Czym jest wyprysk kontaktowy?

Wyprysk kontaktowy to stan zapalny skóry wywołany przez czynniki drażniące (reakcja toksyczna) lub alergię na substancje, z którymi skóra ma kontakt. Toksyczny wyprysk kontaktowy jest częstszy niż alergiczny wyprysk kontaktowy i stanowi 75-80% wszystkich wyprysków kontaktowych. U nawet 80% osób z wypryskiem kontaktowym występuje również wyprysk na dłoniach. Wyprysk może wystąpić także w innych miejscach, np.: na szyi, przedramionach, górnych partiach nóg, na skórze głowy, w fałdach skórnych lub na stopach.

W ostrym wyprysku kontaktowym dotknięte miejsca są czerwone i pokryte wypełnionymi płynem pęcherzami, które mocno swędzą. Przewlekły wyprysk powoduje suchą, popękaną i zrogowaciałą skórę oraz świąd.

Wyprysk na dłoniach występuje głównie na palcu serdecznym, wierzchołkach palców, grzbiecie dłoni i cienkiej skórze po wewnętrznej stronie nadgarstków. Zmiany pojawiają się dość symetrycznie, ale są najbardziej widoczne na ręce dominującej, czyli u większości osób bardziej dotknięta jest prawa ręka.

Wyprysk kontaktowy może wystąpić w każdym wieku i częściej dotyka kobiety.

Przyczyny

Skóra jest narażona na działanie substancji, których nie toleruje. Szkodliwe substancje mogą przenikać przez barierę skórną. W toksycznym wyprysku kontaktowym dochodzi do uszkodzenia żywych komórek naskórka. Prowadzi to do procesu naprawczego mającego na celu odbudowę bariery skórnej, a istotną rolę w tym procesie odgrywa stan zapalny.

Toksyczny wyprysk kontaktowy nasila się pod wpływem wody, rozpuszczalników, detergentów, środków chemicznych oraz ścierania skóry w wyniku pracy fizycznej. Przygotowywanie posiłków, zwłaszcza bezpośredni kontakt z owocami cytrusowymi, pomidorami, surowymi ziemniakami, surowymi rybami i mięsem, również może nasilać zmiany skórne. W alergicznym wyprysku kontaktowym alergeny, które przenikają przez barierę skórną, wywołują stan zapalny skóry w wyniku reakcji immunologicznej.

Możliwe są reakcje alergiczne na metale takie jak nikiel, kobalt i chrom, na gumę, składniki perfum i substancje roślinne.

Pacjenci z atopowym zapaleniem skóry mogą cierpieć na toksyczny wyprysk kontaktowy ze względu na gorszą funkcję barierową skóry.

Wyprysk kontaktowy może być również spowodowany wykonywanym zawodem. Szczególnie podatne są osoby, które w pracy są narażone na działanie szkodliwych dla skóry substancji chemicznych lub alergenów, np.: pracownicy służby zdrowia, murarze, personel sprzątający, pracownicy kuchni i restauracji, pracownicy branży spożywczej czy fryzjerzy.

Jak stawiana jest diagnoza?

Poprzez dokładne badanie lekarz będzie starał się określić ogólne narażenie skóry na substancje lub działania, które mogły spowodować wyprysk. Jeśli wywiad lekarski osoby dotkniętej chorobą oraz lokalizacja wyprysku wskazują na możliwość wystąpienia alergicznego wyprysku kontaktowego, wykonuje się test alergiczny, zwany testem płatkowym, w celu potwierdzenia lub wykluczenia alergii jako przyczyny wyprysku.

Alergiczny wyprysk kontaktowy

Terapia

Główne zasady to:

1. Eliminacja czynników szkodliwych dla skóry i ewentualnych alergenów.
2. Zahamowanie stanu zapalnego poprzez zastosowanie maści z kortyzonem.
3. Przywrócenie bariery ochronnej skóry dzięki kremowi nawilżającemu.

Maść z kortyzonem

Codzienne stosowanie silnej maści kortyzonowej łagodzi stan zapalny i swędzenie, dzięki czemu osoby cierpiące na wyprysk kontaktowy nie drapią skóry. Stosując krem nawilżający kilka razy dziennie można przejściowo poprawić barierę skórną, ułatwiając proces naprawy/gojenia. Po zmniejszeniu świądu i obrzęku dawkę leku stopniowo redukuje się. Można stosować codziennie łagodniejsze maści kortyzonowe lub rzadziej, 1-2 razy w tygodniu maści o silniejszym działaniu. Nadal należy stosować krem nawilżający.

Maści i kremy z kortyzonem są zwykle bardzo skuteczne, ale przy długotrwałym stosowaniu skóra staje się cienka i wrażliwa. Niemniej ważne jest długotrwałe leczenie silnym preparatem. Im dłużej u pacjentów nie pojawia się wyprysk, tym większa jest szansa na skuteczne odbudowanie bariery skórnej.

Światło UV

Terapia miejscowa maściami może być także uzupełniona o naświetlanie promieniami UV, które również działają przeciwzapalnie. Jedna terapia obejmuje 20-25 zabiegów i jest szczególnie skuteczna w przypadku wyprysku na dłoniach.

Antybiotyki

Pulsujący ból przy wyprysku zwykle świadczy o infekcji, którą można leczyć za pomocą antybiotyków.

Zapobieganie

W celu zapobiegania ważne jest noszenie rękawic lub stosowanie innych środki ochronnych podczas pracy ze znanymi substancjami drażniącymi i wywołującymi wyprysk. Należy również unikać metali zawierających nikiel w guzikach i biżuterii, które mogą mieć kontakt ze skórą, a także biżuterii wykonanej z metali o znanych właściwościach uczulających skórę przekłutą (kolczyki, piercing). Kremy ochronne, środki nawilżające z dużą zawartością tłuszczu i bawełniane rękawiczki mogą zapobiec toksycznemu wypryskowi kontaktowemu.

Ogólne porady dotyczące postępowania z wypryskiem na dłoniach

• Oprócz leczenia kremami i maściami z kortyzonem bardzo ważne jest utrzymywanie skóry w stanie nawilżenia i zapobieganie jej wysychaniu. Krem nawilżający powinien być zawsze pod ręką i regularnie należy smarować nim dłonie.
• Zawsze należy używać rękawic chroniących dłonie. Powinny to być rękawice odpowiednie dla alergików i nie mogą być zbyt ciasne, aby ręce się w nich nie pociły. Najpierw nałóż na dłonie krem nawilżający, a pod rękawice gumowe załóż bawełniane. Zarówno rękawice bawełniane, jak i gumowe powinny być regularnie czyszczone.
• Unikaj kontaktu z wodą. Nie należy myć rąk mydłem. Używaj swojego kremu nawilżającego jako mydła. Po umyciu strząśnij wodę z dłoni, aż będą suche.
• Podczas sprzątania unikaj kontaktu z wodą i detergentami. Zakładaj rękawice ochronne. Rękawice należy nosić również podczas prac w ogrodzie i przy pielęgnacji kwiatów, a także przy opiece nad dziećmi i zmianie pieluch.
• Przed pracą związaną z ryzykiem wysuszenia i zapylenia skóry nałóż na dłonie krem nawilżający. Podczas pracy noś rękawice bawełniane.
• Podczas mycia włosów i kąpieli pod prysznicem zakładaj rękawiczki z gumkami.
• Unikaj takich prac jak czyszczenie butów, czyszczenie metalu, polerowanie, pastowanie itp. Poproś kogoś innego, aby wykonał tę pracę za Ciebie. Jeśli wykonujesz te prace samodzielnie, musisz nosić rękawice. Skóra nie powinna mieć też kontaktu z olejem, rozpuszczalnikami, ługiem czy agresywnymi środkami czystości.
• Zakładaj rękawice podczas obróbki produktów spożywczych, takich jak owoce cytrusowe, surowa cebula, papryka, chilli, ocet, kwaśne soki owocowe/warzywne, skorupiaki, surowe ryby, mięso i mąka.
• Substancje drażniące łatwo gromadzą się pod pierścionkami na palcach, a same pierścionki mogą podrażniać skórę. Dlatego biżuterię na dłoniach powinno się nosić rzadko, zwłaszcza w okresie występowania wyprysku.
• Tych zaleceń należy przestrzegać przez sześć miesięcy po zagojeniu się skóry, aby uniknąć nawrotu choroby. Nawet po wyleczeniu wyprysku należy zachować odpowiednie nawyki, aby zapobiec jego nawrotom.

Rokowanie

W przypadku alergicznego wyprysku kontaktowego objawy mogą utrzymywać się przez całe życie i nawracać przy kontakcie z nowym alergenem. W przypadku wyprysku kontaktowego wynikającego z podrażnienia, skóra powoli odbudowuje swoją odporność, ale bariera skórna zostaje przywrócona dopiero po kilku tygodniach od ustąpienia wyprysku.

Wypryskowi można zapobiec unikając kontaktu z czynnikami drażniącymi. Najważniejszym powikłaniem, które może wystąpić, jest zakażenie wyprysku.

Dodatkowe informacje

• Wyprysk na dłoniach
• Antybiotyki
• Wyprysk kontaktowy – informacje dla personelu medycznego

Autor

• Magda Łabęcka, lekarz, Kraków (recenzent)
• Martina Bujard, dziennikarz naukowy, Wiesbaden