Co to jest opryszczkowate zapalenie skóry?
Opryszczkowate zapalenie skóry to rzadka choroba skóry charakteryzująca się silnym świądem i wypełnionymi płynem pęcherzami o różnej wielkości. Większość osób dotkniętych tą chorobą cierpi również na mniej objawową formę choroby jelit celiakię, czyli nietolerancję glutenu.
Co to jest celiakia?
Celiakia jest jedną z najczęściej występujących chorób przewlekłych w świecie zachodnim. Na celiakię choruje około 0,3% populacji europejskiej, choć liczba nierozpoznanych przypadków celiakii jest prawdopodobnie większa. Chorzy na celiakię — podobnie jak osoby zmagające się z alergiami i nietolerancjami pokarmowymi — nie mają objawów, jeśli unikają szkodliwych składników w pożywieniu. Dobry wynik leczenia dietą bezglutenową wymaga prawidłowego rozpoznania celiakii, uzyskania odpowiedniej porady żywieniowej oraz motywacji do zmiany diety.
Dieta bezglutenowa
Leczenie celiakii oraz opryszczkowatego zapalenia skóry polega na stosowaniu przez całe życie diety bezglutenowej. Takie leczenie leczy zmiany jelitowe, zapobiega objawom niedoboru i niepłodności, zapobiega osteoporozie i chłoniakom oraz poprawia ogólne samopoczucie.
Dieta bezglutenowa oznacza unikanie pszenicy, żyta, orkiszu, suszonego mielonego orkiszu, kamutu, płaskurki, samopszy czy jęczmienia oraz produktów z tych zbóż. Owies bezglutenowy można spożywać w niewielkich ilościach po początkowym odstawieniu. U dorosłych chorych na celiakię po latach stosowania diety bezglutenowej mogą wystąpić niedobory witamin i pogorszenie jakości życia.
Aby osiągnąć dobre wyniki leczenia dietą bezglutenową, należy wykazać się chęcią konsekwentnej zmiany sposobu odżywiania i zdobyć wiedzę na temat składu produktów spożywczych, ich zawartości glutenu i wartości odżywczych, a także umiejętności praktyczne. Po rozpoznaniu ważne jest, aby zapewnić pacjentom z celiakią i opryszczkowatym zapaleniem skóry dobre doradztwo żywieniowe i stałą obserwację.
Pozytywne skutki stosowania diety ściśle bezglutenowej
Dożywotnia dieta bezglutenowa pozwala w większości przypadków dobrze wygoić jelita, eliminuje objawy, wyrównuje niedobory i minimalizuje ryzyko powikłań. Możliwe, że ścisła dieta bezglutenowa może stanowić pewną ochronę przed rozwojem innych zaburzeń autoimmunologicznych.
Wyzwania związane z terapią żywieniową
Należy regularnie odwiedzać poradnię żywieniową. Ważne jest zrozumienie, jak kluczowa jest konsekwentna dieta bezglutenowa, nawet jeśli pacjent nie cierpi na objawy trawienne lub nie zauważył jeszcze żadnej poprawy po przejściu na dietę bezglutenową. Doradztwo obejmuje ocenę stanu odżywienia, edukację na temat żywności i informacji o produktach, nauczanie praktycznych umiejętności i zapewnienie ciągłych kolejnych kontroli.
Z czego składa się dieta bezglutenowa?
Czyste surowce w postaci mleka, mięsa, ryb, warzyw, ziemniaków, owoców i jagód są całkowicie bezglutenowe. Ograniczenia w diecie bezglutenowej dotyczą głównie produktów zbożowych. W diecie bez pszenicy, żyta i jęczmienia trzeba zamiast tego sięgać po mniej popularne gatunki zbóż, takie jak proso, gryka, amarantus, quinoa czy teff, a częściej także sięgać po kukurydzę i ryż. Dieta bezglutenowa często zawiera siemię lniane, nasiona sezamu, pestki słonecznika i nasiona maku.
Dużym wyzwaniem praktycznym jest upieczenie smacznego i udanego technicznie chleba. Jeśli pominiemy gluten w przygotowaniu ciasta chlebowego, traci ono wiele ze swojej elastyczności, która zwykle pomaga ciastu dobrze wyrosnąć, a także utrzymać się w całości. Jako zamienniki glutenu w mieszankach mąk bezglutenowych stosuje się więc niektóre rodzaje skrobi (np. skrobia pszenna), błonnik lub substancje zagęszczające. Te mieszanki mąk zawierają więcej skrobi niż zwykła mąka używana do pieczenia, a do związania całej skrobi podczas pieczenia potrzeba więcej płynu. Dla osób, które nie pieką samodzielnie, w supermarketach i sklepach specjalistycznych dostępne są bezglutenowe alternatywy w postaci gotowego chleba, ciast, chrupek i herbatników. Jakość wypieków jest różna.
Na początku terapii żywieniowej niektóre osoby mogą mieć zmniejszoną tolerancję na tłuste potrawy, surówki, owoce i jagody. Wiele osób zmagających się z celiakią ma zmniejszoną zdolność do rozkładania laktozy (wtórna nietolerancja laktozy), gdy rozpoczynają dietę bezglutenową. W tych przypadkach poprawę może przynieść mleko o niskiej zawartości laktozy i fermentowane produkty mleczne lub na razie można całkowicie unikać mleka, dopóki nie ustąpi stan zapalny w jelicie cienkim i cukier mleczny nie będzie mógł być ponownie trawiony. Ważne jest, aby o tym wiedzieć, ponieważ dyskomfort spowodowany nabiałem może być błędnie interpretowany jako brak efektów diety bezglutenowej. Mleko może powodować dyskomfort żołądka, ale nie jest szkodliwe dla osób z celiakią i nie wpływa na kosmki jelitowe. Osoby, które świadomie unikają mleka, powinny codziennie włączać do swojej diety sery lub inne źródła wapnia. Pacjenci z opryszczkowatym zapaleniem skóry, którzy są bardziej wrażliwi na jod, nie powinni spożywać nadmiernych ilości mleka, serów i ryb morskich.
Zawartość glutenu w diecie bezglutenowej
W Europie dzienne spożycie glutenu jest różne wśród dorosłych, ale średnie spożycie szacuje się na 13 g. Badania i ankiety dotyczące diety osób z celiakią pokazują, że 100 mg gliadyny dziennie powoduje uszkodzenie jelit, ale spożycie 4–34 mg gliadyny dziennie przez kilka lat nie powoduje uszkodzenia jelit. Jest prawie niemożliwe, aby metodą prób i błędów dowiedzieć się, jaką ilość glutenu można tolerować. To również różni się znacznie u poszczególnych osób i trudno jest ocenić, ile glutenu zawierają różne pokarmy. Niektóre osoby tolerują bardzo mało glutenu i pierwsze objawy pojawiają się dość szybko. Takie osoby muszą skupić się na żywności, która jest „w naturalny sposób bezglutenowa”. Nawet jeśli można tolerować niewielką ilość glutenu w pożywieniu, zaleca się, aby nadal jeść tak bezglutenowo, jak to możliwe.
Możliwe źródła glutenu
Osoby stosujące dietę bezglutenową wybierają produkty na podstawie oznakowania produktu, co nie stanowi gwarancji, że są one całkowicie bezglutenowe. Gluten może być ukryty w składniku złożonym lub pod nazwą grupy. Producenci nie są zobowiązani do deklarowania komponentów składnika, jeśli stanowią one jedynie ułamek całkowitej masy produktu. Jeśli skład danego produktu spożywczego jest niejasny, osoby z celiakią muszą uzyskać niezbędne informacje od producenta lub usunąć ten rodzaj żywności ze swojego menu. Miejmy nadzieję, że częste zapytania do producentów doprowadzą do uzyskania lepszych informacji o zawartości. Żywność może być również ulec zanieczyszczeniu ziarnami zawierającymi gluten podczas produkcji, przechowywania lub transportu.
Dwa brytyjskie badania dotyczące białka jęczmiennego hordeiny w piwie i słodzie stwierdzają, że napoje słodowe i żywność zawierająca słód nie są odpowiednie dla diety bezglutenowej. Inni twierdzą, że ilość szkodliwych białek w piwie jest niewiele większa niż w skrobi pszennej i można dopuścić do spożywania umiarkowanych ilości piwa. Według jednego z badań, niektóre rodzaje piwa zawierają bardzo małe ilości szkodliwych białek, ale zastosowana metoda badawcza nie była szczególnie odpowiednia do wykrywania hordeiny. Doświadczenie pokazuje, że niektórzy pacjenci z celiakią zdają się tolerować piwo, a inni nie. Nie przeprowadzono jeszcze badań dotyczących ewentualnych zmian w kosmkach jelitowych wywołanych przez piwo. Powszechne błędne przekonanie dotyczy założenia, że piwo warzone z kukurydzy lub ryżu jest całkowicie bezglutenowe. Jednak do każdego piwa dodawany jest słód i nie ma dużej różnicy w zawartości glutenu w poszczególnych odmianach.
Owies w diecie bezglutenowej
Owies zawiera inny rodzaj prolaminy (aweniny) niż pszenica. Ilość prolamin w czystym owsie to tylko jedna trzecia do jednej piątej ilości w pszenicy. Dlatego owies jest lepiej tolerowany, niezależnie od stopnia nietolerancji pszenicy. Owies zawiera dobrej jakości aminokwasy, kwasy tłuszczowe, witaminy i minerały, a także dobry błonnik i przeciwutleniacze. W fińskim badaniu z udziałem dorosłych chorych na celiakię stwierdzono, że dorośli mogą tolerować owies. W dwóch otwartych, mniejszych badaniach wnioski były takie same. Dobrze zweryfikowane badania szwedzkich dzieci chorujących na celiakię pokazują, że większość z nich toleruje owies. Zgodnie z aktualnymi zaleceniami czysty owies może być stosowany w diecie bezglutenowej dzieci i dorosłych z celiakią. Dopóki kontrolne wartości badań krwi są niezmienione, można przyjąć, że pacjent toleruje owies bezglutenowy.
Znanym problemem jest to, że zwykłe produkty owsiane są często zanieczyszczone innymi gatunkami zbóż, a więc i ewentualnie glutenem. Osobom z celiakią zaleca się więc stosowanie wyłącznie specjalnie wyprodukowanych i przebadanych produktów owsianych.
Czy dieta bezglutenowa jest dietą zbilansowaną?
Mieszanki mąk bezglutenowych zawierają mniej witamin, minerałów i błonnika niż mąka zwykle używana do wypieków. Jakość odżywcza diety bezglutenowej była wcześniej opisywana jako nieco gorsza niż diety normalnej. Stwierdzono, że chorzy na celiakię mogą mieć gorszy status witaminowy po długotrwałym leczeniu. Zmiany te były związane z dietą. Nie udało się wyjaśnić, czy ewentualnie niższa zawartość błonnika w diecie bezglutenowej ma jakieś znaczenie.
Ponowna kontrola przy celiakii
Do niedawna zakładano, że zapotrzebowanie na mikroelementy (witaminy, minerały i pierwiastki śladowe) może być zaspokojone przy konsekwentnie stosowanej diecie bezglutenowej, a u osób dorosłych nie zalecano stosowania suplementów, dopóki nie było dowodów na ich niedobór.
Ostatnie doniesienia sugerują jednak, że pacjenci potrzebują większego wsparcia w zakresie komponowania posiłków oraz że należy częściej sprawdzać ich stan odżywienia.
Dodatkowe informacje
Autorzy
- Markus Plank, MSc BSc, dziennikarz medyczny i naukowy, Wiedeń
