Czym jest przełom nadnerczowy?

Definicja

Przełom nadnerczowy to stan ostrego niedoboru endogennego hormonu kortyzolu (a także aldosteronu) w organizmie. Może on być powikłaniem niewydolności nadnerczy (choroba Addisona) przy zwiększonym zapotrzebowaniu na kortyzol. Stan ogólny pacjenta pogarsza się w takiej sytuacji do wstrząsu włącznie. Konieczne jest natychmiastowe wdrożenie leczenia doraźnego.

Objawy

Chorzy często uskarżają się na bóle brzucha, możliwe są również bóle odczuwane w boku i okolicy pleców. Często pojawiają się nudności, wymioty i biegunka. Innymi objawami są gorączka, zmęczenie, osłabienie, bóle mięśni, zawroty głowy i dezorientacja. W dalszym przebiegu mogą wystąpić objawy niewydolności krążenia (niskie ciśnienie krwi) i odwodnienia, ograniczenie świadomości, a nawet śpiączka.

Przyczyny

W przypadku niewydolności kory nadnerczy wytwarzana jest niewystarczająca ilość hormonów nadnerczy, takich jak kortyzol i aldosteron. Kortyzol jest „hormonem stresu” organizmu. Hormon ten jest niezbędny do realizacji wielu czynności życiowych. Aldosteron ma kluczowe znaczenie dla gospodarki wodnej i solnej organizmu oraz regulacji ciśnienia krwi. Niewydolność kory nadnerczy może mieć różne przyczyny (patrz tutaj).

Do przełomu nadnerczowego dochodzi głównie na skutek niewystarczającego dostosowania dawki kortyzonu do zapotrzebowania zwiększonego w sytuacjach stresowych. Przełom nadnerczowy może być jednak również pierwszym objawem niezdiagnozowanej jeszcze niewydolności kory nadnerczy.

Podobne objawy mogą wystąpić, gdy pacjentom przez długi okres podaje się duże dawki kortyzonu. W takiej sytuacji organizm ogranicza wytwarzanie hormonów. Jeśli leczenie zostanie nagle przerwane, nadnercza wytwarzające niezbędny do życia hormon nie od razu zdołają ponownie dostarczyć go w wystarczających ilościach.

Przełom nadnerczowy często powodują błędy w przyjmowaniu tabletek hormonalnych w leczeniu niewydolności kory nadnerczy. Ostre zaburzenia układu pokarmowego mogą także być przyczyną niedostatecznego wchłaniania przez organizm hormonów z tabletek. Nagłe zwiększone zapotrzebowanie na kortyzol występuje w sytuacjach stresowych (np. infekcje, zabiegi operacyjne, urazy, intensywna aktywność fizyczna, stres psychiczny).

Częstotliwość występowania

Przełom nadnerczowy jest schorzeniem występującym rzadko. Jednak u osób z niewydolnością kory nadnerczy występuje częściej  (u 10 na 100 pacjentów rocznie).

Badania

Przełom nadnerczowy jest ostrym stanem zagrażającym życiu. W przypadku podejrzenia przełomu nadnerczowego pacjenta należy natychmiast skierować do szpitala. Następujące sytuacje wskazują na podejrzenie przełomu nadnerczowego, przy czym postawienie rozpoznania może być trudne:

• Stan ostry u osób ze zdiagnozowaną niewydolnością kory nadnerczy.
• Stan ostry u pacjentów długotrwale przyjmujących kortyzon.

Badanie lekarskie

• Podczas badania lekarskiego przeprowadza się wywiad medyczny pod kątem chorób i przyjmowanych leków.
• Przeprowadza się także pomiar ciśnienia krwi, którego wartość często jest bardzo niska.

Badania krwi

• W ramach badania krwi oznacza się między innymi stężenie glukozy we krwi oraz sprawdza gospodarkę składnikami mineralnymi. Często stężenie sodu we krwi jest zbyt niskie, a stężenie potasu podwyższone.
• Może zostać także oznaczone stężenie kortyzolu we krwi.

Postępowanie

• Leczenie odbywa się w szpitalu pod nadzorem lekarskim.
• Najważniejsze jest jak najszybsze dostarczenie organizmowi brakującego kortyzolu. Z reguły najpierw dożylnie podaje się hydrokortyzon.
• Dodatkowo ważne jest dostarczenie organizmowi wystarczającej ilości płynów, aby ustabilizować układ krążenia.

Profilaktyka

• Pacjenci z niewydolnością kory nadnerczy powinni zawsze nosić przy sobie informację o chorobie na wypadek sytuacji awaryjnej.
• Ponadto pacjentów i ich bliskich należy przeszkolić w zakresie radzenia sobie w sytuacjach stresowych.
• Podczas infekcji przebiegających z gorączką oraz w sytuacjach stresowych (np. uraz, operacja) należy zwiększyć dawkę kortyzonu.
• Pacjenci z niewydolnością kory nadnerczy mogą otrzymać zastrzyki z kortyzonu na receptę. W razie pojawienia się nudności, wymiotów lub biegunki mogą sami (lub z pomocą innej osoby) podać kortyzon.

Rokowanie

Przełom nadnerczowy jest zagrażającą życiu chorobą, której rozwojowi najlepiej jest zapobiegać.

Bez wdrożenia leczenia choroba prawie zawsze kończy się śmiercią. Po wdrożeniu wymaganego leczenia we właściwym czasie stan większości pacjentów poprawia się w ciągu minut do godzin.

Dodatkowe informacje

• Choroba Addisona
• Przełom nadnerczowy – informacje dla lekarzy

Autorka

• Martina Bujard, dziennikarka naukowa, Wiesbaden
• Lek. Kalina van der Bend, recenzent