Co to jest liszajec?

Definicja

Liszajec zakaźny jest powierzchownym stanem zapalnym skóry wywołanym przez bakterie. Czynnikiem wyzwalającym jest zakażenie gronkowcami lub paciorkowcami. Na skórze mogą spontanicznie tworzyć się skorupy lub małe pęcherze.

Liszajec zakaźny dotyka głównie dzieci w wieku od 2 do 6 lat. Rozróżnia się liszajec zwykły z małymi pęcherzami i liszajec pęcherzowy z większymi pęcherzami wypełnionymi płynem (>5 mm).

Liszajec zakaźny

Objawy

Przy liszajcu zwykłym

Początkowo na skórze tworzą się plamki lub zgrubienia, które po krótkim czasie przekształcają się w wysypkę z sączącymi się pęcherzami. Pęcherze są wypełnione bladożółtą wydzieliną. Kiedy pękają, pojawiają się powierzchowne urazy skóry, tak zwane nadżerki. Wydzielina wysycha i tworzy na wierzchu warstwę skorupy o kolorze miodowożółtym. Po jego usunięciu, na zewnątrz wydostaje się żółty płyn.

W przebiegu zakażenia mogą zatem wystąpić następujące objawy:

• Powierzchowne rany pokryte skorupą o miodowożółtym zabarwieniu i lekko zaczerwienione
• Wiotkie pęcherzyki
• Sporadycznie opuchlizna okolicznych węzłów chłonnych

Zmiany skórne są zwykle bezbolesne, ale skorupa może powodować silny świąd. Wysypka często tworzy się na twarzy (szczególnie na nosie, w kącikach ust i płatkach uszu) oraz na dłoniach, nadgarstkach, tułowiu i nogach.

W przypadku liszajca pęcherzowego

W przypadku tej postaci liszajca zakaźnego mogą wystąpić następujące objawy:

• Wiotkie pęcherze o średnicy 0,5–3 cm, często otoczone wąską czerwoną strefą i początkowo wypełnione przejrzystą, a w dalszym przebiegu mętną ropną wydzieliną
• Po pęknięciu tworzą się zaschnięte obszary otoczone dookoła resztkami pęcherzy.
• Ból towarzyszy zmianom skórnym
• Możliwy obrzęk okolicznych węzłów chłonnych
• W rzadkich przypadkach gorączka i biegunka

Liszajec pęcherzowy zwykle atakuje wilgotne obszary skóry i fałdy skórne. Zakażenie występuje np. częściej w fałdach skóry na szyi, w dołach pachowych lub w okolicy pieluszkowej.

Przyczyny

Liszajec zakaźny przenosi się głównie przez bezpośredni kontakt. W szczególności drapanie i pocieranie dotkniętych obszarów skóry może sprzyjać rozprzestrzenianiu się w obrębie własnego ciała i przenoszeniu na inne osoby.

Patogenami liszajca zwykłego są bakterie gronkowca złocistego lub paciorkowce grupy A. Liszajec pęcherzowy jest spowodowany zakażeniem gronkowcem złocistym.

Inne czynniki zwiększające możliwość zachorowania obejmują:

• Niedostateczną higienę
• Wspólne mieszkanie w ograniczonej przestrzeni, np. w szkołach, koszarach, placówkach mieszkalnych lub opiekuńczych
• Ciepłą, wilgotną pogodę
• Wcześniejsze schorzenia u dzieci, zwłaszcza neurodermit
• Zajęcie nosa przez paciorkowce lub gronkowce

Częstość występowania

Choroba ta występuje u dzieci, najczęściej w wieku od 2 do 6 lat. Szczególnie w przedszkolach i szkołach bliski kontakt może prowadzić do licznych zachorowań. Ponadto choroba podlega sezonowym wahaniom i występuje częściej w sierpniu i wrześniu.

Liszajec pęcherzowy zwykle dotyka noworodki, ale może również wystąpić u starszych dzieci i dorosłych.

Badania dodatkowe

W praktyce lekarza rodzinnego

Chorobę rozpoznaje się na podstawie charakterystycznego obrazu. Ponadto możliwe jest określenie zakażenia poprzez bakteriologiczne wykrycie patogenu w laboratorium, zwłaszcza jeśli:

• Choroba występuje wielokrotnie.
• Leczenie nie działa.
• Choruje kilku członków rodziny.

W tym celu usuwa się strup z jednego miejsca i pobiera wymaz z leżącej pod nim skóry.

U specjalisty

W razie potrzeby można skierować pacjenta do gabinetu dermatologicznego, zwłaszcza jeśli:

• Leczenie antybiotykami nie działa.
• Choroba pojawia się wielokrotnie.
• Występuje ciężka postać liszajca pęcherzowego.
• Rozpoznanie jest nieoczywiste.

W ciężkich przypadkach niewielka liczba krwinek i badanie niektórych parametrów zapalnych mogą dostarczyć informacji o ciężkości zakażenia.

Leczenie

Z reguły nie jest konieczne leczenie lekami doustnymi. Liszajec zakaźny może minąć samoistnie. U młodszych dzieci strupy należy zmiękczać i myć wodą z mydłem. Od 5. roku życia można stosować płyny dezynfekujące do mycia. Ponadto na dotknięte obszary skóry przez około tydzień należy stosować antybiotyk w postaci maści.

Po około 24 godzinach od zastosowania maści z antybiotykiem wysypka nie jest już zakaźna, chyba że rany zaropieją.

W szczególnych przypadkach lekarz może zlecić leczenie antybiotykami do podania doustnego. Ma to na celu złagodzenie objawów, zapobieganie dalszemu rozprzestrzenianiu się zakażenia i zapobieganie wszelkim powikłaniom. Doustna antybiotykoterapia powinna być rozważona:

• W przypadku zaawansowanego przebiegu choroby (przy liszajcu pęcherzowym)
• Jeśli chorobie towarzyszą objawy ogólne, takie jak gorączka i obrzęk węzłów chłonnych.
• W przypadku powtarzających się przypadków liszajca zakaźnego
• W przypadku szczególnie ciężkiej i rozległej wysypki
• W przypadku noworodków
• Przy braku skuteczności leków stosowanych zewnętrznie

Co możesz zrobić sam?

Ze względu na swoją zakaźność, liszajec zakaźny może łatwo się przenosić, dlatego należy podjąć odpowiednie środki, aby temu zapobiec. Higiena ma szczególne znaczenie w przedszkolach, szkołach i podobnych placówkach:

• Codziennie czyścić jednorazowymi chusteczkami wspólnie używane przedmioty, takie jak zabawki.
• W przypadku wystąpienia choroby zdezynfekować wspólnie używane przedmioty środkiem do dezynfekcji powierzchni.
• Jeśli to możliwe, ręczniki, ubrania i pościel należy prać w temperaturze co najmniej 60°C.
• Dopóki istnieje ryzyko zakażenia, osoby chore nie mogą wchodzić na teren obiektu ani pracować w kuchniach lub stołówkach.

Zapobieganie

• Staranna higiena rąk
• Korzystanie z własnych ręczników i myjek, również w obrębie rodziny
• Przykrywanie wysypki skórnej plastrami lub bandażami

Rokowanie

Liszajec zakaźny jest uważany za chorobę niepowikłaną. U zdrowych osób choroba ustępuje samoistnie po pewnym czasie. Zmiany skórne zazwyczaj goją się bez powstawania blizn.

W pewnych okolicznościach nieleczone zakażenie może prowadzić do następujących powikłań:

• Czyraki i czyraki mnogie (kilka połączonych ze sobą czyraków)
• Bardzo rzadko, nawet w trakcie leczenia, może wystąpić zapalna choroba nerek (kłębuszkowe zapalenie nerek).
• Szczególnie u noworodków, ale w bardzo rzadkich przypadkach może wystąpić bakteryjne zapalenie tkanki łącznej (ropowica), zapalenie szpiku kostnego (zapalenie kości i szpiku) lub zatrucie krwi (sepsa).

Aby uniknąć powikłań, zaleca się ścisłe monitorowanie, szczególnie u noworodków.

Dodatkowe informacje

• Antybiotyki
• Liszajec zakaźny — informacje dla lekarzy

Autor

• Nina Herrmann, dziennikarz naukowy, Flensburg
• Magda Łabęcka, lekarz, Kraków (edytor)