Co to jest liszaj czerwony płaski?

Liszaj czerwony płaski, znany również jako liszaj czerwony lub liszaj płaski, o medycznej nazwie lichen ruber planus, jest często występującą, długotrwałą i często bardzo swędzącą chorobą skóry, która we wczesnym przebiegu objawia się płaskimi, grudkowymi zmianami skórnymi. Często dotknięte są również błony śluzowe. Najczęściej zmiany są widoczne na wewnętrznej stronie policzków, gdzie można zauważyć białe plamy i smugi (patrz liszaj płaski w jamie ustnej). Typowe miejsca występowania zmian skórnych to powierzchnia nadgarstkowa przedramion, przednia powierzchnnia podudzi, grzbiety stóp oraz okolice pępka i narządów płciowych. Liszaj płaski jest przewlekłą, zapalną chorobą autoimmunologiczną skóry i błon śluzowych.

Choroba występuje u 0,2-1% populacji i częściej dotyka kobiet w średnim wieku niż mężczyzn. Najczęstszą postacią jest liszaj czerwony płaski występujący na skórze. Błona śluzowa jest zajęta w 30-40%.

Objawy i wyniki

Cechy wysypki skórnej

• Silny świąd
• Wieloboczne, płaskie grudki o wielkości do 1 cm
• Często zlewają się tworząc małe skupiska z wysypką skórną
• Kolor szaro-czerwony z fioletowymi krawędziami i gładką, błyszczącą powierzchnią

Liszaj czerwony płaski, siateczka Wickhama

Charakterystyka zmian śluzówkowych w jamie ustnej

Liszaj płaski w jamie ustnej zwykle objawia się w postaci białych plam i siateczkowych smug, które mogą zajmować błonę śluzową policzków lub języka. Mogą się również pojawić czerwone plamy i owrzodzenia. 

Zmiany na błonie śluzowej mogą być jedynym objawem choroby. Plamy mogą nie powodować żadnego dyskomfortu lub być piekące i bolesne.

Liszaj czerwony płaski w jamie ustnej

Inne lokalizacje

U kobiet choroba ta może także zaatakować pochwę (liszaj płaski pochwy i sromu), a u mężczyzn żołądź.

Ponadto u 10% pacjentów występują zmiany na paznokciach (podłużne linie). Jeśli dotknięta jest skóra głowy, może wystąpić utrata włosów.

Przyczyny

Przyczyna choroby z reguły nie jest znana. Prawdopodobnie jednak choroba ta związana jest z nieprawidłową odpowiedzią immunologiczną, którą może wywołać m.in. infekcja wirusowa. Istnieje zwiększona częstość występowania u pacjentów z zapaleniem wątroby typu C i cukrzycą.

Ponadto szereg leków może powodować zmiany przypominające liszaj czerwony płaski, w tym sole złota, leki na malarię, niektóre antybiotyki, leki na nadciśnienie oraz niektóre leki przeciwbólowe (NLPZ).

Diagnostyka

Choroba zwykle zaczyna się ostro w ciągu tygodnia i towarzyszy jej silny świąd. Wysypka występuje zwłaszcza po stronach zgięciowych, np. po stronie nadgarstkowej przedramion oraz na kostkach.

Liszaj płaski, hipertroficzny

Liszaj płaski, paznokcie

Chociaż liszaj płaski występuje głównie na skórze, choroba może również dotyczyć błony śluzowej jamy ustnej, błon śluzowych narządów płciowych i/lub paznokci.

Rozpoznanie stawia się na podstawie typowych zmian w obrębie skóry i błon śluzowych. W przypadku występowania choroby w jamie ustnej konieczne może być pobranie próbki tkanki do badania histopatologicznego. Typowe wyniki badań próbek tkanek i badań immunofluorescencyjnych są ważne dla odróżnienia liszaja czerwonego płaskiego od innych chorób skóry i błon śluzowych.

Leczenie

Choroba zazwyczaj ustępuje samoistnie w ciągu 8-24 miesięcy. Jeśli leki spowodowały zmiany skórne, należy je odstawić. Warto również dbać o dobrą higienę jamy ustnej i unikać alkoholu oraz tytoniu.

Silny świąd może być leczony lekami przeciwalergicznymi (antyhistaminowymi) oraz maściami glikokortykosteroidowymi lub tabletkami.

W przypadku choroby atakującej błony śluzowe można również zastosować tzw. inhibitory kalcyneuryny, które hamują układ odpornościowy.

Alternatywnie, jeśli inne sposoby leczenia działają słabo, można zastosować środki podobne do witaminy A lub leki hamujące reakcje układu odpornościowego. Odpowiednie mogą być również inne formy terapii, w tym specjalna radioterapia skóry (fototerapia PUVA).

Rokowanie

Rokowanie jest zwykle dobre z samoistną regresją objawów w ciągu 1-2 lat. Czasami jednak choroba przechodzi w stan przewlekły i może wtedy utrzymywać się przez dziesiątki lat. Nawroty są częste w tej chorobie. Forma z zajęciem błon śluzowych jest zwykle bardziej uporczywa.

Światowa Organizacja Zdrowia oznaczyła liszaja płaskiego w jamie ustnej jako stadium przedrakowe (przednowotworowe) skóry, choć wśród naukowców nie ma co do tego zgody. Tylko u 1% pacjentów rozwija się rak błony śluzowej jamy ustnej. Z racji tego, że istnieje taka możliwość, wskazane są regularne kontrole. W przypadku zauważenia jakichkolwiek zmian w jamie ustnej, należy zasięgnąć porady lekarza.

Dodatkowe informacje

• Liszaj płaski w jamie ustnej
• Maści i kremy kortyzonowe
• Dlaczego warto rzucić palenie i jak to zrobić?
• Liszaj czerwony płaski – informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Martina Bujard, dziennikarka naukowa, Wiesbaden
• Aleksandra Kucharska-Janik, lekarz rezydent, Oddział Okulistyczny MSSW (edytor)