Co to jest świerzb?

Definicja

Świerzb to bardzo swędząca choroba skóry wywołana przez świerzbowca ludzkiego. Pasożyty drążą skórę i składają tam jaja. Zazwyczaj świerzb jest przenoszony przez bezpośredni kontakt ze skórą osoby zarażonej. Choroba występuje na całym świecie i dotyka ludzi w każdym wieku. 

Objawy

Głównym objawem jest intensywny i uporczywy świąd, który nasila się najbardziej w nocy, po kąpieli i w ciepłym łóżku, niż w ciągu dnia. Swędzenie jest najsilniejsze tam, gdzie znajdują się roztocza świerzbowca. U większości osób cierpiących na tę chorobę występują swędzące, czerwone plamy na skórze, a czasem małe pęcherzyki. Po podrapaniu skóry tworzą się na niej strupy.

Tunele drążone przez świerzbowce często można zauważyć jako szarobiałe, sinawe linie o długości do 10 mm. Sam świerzbowiec może być widoczny jako czarny punkcik na końcu tunelu. Tunele widoczne są głównie po bokach palców, w okolicach nadgarstków, łokci, pach, kostek, pośladków, czasem wokół sutków oraz na skórze penisa i moszny. U niemowląt świerzb może zaatakować również głowę, twarz, dłonie i podeszwy stóp.

U osób ciężko chorych, z osłabionym układem odpornościowym może wystąpić masowa inwazja roztoczy w postaci świerzbu norweskiego. Na zaczerwienionej skórze tworzą się wtedy zrogowacenia i strupy.

Świerzb u dzieci, typowa wysypka

Przyczyny

Patogeny

Chorobę wywołuje roztocze Sarcoptes scabiei var hominis (świerzbowiec ludzki), pasożyt bytujący w ludzkim naskórku. Roztocze to ma zaledwie 0,3-0,5 mm długości i jest ledwo widoczne gołym okiem. Samica swierzbowca drąży w skórze tunele, w których składa jaja. Ma żywotność do 2 miesięcy i składa dziennie 2-3 jaja, z których po 2-3 dniach wylęgają się larwy. Z larw po 2-3 tygodniach rozwijają się dorosłe osobniki. W naskórku chorego jest obecnych 5–15 dorosłych samic.

Roztocze świerzbowca

 Przenoszenie

Roztocza świerzbowca mogą być przenoszone na inne osoby poprzez długotrwały kontakt ze skórą (co najmniej 5-10 minut). Do zarażenia dochodzi zwykle poprzez członków rodziny lub wspólne mieszkanie, np. par, bliskiego rodzeństwa, rodziców z małymi dziećmi oraz osób wymagających opieki i ich opiekunów. U dorosłych świerzb jest często przenoszony także podczas stosunków seksualnych. Przenoszenie przez tekstylia (np. pościel) zdarza się rzadko.

Zarówno wysypka skórna, jak i świąd skóry są wynikiem reakcji alergicznej na roztocza i ich wydzieliny. Z tego powodu zmiany skórne można zaobserwować również w miejscach, gdzie nie ma świerzbowca. Reakcja ta rozwija się dopiero po około 2-6 tygodniach od zakażenia. W przypadku nowej inwazji objawy mogą pojawić się już po kilku dniach.

Częstotliwość występowania

• Dokładne dane dotyczące epidemiologii nie są dostępne. Wraz ze starzeniem się społeczeństwa wzrasta zachorowalność, co widać również w wynikach sprzedaży leków.
• Osoby starsze i schorowane są bardziej podatne na inwazję roztoczami świerzbowca. Ogniska choroby częściej występują w domach spokojnej starości i domach opieki.
• W krajach o klimacie tropikalnym choruje nawet 15% populacji. Na całym świecie choroba występuje u ok. 300 milionów ludzi.

Badania

• Świerzb podejrzewa się, gdy pojawia się nagły świąd skóry i charakterystyczne zmiany skórne w typowych miejscach ciała.
• Diagnozę można potwierdzić za pomocą mikroskopu lub dermatoskopu, wykrywając roztocza lub jaja.

Leczenie

Terapia miejscowa

• W przypadku zwykłego świerzbu zazwyczaj wystarcza leczenie miejscowe.
• Środkiem pierwszego wyboru jest 5-procentowy krem z permetryną.
• Krem z permetryną nakłada się jednorazowo na całe ciało z wyjątkiem głowy. U dzieci poniżej 3. roku życia oraz u osób z obniżoną odpornością leczy się również skórę głowy.
• Około 60 min przed nałożeniem kremu należy wziąć kąpiel lub prysznic i dokładnie się osuszyć.
• W nanoszeniu kremu powinna pomóc inna osoba, aby preparat został naniesiony na wszystkie części ciała. Przed aplikacją kremu zaleca się założenie rękawiczek.
• Po 8-12 godzinach krem należy zmyć.
• Następnie należy założyć świeże ubrania i zmienić pościel w łóżku.
• Po zakończeniu zabiegu zalecana jest odpowiednia pielęgnacja skóry za pomocą maści lub kremów w celu uniknięcia podrażnień skóry.
• Powtórzenie zabiegu po 7 dniach jest konieczne tylko w przypadku osób z obniżoną odpornością i rozległej infestacji roztoczy.
• Ewentualnie można zastosować krem zawierający krotamiton. Należy go używać raz na dobę przez 3 (ewentualnie 3-5) kolejnych dni i dopiero po tym czasie zmyć.
• Jeśli swędzenie jest silne, a wysypka nie ustępuje, można też zastosować maść z glikokortykosteroidem.

Leki

• Osobom, które nie tolerują permetryny, mają obniżoną odporność lub w przypadku których takie leczenie jest nieskuteczne, można też przepisać iwermektynę w postaci tabletek.
• Świerzb norweski jest leczony w szpitalu przy użyciu permetryny (miejscowo) i iwermektyny.

Dalsze działania

• Oprócz samej osoby zakażonej leczyć należy również wszystkich członków rodziny i osoby bliskiego kontaktu, nawet jeśli nie mają żadnych objawów.
• W ramach leczenia należy wyprać ubrania, pościel i ręczniki w temperaturze co najmniej 50 stopni.
• Przedmioty lub odzież, których nie można wyprać, np. buty, należy zapakować hermetycznie na kilka dni lub umieścić w zamrażarce w temperaturze -25°C na 2 godziny.
• Należy też założyć świeżą pościel. 
• Tapicerowane meble, poduszki na kanapach czy tekstylne wykładziny podłogowe można odkurzyć silnym odkurzaczem (po czym należy wyrzucić filtr i worek) lub pozostawić nieużywane przez co najmniej 48 godzin.
• W przypadku świerzbu norweskiego zalecana jest codzienna zmiana odzieży i pościeli.

Przedszkole/Szkoła

• Dzięki leczeniu ryzyko zakażenia zostaje szybko wyeliminowane. Po rozpoczęciu leczenia dzieci mogą wrócić do przedszkola lub szkoły.

Rokowanie

• Bez leczenia świerzb może utrzymywać się nawet przez kilka miesięcy.
• Po skutecznym leczeniu świąd i wysypka ustępują w ciągu 6 tygodni.
• Nawroty mogą wystąpić, jeśli maść nie została zastosowana wszędzie lub była stosowana przez zbyt krótki czas, lub jeśli zakażone osoby bliskiego kontaktu nie były leczone. Wtedy istnieje ryzyko ponownego zakażenia. 
• Leczenie miejscowe może podrażnić lub wysuszyć skórę i tym samym spowodować reakcję alergiczną oraz podrażnienie skóry

Dodatkowe informacje

• Świerzb – informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Martina Bujard, dziennikarka naukowa, Wiesbaden
• Aleksandra Kucharska-Janik, lekarz rezydent, Oddział Okulistyczny MSSW (edytor)