Guz bardzo rzadko tworzy przerzuty.

Ponad 95% osób chorych można wyleczyć przy odpowiednio szybkim leczeniu. Nawroty są stosunkowo częste, ale można je równie skutecznie leczyć.

Dodatkowe informacje

• Nowotwór skóry: zapobieganie i wczesne wykrywanie
• Słońce i filtry przeciwsłoneczne
• Rak podstawnokomórkowy— informacje dla lekarzy

Autor

• Martina Bujard, dziennikarz naukowy, Wiesbaden