Co to jest niskorosłość?

Definicja

Niskorosłość określa się na podstawie tzw. krzywych wzrostu, które wskazują średni wzrost dla określonego wieku u danej płci. U większości ludzi wzrost ciała ma klasyczny przebieg. Niektórzy rosną niewiele i mają raczej niski wzrost końcowy, inni rosną intensywniej i są bardzo wysocy. Większość ludzi ma przeciętny wzrost, a więc znajduje się w środku modelu krzywej. W celu opisania różnych wzorców wzrostu stosuje się krzywe standardowe z odchyleniami standardowymi (ang. standard deviation - SD) lub tzw. siatki centylowe. Za pomocą krzywych wzrostu można ocenić, czy dzieci lub młodzież są raczej niscy czy wysocy jak na swój wiek – można też oszacować ostateczną wysokość ciała:

• Środkowa krzywa wskazuje średni wzrost wszystkich dzieci w danym wieku.
• Wartość +1 SD (+1 odchylenie standardowe) oznacza, że około 16% wszystkich dzieci w tej samej grupie wiekowej jest wyższych; -1 SD oznacza, że około 16% jest niższych.
• Przy +/-2 SD jest to około 3% dzieci w tym samym wieku, które są jeszcze wyższe lub niższe.

Z reguły o niskorosłości mówi się, gdy wartości są poniżej 3 centyla (3%) wzgl. 2 odchyleń standardowych. W praktyce jednak bierze się pod uwagę również wzrost rodziców: Jeśli oboje rodzice są raczej niscy, jest mało prawdopodobne, że dziecko będzie podążało w swoim rozwoju za średnią krzywą wzrostu, więc niski wzrost może być w tym przypadku zupełnie normalny. Tylko u około 5% dzieci z niskorosłością można wykryć konkretną chorobę jako przyczynę.

Objawy

Wzrost jest niski w porównaniu ze średnią populacyjną. Mogą też wystąpić dodatkowe objawy choroby podstawowej.

Przyczyny

Najczęstsze przyczyny

• Opóźnienie wzrostu i dojrzewania
  • Wzrost i dojrzewanie przebiegają prawidłowo, jednak dojrzałość biologiczna jest osiągana z opóźnieniem. W tym przypadku wiek kostny jest w momencie wejścia w standardowy wiek dojrzewania opóźniony o 2-4 lata. Tempo wzrostu jest obniżone, a dojrzewanie rozpoczyna się z opóźnieniem.
  • Często występuje skłonność genetyczna.
  • Ostatecznie osiągany wzrost jest prawidłowy, odpowiadający warunkom rodzinnym.
• Niskorosłość uwarunkowana rodzinnie
  • Niskorosłość uwarunkowana rodzinnie jest najczęstszą przyczyną niskorosłości.
  • Mimo, że krzywa wzrostu jest poniżej 3 centyla, to przebiega cały czas równolegle do prawidłowych krzywych wzrostu. Niskorosłość uwarunkowana rodzinnie nie jest zatem opóźnieniem rozwojowym, tylko wariantem normy. Początek pokwitania następuje w prawidłowym czasie.
  • Ostateczny wzrost jest niższy. Dla mężczyzn jest to mniej niż 163 cm, dla kobiet mniej niż 150 cm.
  • Rozpoznanie uznaje się za potwierdzone dopiero wtedy, gdy zostaną wykluczone wszystkie inne przyczyny niedoboru wzrostu.

Rzadkie przyczyny

• Za mały względem wieku ciążowego
  • Termin „za mały względem wieku ciążowego” (ang. small for gestational age - SGA) odnosi się do noworodków, które są zbyt małe lub zbyt lekkie w stosunku do ich wieku ciążowego.
  • U 90% tych dzieci wzrost normalizuje się do 2. roku życia.
• Zespół Turnera
  • Wynika z całkowitego lub częściowego braku jednego z dwóch chromosomów X u kobiet.
  • Może stanowić jedną z przyczyn niedoboru wzrostu u dziewcząt.
  • Niemowlęta mogą mieć zauważalny obrzęk karku, dłoni i stóp.
  • Objawy u starszych dziewcząt lub kobiet obejmują niski wzrost, niską linię włosów na karku, opadające powieki, szerokie piersi z szeroko rozstawionymi brodawkami, dużą ilość pieprzyków, krótkie czwarte palce u rąk (palce serdeczne) lub nóg, wady rozwojowe paznokci, brak rozwoju piersi, rzadkie miesiączki lub brak miesiączki.
• Zaburzenia odżywiania
  • Niskorosłość może być spowodowana czynnikami psychologicznymi i niedożywieniem.
• Celiakia (nietolerancja glutenu)
  • Choroba często objawia się już u małych dzieci, ale może też po raz pierwszy pojawić się w dorosłym życiu.
  • Różne rodzaje zbóż zawierające gluten powodują zaburzenia na tle immunologicznym w jelicie cienkim.
  • Typowe objawy to objętościowo duże, cuchnące, tłuste stolce, wzdęcia, opóźnienie wzrostu i objawy niedoboru żywieniowego u dzieci.
  • Dzieci wykazują zmniejszony przyrost masy ciała i wzrostu.
• Nietolerancja laktozy
  • Nietolerancja laktozy może również prowadzić do zaburzeń trawienia z uczuciem pełności, wzdęciami i biegunką.
  • Przyczyną jest niedobór enzymu laktazy w błonie śluzowej jelita cienkiego.
  • Dotyczy około 15–20% populacji.
• Niedoczynność tarczycy (hipotyreoza)
  • Typowe objawy to brak energii, nietolerancja zimna, bóle mięśni, zwiększone zapotrzebowanie na sen, przyrost masy ciała, zaparcia, zawroty głowy, nieprawidłowe czucie, suchość skóry i włosów, wypadanie włosów, zachrypnięty głos.
  • Dotyczy około 1% populacji, głównie dziewcząt/kobiet.
• Niedoczynność przysadki
  • Różne choroby przysadki mózgowej mogą prowadzić do niedoboru jednego lub więcej hormonów przysadki.
• Niedobór hormonu wzrostu
  • Może być spowodowany chorobami przysadki mózgowej lub innymi schorzeniami.
  • Odchylenia we wzroście pojawiają się zwykle od 2. roku życia.
• Achondroplazja
  • Achondroplazja jest najczęstszą przyczyną ciężkiej niskorosłości ze skróconymi kończynami.
  • Choroba ta wynika z mutacji genetycznej i może dotyczyć innych narządów.
• Zespół Cushinga
  • Zespół Cushinga jest często wywoływany przez długotrwałe leczenie kortyzonem, rzadziej przyczyną jest guz przysadki mózgowej.
  • Typowe objawy to przyrost masy ciała, zmęczenie, brak miesiączki, zmiany psychologiczne (depresja), zwiększenie ilości podskórnej tkanki tłuszczowej na twarzy i szyi, otyłość trzewna, zwiększone owłosienie ciała u kobiet, ścieńczenie skóry, rozstępy oraz wysokie ciśnienie krwi.
• Choroby ogólnoustrojowe
  • Mogą prowadzić do niskorosłości u dzieci, np. przewlekła choroba jelit, przewlekła choroba nerek, choroba serca, cukrzyca, astma, mukowiscydoza, reumatyzm stawów.
• Rzadkie choroby wrodzone
  • np. zespół Pradera-Williego, zespół Noonan, zespół Downa

Częstość występowania

Niskorosłość występuje u około 3% wszystkich dzieci.

Badania

• Decydujące znaczenie dla rozpoznania rodzinnej niskorosłości ma długość ciała oraz początek dojrzewania rodziców i ich rodzeństwa, dziadków.
• W ramach badania lekarskiego szuka się cech wskazujących na chorobę stanowiącą podłoże problemu.
• Mierzy się wzrost, masę ciała i obwód głowy i porównuje z krzywą wzrostu.
• Do określenia przewidywanej ostatecznej wysokości ciała można zastosować następujący wzór, który uwzględnia w obliczeniach wzrost rodziców. Liczby te opierają się jednak na wartościach statystycznych, dlatego mogą występować również znaczne odchylenia indywidualne.
  • Chłopcy: (wzrost ojca + wzrost matki + 13 cm) / 2
  • Dziewczęta: (wzrost ojca – 13 cm + wzrost matki) / 2
• Jeśli podejrzewa się chorobę jako przyczynę niskiego wzrostu, przydatne mogą być badania krwi.
• Zdjęcia rentgenowskie dłoni dostarczają informacji o wieku kostnym.

Leczenie

• Ewentualna choroba podstawowa powinna być leczona.
• Suplementacja hormonu wzrostu może być zalecana w przypadkach udowodnionego niedoboru hormonu wzrostu i niektórych chorób.
• Dodatkowa opieka ze strony psychologów dziecięcych może być pomocna w lepszym radzeniu sobie z niskorosłością.

Rokowanie

Przebieg i rokowanie zależą od choroby, która stanowi przyczynę problemu. Mogą wystąpić problemy psychologiczne i trudności z otoczeniem społecznym.

Dodatkowe informacje

• Niskorosłość – Informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Martina Bujard, dziennikarka naukowa, Wiesbaden
• Anna Zwierzchowska, lekarz rezydent, Kraków (edytor/recenzent)