Czym jest stopa Charcota?

Definicja

Choroba Charcota to rzadka, szczególna postać stopy cukrzycowej, z bezbolesnym, niezapalnym uszkodzeniem kości i stawów w wyniku uszkodzenia nerwów. Definicja ta precyzyjnie opisuje stopę Charcota, podkreślając jej przyczyny, przebieg oraz konsekwencje. Choroba ta, będąca poważnym powikłaniem cukrzycy, wywiera znaczący wpływ na jakość życia pacjentów przez ograniczenie mobilności i potencjalne prowadzenie do trwałych deformacji stopy. Kluczowym elementem w zarządzaniu tą chorobą jest wczesne rozpoznanie oraz adekwatne leczenie cukrzycy typu 1 lub cukrzycy typu 2  i wynikającym z niej uszkodzeniem nerwów (neuropatia).

Określenie „stopa Charcota” może dotyczyć zarówno wczesnej fazy choroby, jak i jej zaawansowanego stadium z widocznymi deformacjami. Nazwa ta pochodzi od Jean-Martina Charcota, neurologa, który szczegółowo opisał to schorzenie w XIX wieku.

Ważne jest, aby osoby z cukrzycą regularnie badały stopy i kontrolowały poziom cukru we krwi, co zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, może znacząco zmniejszyć ryzyko wystąpienia stopy Charcota.

Objawy

W fazie ostrej neuropatii Charcota, dotknięta stopa prezentuje się z wyraźnym obrzękiem, jest intensywnie czerwona i odczuwalnie cieplejsza w porównaniu do zdrowej stopy. Choroba ta może manifestować się bólem, który bywa uporczywy, aczkolwiek w większości przypadków pacjenci nie odczuwają dyskomfortu ze względu na uszkodzenie nerwów. Ponadto, do potencjalnych objawów zalicza się uczucie niepokoju, mrowienie oraz uczucie niestabilności stopy. Nietypowe jest, aby owe dolegliwości wywołane były przez bezpośredni uraz. Możliwe jest jednak, że nasilają się one pod wpływem działań obciążających stopę, jak np. długie spacery. Dolegliwość ta może się również rozwijać wskutek osłabienia struktury kostnej stopy, co jest efektem dłuższego unieruchomienia, na przykład po zabiegu chirurgicznym.

Z biegiem czasu może dojść do progresji choroby do formy przewlekłej, charakteryzującej się złamaniami kości w stopie powodując jej deformacje. Powstają wtedy nieprawidłowe obciążenia, które mogą prowadzić do tworzenia się owrzodzeń z powodu stałego ucisku na skórę. W rezultacie sklepienie stopy może się zapadać, a podeszwa stopy może się wybrzuszać na zewnątrz, co dodatkowo pogarsza funkcjonowanie i komfort życia pacjenta.

Przyczyny

W przebiegu cukrzycy występuje istotne uszkodzenie nerwów, które jest bezpośrednio związane z utrzymującym się wysokim poziomem glukozy we krwi. Ta sytuacja negatywnie wpływa na kości stopy na kilka sposobów. Przede wszystkim, z powodu dysfunkcji nerwowej, regulacja przepływu krwi do kości staje się nieefektywna. Skutkuje to miejscowym zwiększeniem przepływu krwi, co prowadzi do osłabienia i stopniowego rozpadu tkanki kostnej. W rezultacie, pacjent odczuwa drętwienie, a zdolność precyzyjnej kontroli mięśni jest znacznie ograniczona, co prowadzi do nieprawidłowego obciążenia stopy. Dodatkowo, zniszczenie nerwów przewodzących sygnały bólowe sprawia, że pacjent nie odczuwa bólu, co umożliwia rozwój mikrozłamań. Te mikrozłamania w dłuższej perspektywie mogą prowadzić do poważnych deformacji stopy. 

Neuropatia będąca podstawową przyczyną rozwoju stopy Charcota, często jest wynikiem przewlekłych stanów, takich jak cukrzyca, ale może również wynikać z nadużywania alkoholu.

Stopa Charcota to złożony stan, który rozwija się na tle neuropatii, gdzie uszkodzenie nerwów prowadzi do serii zmian w strukturze i funkcji stopy, co ostatecznie skutkuje jej deformacją i upośledzeniem funkcjonowania.

Częstość występowania

Rocznie, w przeliczeniu na każde 100 000 osób, odnotowuje się od 7 do 10 nowych przypadków tej choroby. Warto zwrócić uwagę, że w aż do 30% przypadków dotyczy obu stóp.

Badania

• Badanie rozpoczyna się od dokładnego zbadania chorej stopy.
• Następnie, aby ocenić zakres uszkodzenia nerwów, wykonuje się badanie czucia z wykorzystaniem tzw. monofilamentu, którym jest specjalny drut naciskany na skórę pacjenta. Brak reakcji na ucisk jest sygnałem uszkodzenia nerwów..
• Ponadto, kluczowe jest określenie poziomu glukozy we krwi, co pozwala na ocenę kontroli glikemii w perspektywie długoterminowej (wskaźnik hemoglobiny glikolowanej - HbA1c).
• W standardowej procedurze diagnostycznej wykonuje się również zdjęcie rentgenowskie chorej stopy. Jednak w początkowej fazie choroby wyniki mogą nie wykazać żadnych nieprawidłowości.
• Do bardziej wrażliwych metod diagnostycznych należą scyntygrafia kości i rezonans magnetyczny (RM), które mogą ujawnić zmiany niedostrzegalne na zwykłych zdjęciach rentgenowskich.

Leczenie

• Leczenie stopy Charcota wymaga zaangażowania zespołu specjalistów.
• Głównym celem terapii jest zapobieganie kolejnym złamaniom oraz unikanie deformacji kości.
• Kluczową strategią jest jak najszybsze odciążenie chorej stopy.
• Kontynuacja odciążania stopy jest zalecana nawet w przypadku prawidłowego wyniku badania rentgenowskiego, aż do momentu definitywnego wykluczenia stopy Charcota za pomocą rezonansu magnetycznego (RM).
• Niezwykle istotne jest także optymalne leczenie cukrzycy oraz regularne przeprowadzanie badań kontrolnych w celu minimalizacji ryzyka dalszych uszkodzeń związanych z chorobą.

Odciążenie

• Chorą stopę należy odciążać przez minimum 12 tygodni, co może oznaczać pozostanie w łóżku, korzystanie z wózka inwalidzkiego lub poruszanie się przy pomocy kul. Proces leczenia może trwać od 4 do 8 miesięcy, a czasami nawet do dwóch lat.
• W celu unieruchomienia używa się opatrunku gipsowego na podudzie lub specjalnie zaprojektowanej szyny. Ważne jest regularne kontrolowanie gipsu, aby zapobiec potencjalnym urazom spowodowanym przez ucisk.
• W pomieszczeniach zalecane jest korzystanie z pomocy do chodzenia. W innych sytuacjach, przemieszczenie powinno odbywać się przy użyciu wózka inwalidzkiego. Aktywność fizyczną można utrzymywać np. za pomocą ergometru rowerowego, co pomaga zapobiegać utracie gęstości kości.
• Należy również unikać przeciążania drugiej, zdrowej stopy.
• Po ustąpieniu objawów możliwe jest stopniowe wprowadzanie ruchu oraz lekkie obciążanie chorej kończyny.
• Zakończenie okresu odciążenia wiąże się z postępującym przejściem na specjalnie dostosowane obuwie ortopedyczne, aby zapewnić optymalne wsparcie i komfort.

Leczenie chirurgiczne

• W określonych sytuacjach interwencja chirurgiczna staje się niezbędna, na przykład w przypadku przemieszczenia lub złamania kości w stawie.
• Czasami konieczne jest chirurgiczne usunięcie wystających fragmentów kości, co ma na celu zapobieganie powstawaniu owrzodzeń spowodowanych przez ucisk.
• W przypadku niestabilności kostki możliwe jest jej usztywnienie poprzez zabieg chirurgiczny, co zwiększa stabilność i funkcjonalność stopy.

Rokowanie

Z wczesnym wykryciem i adekwatnym odciążeniem, pacjenci ze stopą Charcota mają szansę na pełne wyleczenie. Jednakże, u około jednej trzeciej pacjentów dochodzi do nawrotów, często spowodowanych zbyt szybkim powrotem do normalnego obciążania stopy.

Możliwe komplikacje to deformacje stopy oraz powstawanie owrzodzeń. W skrajnych przypadkach, może okazać się konieczna amputacja.

Efektywne kontrola poziomu cukru we krwi, regularne wizyty kontrolne u lekarza oraz zaprzestanie palenia mogą znacząco poprawić prognozy zdrowotne.

Dodatkowe informacje

• Cukrzyca typu 1
• Cukrzyca typu 2
• Cukrzyca, powikłania
• Pielęgnacja stóp
• Dlaczego warto rzucić palenie i jak to zrobić?
• Stopa Charcota – Informacje dla personelu medycznego
• Zespół stopy cukrzycowej – Informacje dla personelu medycznego