Co to jest neuralgia popółpaścowa?

Półpasiec to choroba wywoływana przez wirus ospy wietrznej (wirus ospy wietrznej i półpaśca). Wcześniejsze zachorowanie na ospę wietrzną jest warunkiem koniecznym do zachorowania na półpasiec. Po ustąpieniu ospy wietrznej wirus pozostaje w organizmie w stanie utajonym w zwojach nerwowych kręgosłupa (rdzeniowych) lub mózgu. W pewnych okolicznościach, np. w przypadku spadku odporności, może się ponownie uaktywnić. Jeśli tak jest, wirus podąża drogą nerwową wychodzącą z rdzenia kręgowego lub - w przypadku ogniska w okolicy głowy - nerwem czaszkowym wychodzącym z mózgu do skóry. Wzdłuż tej drogi nerwowej rozwija się wysypka skórna, czyli półpasiec.

W większości przypadków półpasiec ustępuje samoistnie w ciągu kilku tygodni. W niektórych przypadkach prowadzi do wielomiesięcznego bólu, który w rzadkich przypadkach utrzymuje się przez kilka lat, nawet po ustąpieniu wysypki. Taki obraz kliniczny nazywany jest neuralgią popółpaścową, jeżeli ból utrzymuje się dłużej niż 3 miesiące od wystąpienia ostrej postaci półpaśca.

Choroba ta dotyczy co najmniej 10% wszystkich osób, które przebyły półpasiec. Częstość występowania wzrasta wraz z wiekiem.

Czynniki ryzyka

Starszy wiek jest najistotniejszym czynnikiem ryzyka wystąpienia uporczywej neuralgii popółpaścowej. U osób poniżej 60. roku życia ryzyko rozwoju neuralgii popółpaścowej wynosi mniej niż 2%, natomiast w grupie wiekowej 60-69 lat - 7%, a powyżej 70. roku życia - 19%. Ryzyko jest najwyższe u osób, które odczuwały szczególnie silny ból podczas ostrego przebiegu półpaśca, u których wystąpiła szczególnie silna wysypka lub które odczuwały ból przez jakiś czas jeszcze przed pojawieniem się wysypki.

Objawy

Po przebyciu półpaśca ból w miejscu dotkniętym chorobą utrzymuje się przez kilka miesięcy. Ból, który może być bardzo silny, jest opisywany jako pieczenie i dotyczy obszarów, które były objęte wysypką, ale może też rozprzestrzeniać się poza nie. Ból często pojawia się nagle, podobnie jak przy porażeniu prądem. W dotkniętym obszarze skóry może rozwinąć się niezwykle duża wrażliwość. W wielu przypadkach nawet lekkie dotknięcie (np. ubraniem) wywołuje silny ból. U niektórych osób dolegliwości są umiarkowane, a u innych ból jest bardzo silny. Może on znacznie obniżyć komfort życia.

Diagnostyka

Z reguły rozpoznania dokonuje się na podstawie historii choroby (wywiadu lekarskiego). Lekarze mogą używać specjalnych kwestionariuszy do rejestrowania objawów. Nasilenie bólu można ocenić za pomocą skali natężenia bólu.

Leczenie

Celem leczenia jest złagodzenie objawów, skrócenie czasu trwania bólu, a tym samym poprawa komfortu życia.

Jeśli dolegliwości są niewielkie, często wystarczy wiedzieć, co jest przyczyną bólu i zażyć łagodny środek przeciwbólowy (np. paracetamol). Jeśli ból jest silny, można zastosować inne metody leczenia środkami dostępnymi na receptę. Jeżeli ból utrzymuje się i leczenie nie powoduje poprawy stanu klinicznego, zaleca się zaangażowanie lekarza specjalizującego się w terapii bólu.

Środek znieczulający miejscowo (lidokaina) może być stosowany w postaci maści lub plastra na bolesne miejsce. Alternatywą jest zastosowanie plastra z kapsaicyną w dużej dawce. Ten aktywny składnik ma działanie znieczulające i przeciwbólowe. Często sama aplikacja miejscowa nie wystarcza i pacjenci przyjmują dodatkowo doustne leki przeciwbólowe. W niektórych przypadkach sięga się po silne środki przeciwbólowe na receptę (opioidy).

Jeśli wymagane jest długotrwałe, ciągłe leczenie, przez 3-6 tygodni stosuje się lek przeciwdepresyjny lub przeciwpadaczkowy. Leki na depresję (leki przeciwdepresyjne) pomagają wielu pacjentom poprzez obniżenie aktywności ośrodkowego układu nerwowego. Dotyczy to również niektórych leków przeciwpadaczkowych.

W przypadku przedłużających się dolegliwości można stosować metody niefarmakologiczne, takie jak psychoterapia, fizjoterapia i techniki relaksacyjne.

Zapobieganie

Przez pewien czas zakładano, że leczenie środkami przeciwwirusowymi w fazie wysypki może zapobiec późniejszemu wystąpieniu bólu. Obecnie jednak istnieją dowody, że leczenie to nie jest skuteczne w zapobieganiu przewlekłemu bólowi. To, czy kompleksowa terapia bólu w fazie ostrej może zapobiec przewlekłym nerwobólom, nie jest wystarczająco udowodnione.

Szczepienie

Istnieją dwie szczepionki przeciwko półpaścowi. Szczepienie zmniejsza częstość występowania półpaśca o ok. 50%, a więc także redukuje liczbę osób z neuralgią. Szczepienie szczepionką martwą zalecane jest wszystkim osobom powyżej 60. roku życia. Pacjenci z obniżoną odpornością lub z chorobą przewlekłą powinni otrzymać szczepienie przeciwko półpaścowi od 50. roku życia.

Wykazano, że szczepienie niemowląt przeciwko ospie wietrznej zmniejsza częstość występowania zarówno ospy wietrznej, jak i półpaśca u dzieci. Dlatego szczepienie przeciwko ospie wietrznej jest zalecane wszystkim dzieciom i młodzieży. Półpasiec może jednak wystąpić także u osób zaszczepionych przeciwko ospie wietrznej, ale są to rzadkie przypadki.

Rokowanie

U większości pacjentów ból ustępuje bez leczenia. Choć może to trwać latami, ból znika całkowicie. W jednym z badań ryzyko wystąpienia neuralgii popółpaścowej 3 miesiące po ustąpieniu wysypki wynosiło 1,8% w grupie wiekowej poniżej 60 lat i 12% w grupie wiekowej powyżej 60 lat. Po 12 miesiącach około 3% wszystkich pacjentów nadal odczuwało ból. W zdecydowanej większości przypadków ból był niewielki po tak długim okresie czasu.

Dodatkowe informacje

• Półpasiec.
• Ospa wietrzna.
• Neuralgia popółpaścowa – informacje dla personelu medycznego.

Autorzy

• Joanna Dąbrowska-Juszczak, lekarz (redaktor)
• Martina Bujard, dziennikarz naukowy, Wiesbaden