Co to jest rak tarczycy?

Tarczyca

Definicja

Rak tarczycy (thyroid carcinoma) może wystąpić w każdej części tarczycy. W zależności od rodzaju komórek nowotworowych wyróżnia się różne postaci raka tarczycy, które występują z inną częstotliwością:

• Raki zróżnicowane powstają z komórek tarczycy produkujących hormony (trójjodotyroninę/tyroksynę). Guzy te występują najczęściej i wyróżnia się następujące ich podtypy:
  • Raki brodawkowate stanowią około 80–90% wszystkich nowotworów tarczycy. Mogą one tworzyć kilka ognisk nowotworowych w różnych częściach tarczycy.
  • Raki pęcherzykowe (10–15%) tworzą zwykle tylko pojedyncze guzy. 
• Raki rdzeniaste (raki C-komórkowe) powstaje z wytwarzających kalcytoninę komórek C w tkance podporowej tarczycy. Należą one do tzw. guzów neuroendokrynnych (nowotwory komórek hormonotwórczych układu nerwowego) i są znacznie rzadsze (5%).
• Raki niezróżnicowane lub anaplastyczne (ok. 2%) są szczególnie agresywne. Występują prawie wyłącznie u osób starszych (powyżej 50 lub 60 lat).

Objawy

• Rak tarczycy pojawia się jako lity guzek w tarczycy, wyczuwalny palpacyjnie powyżej 1 cm. Zmiany ogniskowe w tarczycy są częste (do 50–70% populacji, w zależności od wieku), ale ze wszystkich guzków tarczycy tylko około 5% stanowią komórki złośliwe.
• W raku rdzeniastym tarczycy dochodzi do zwiększonego uwalniania substancji przekaźnikowych (serotonina, katecholaminy), co może prowadzić do takich dolegliwości jak biegunka, zmęczenie czy inne objawy.
• Rak anaplastyczny szybko zwiększa swoje rozmiary. Do tego mogą wystąpić trudności w połykaniu, duszność i chrypka.
• Węzły chłonne szyi mogą być powiększone.

Przyczyny

Zwiększone ryzyko rozwoju raka tarczycy występuje u osób, które były narażone na promieniowanie jonizujące, zwłaszcza w dzieciństwie. Przykładem może być ekspozycja na jod radioaktywny, np. po awarii reaktora w Czarnobylu, która zwiększyła ryzyko zachorowania na raka tarczycy w dotkniętych wówczas tym problemem republikach radzieckich. Ryzyko to jest również zwiększone po radioterapii w obszarze głowy i szyi, np. podczas leczenia nowotworów u dzieci.

W niektórych sytuacjach występują również predyspozycje dziedziczne. W 25% przypadków rak rdzeniasty tarczycy jest spowodowany dziedziczoną w rodzinie zmianą genetyczną. Dlatego w rodzinach dotkniętych tym problemem zaleca się regularne badania począwszy od wczesnego dzieciństwa.

Częstość występowania

• Rak tarczycy jest jedną z rzadszych chorób nowotworowych. W Europie Środkowej co roku zachoruje ok. 4 mężczyzn na 100 000 i 9 kobiet na 100 000. 
• Rak tarczycy może wystąpić w każdym wieku, ale najczęściej dotyka osoby między 40. a 50. rokiem życia.
• W ostatnich latach ze względu na dokładniejsze metody badań wzrosły zachorowania na raka tarczycy. W tym samym okresie nieznacznie spadła jednak śmiertelność.

Badania

• Podczas badania lekarskiego wykonywana jest ocena palpacyjna szyi, tarczycy oraz węzłów chłonnych głowy i szyi.
• Ultrasonografia pozwala na dokładniejsze badanie tarczycy. W zależności od obrazu węzłów można ocenić prawdopodobieństwo wystąpienia raka.
• Większość guzków tarczycy jest łagodna i nie wymaga dalszej diagnostyki. Rozszerzona diagnostyka zalecana jest jedynie po ekspozycji na promieniowanie, w przypadkach szybkiego wzrostu guza, powiększonych węzłów chłonnych, zmian patologicznych w węzłach oraz predyspozycji rodzinnych.
• W badaniu krwi oznacza się hormony tarczycy (TSH i FT4) oraz przeciwciała przeciwtarczycowe. W przypadku podejrzenia raka rdzeniastego sprawdza się również poziom kalcytoniny we krwi.
• W scyntygrafii tarczyca jest obrazowana przy użyciu substancji znakowanych radioaktywnie. Dzięki temu można uwidocznić obszary produkujące hormony. Rak tarczycy zwykle pojawia się jako tzw. „zimny“ węzeł, który nie wytwarza hormonów.
• Jeżeli po ww. badaniach zachodzi podejrzenie nowotworu złośliwego, w ramach tzw. cytologii po biopsji aspiracyjnej cienkoigłowej pobierana jest próbka komórek z guza, którą następnie ocenia się pod mikroskopem. W niektórych przypadkach konieczne jest zbadanie większej części tkanki.
• Wykonuje się kolejne badania obrazowe (np. tomografię komputerową lub rezonans magnetyczny) w celu określenia rozmiarów guza oraz ewent. zmian przerzutowych.

Leczenie

• Leczenie zależy od rodzaju i formy rozprzestrzeniania się raka tarczycy.

Raki zróżnicowane

• Leczenie raków zróżnicowanych obejmuje z reguły zabieg operacyjny i podanie jodu radioaktywnego.
• Podczas operacji zwykle usuwa się całą tarczycę (całkowita tyreoidektomia), aby jak najpełniej usunąć tkankę nowotworową.
• W przypadku małych guzów tarczycy, które dopiero po usunięciu okazują się złośliwe, kolejna operacja często nie jest konieczna.
• Po operacji prowadzi sie tzw. terapię radiojodem w ramach której pacjent otrzymuje jod radioaktywny. Gromadzi się on w komórkach tarczycy, dzięki czemu od wewnątrz odbywa się ukierunkowane napromieniowanie. Terapia ta może być stosowana do zniszczenia wszelkich pozostałości prawidłowej tarczycy, pozostałości guza wzgl. lub zmian przerzutowych. Powoduje to znaczące obniżenie ryzyka nawrotu.
• W niektórych przypadkach radioterapia może być stosowana jako środek wspomagający.
• Aby wykryć nawroty choroby we wczesnym stadium, ważna są regularne badania kontrolne.

Inne formy raka

• W przypadku raka rdzeniastego usuwa się chirurgicznie całą tarczycę.
• Dodatkowo wycinane są węzły chłonne i ewent. częściowo mięśnie szyi.
• Raki anaplastyczne nie mogą zostać w większości przypadków wyleczone, dlatego stosuje się głównie leczenie łagodzące objawy (leczenie paliatywne).
• Leczenie polega na połączeniu radioterapii, chemioterapii i chirurgii.

Suplementacja hormonów po leczeniu nowotworów

• Jeśli tarczyca zostanie częściowo lub całkowicie usunięta w ramach leczenia onkologicznego, zachodzi konieczność suplementacji niedoboru hormonów, co oznacza, że chorzy muszą do końca życia przyjmować te hormony w postaci tabletek.
• Leczenie polega w tym przypadku na podawaniu hormonu tarczycy – tyroksyny, której organizm potrzebuje do prawidłowego metabolizmu.
• Tyroksyna hamuje również produkcję hormonu przysadki mózgowej - TSH, który stymuluje produkcję hormonów w tarczycy. Zablokowanie produkcji TSH pozwala na stłumienie ponownego wzrostu tarczycy i ewent. obecnych resztek guza, co jest ważne przede wszystkim przy niepełnym usunięciu tkanki nowotworowej. Dlatego tyroksyna jest początkowo podawana w nieco większej dawce, niż jest to faktycznie potrzebne organizmowi.

Profilaktyka

• Należy unikać promieniowania jonizującego. W przypadku radioterapii okolic głowy i szyi lub po awariach jądrowych można podawać profilaktycznie wysokie dawki jodu.
• Jeśli u członka rodziny występuje rak rdzeniasty, zaleca się wczesne, profilaktyczne usunięcie tarczycy, a następnie zastosowanie suplementacji hormonów tarczycy u tych krewnych, u których wykryto odpowiednie zmiany genetyczne.
• Ogólne przesiewowe badanie ultrasonograficzne tarczycy u osób starszych nie jest zalecane ze względu na ryzyko nadrozpoznawania.

Rokowanie

Dla większości postaci raka tarczycy szanse na całkowite wyleczenie są dobre, jeśli nowotór zostanie wcześnie wykryty. W przypadku zróżnicowanych raków tarczycy 5 lat przeżywa 87% mężczyzn i 94% kobiet. Chorzy z rakiem rdzeniastym mają jednak znacznie gorsze rokowanie. W rzadkiej postaci nowotworu - raku anaplastycznym, szanse na przeżycie są niewielkie; priorytetem jest leczenie wspomagające, mające na celu utrzymanie wysokiej jakości życia.

Dodatkowe informacje

• Guzy tarczycy
• Rak tarczycy – Informacje dla personelu medycznego