Czym jest wysokie stężenie lipidów we krwi?

Definicja

Podwyższone lub wysokie stężenie lipidów we krwi określa się także mianem hiperlipidemii. Stężenie cholesterolu oraz trójglicerydów we krwi przekracza wówczas prawidłowe wartości. Szczególnie istotne jest przy tym podwyższone stężenie cholesterolu całkowitego (tzw. hipercholesterolemia) oraz lipoprotein niskiej gęstości (LDL) i niskie stężenie lipoprotein wysokiej gęstości (HDL). W lipoproteinach cholesterol oraz tłuszcze są związane z białkami, które umożliwiają ich transport we krwi.

Niskie stężenie cholesterolu HDL oraz wysokie stężenie cholesterolu LDL sprzyjają miażdżycy (arteriosklerozie) oraz chorobom układu krwionośnego. Inne czynniki ryzyka zwiększające prawdopodobieństwo chorób układu krążenia to nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, palenie papierosów oraz predyspozycje dziedziczne.

Jakie stężenie uznaje się za zbyt wysokie?

• Stężenie lipidów mierzy się w miligramach na decylitr (mg/dl) lub milimolach na litr (mmol/l).
• U osób zdrowych stężenie cholesterolu całkowitego nie powinno przekraczać 200 mg/dl (5,2 mmol/l).
• Stężenie „dobrego” cholesterolu HDL powinno wynosić powyżej 40 mg/dl (1,0 mmol/l) u mężczyzn i powyżej 50 mg/dl (1,2 mmol/l) u kobiet.
• Stężenie trójglicerydów nie powinno być wyższe niż 150 mg/dl (1,7 mmol/l).
• Należy pamiętać, że w przypadku osób, u których w przeszłości występowały choroby serca lub inne czynniki ryzyka, mogą obowiązywać inne wartości. Lekarz pomoże ocenić, czy stężenie lipidów jest zbyt wysokie.

Objawy

Wysokie stężenie lipidów we krwi nie powoduje zazwyczaj żadnych dolegliwości. Może jednak potęgować ryzyko chorób układu krwionośnego, takich jak udar, zawał czy też zaburzenia ukrwienia nóg (chorobę tętnic obwodowych). U osób z bardzo wysokim stężeniem trójglicerydów rośnie ryzyko rozwoju zapalenia trzustki lub stłuszczenia wątroby.

Obecność żółtaków inaczej zwanych kępkami żółtymi (mają postać zbitek tłuszczu,  w skórze i ścięgnach czy np. na powiekach) może sugerować obecność hipercholesterolemii rodzinnej.

Przyczyny

Wysokie stężenie lipidów we krwi może być spowodowane różnymi czynnikami. Zaburzenia metabolizmu lipidów mogą mieć podłoże dziedziczne lub stanowić powikłania innej choroby. Istotne znaczenie maj także styl życia, w tym szczególnie dieta. spożywanie alkoholu i aktywność fizyczna.

Hipercholesterolemia poligeniczna

Podwyższone stężenie cholesterolu we krwi (hipercholesterolemia) może mieć różnorakie podłoże dziedziczne. W przypadku hipercholesterolemii poligenicznej zmienione są określone geny powodujące wzrost ryzyka podwyższonego poziomu cholesterolu. Istotną rolę odgrywa także dieta i styl życia. Nie wszyscy członkowie rodziny dziedziczą predyspozycje do tej choroby. 

Hipercholesterolemia rodzinna

Jest to tak zwana choroba genetyczna dziedziczona dominująco. Oznacza to, że predyspozycje do jej wystąpienia zostaną z dużym prawdopodobieństwem odziedziczone. Dotyka ona mniej więcej 1 na 250 osób. Podwyższone stężenie cholesterolu we krwi uwidacznia się już we wczesnym dzieciństwie. W przypadku pacjentów z hipercholesterolemią rodzinną istotnie wzrasta ryzyko chorób układu krążenia, w tym szczególnie choroby niedokrwiennej serca. 

Inne przyczyny

Istotny wpływ na rozwój wysokiego stężenia lipidów we krwi ma także wiele innych chorób oraz przyjmowanie określonych leków. Są to między innymi cukrzyca, choroby tarczycy (niedoczynność tarczycy), choroby nerek lub wątroby, nadwaga, spożywanie nadmiernych ilości alkoholu, zażywanie określonych leków, w tym moczopędnych, oraz innych preparatów, takich jak na przykład beta-blokery (środki nasercowe), a także przyjmowanie kortyzonu i estrogenu (żeńskiego hormonu płciowego).

Częstotliwość występowania

• Podwyższony poziom lipidów we krwi występuje często i wzrasta wraz z wiekiem.
• W Polsce u ponad połowy dorosłych osób stężenie cholesterolu we krwi przekracza zalecaną górną granicę.

Badania

Badanie lekarskie

• Niektóre przyczyny tego schorzenia można ustalić podczas rozmowy z lekarzem, który zapyta o to, czy wysokie stężenie lipidów we krwi oraz choroby układu krwionośnego występują u innych członków rodziny, a także zada pytania o wcześniej przebyte choroby i przyjmowanie leków mających potencjalny wpływ na wartości stężenia lipidów we krwi.
• Ponieważ wysokie wartości stężenia lipidów we krwi stanowią czynnik ryzyka sprzyjający chorobom układu krwionośnego, podczas rozmowy z lekarzem padną także pytania o palenie papierosów, spożywanie alkoholu, nawyki żywieniowe i aktywność fizyczną.
• Zostanie też przeprowadzone dokładne badanie przedmiotowe.

Badania krwi

• Pomiar stężenia lipidów we krwi obejmuje badanie stężenia cholesterolu całkowitego, cholesterolu frakcji HDL, cholesterolu frakcji LDL i trójglicerydów.
• Pobranie krwi w celu określenia stężenia cholesterolu całkowitego, HDL i LDL nie wymaga, w przeciwieństwie do badania poziomu trójglicerydów, bycia na czczo (przed śniadaniem). Stężenie lipidów we krwi często oznacza się wraz ze stężeniem glukozy, warto więc pobrać krew, zanim pacjent zje pierwszy posiłek. 

Postępowanie

• Nieznacznie podwyższone stężenie lipidów nie stanowi samo w sobie dużego ryzyka. Potęguje je jednak równoczesna obecność innych czynników ryzyka, takich jak nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, predyspozycje genetyczne, palenie tytoniu, otyłość i nadwaga oraz podeszły wiek.
• To całkowite ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia wpływa także na rodzaj leczenia. Im więcej czynników ryzyka występuje, tym ważniejsze jest ich leczenie, które pomoże zapobiec chorobom układu krwionośnego.

Zmiana stylu życia

• Przede wszystkim zaleca się zmianę stylu życia. W przypadku cierpiących na to schorzenie pacjentów wskazana jest między innymi aktywność fizyczna oraz zmiana diety (patrz niżej).
• Efekty mogą pojawić się po około sześciu miesiącach.

Farmakoterapia

• Podejmując decyzję na temat leczenia, lekarze i pacjenci powinni przeanalizować potencjalne korzyści oraz działania niepożądane i wady danego typu leczenia.
• Jeżeli całkowite ryzyko zawału serca lub udaru w perspektywie 10 lat jest duże lub bardzo duże, obok zmian w stylu życia zaleca się też farmakoterapię.
• W tym celu przepisuje się tzw. statyny, pozwalające obniżyć stężenie cholesterolu.
• Ich stosowanie zaleca się także w przypadku bardzo wysokiego stężenia cholesterolu (powyżej 310 mg/dl i 8 mmol/l) oraz u pacjentów po przebytym incydencie sercowo-naczyniowym (zawał serca lub udar mózgu) lub z hipercholesterolemią rodzinną.
• Działania niepożądane są zależne od dawki i mogą dotyczyć nerek, wątroby i mięśni. W niektórych przypadkach warto rozważyć zmianę leków lub zmniejszenie stosowanej dawki.
• W przypadku bardzo wysokiego stężenia cholesterolu zasadne może być przyjmowanie statyny w połączeniu z innym lekiem, takim jak np. ezetimib.
• U niektórych pacjentów należy natomiast wdrożyć leki obniżające stężenie trójglicerydów.

Co można zrobić we własnym zakresie?

• Istotne znaczenie ma systematyczna aktywność fizyczna. Wskazane jest co najmniej 30 minut umiarkowanie intensywnego ruchu przez 5 dni w tygodniu lub 150 minut tygodniowo.
• Osobom z otyłością lub nadwagą zaleca się zmniejszenie masy ciała.
• Warto również dbać o zdrowe odżywianie. Zaleca się dietę śródziemnomorską i maksymalne ograniczenie spożycia nasyconych kwasów tłuszczowych.
• Należy zmniejszyć ilość spożywanej soli kuchennej do poniżej 5 g dziennie.
• Należy także zaprzestać palenia tytoniu oraz ograniczyć ilość pitego alkoholu.

Rokowanie

• Stężenie lipidów we krwi zależy od wieku i płci oraz wzrasta wraz z upływem lat.
• Ich wyższe stężenie może powodować miażdżycę i związane z nią choroby układu krążenia.
• Rokowania zależą od stężenia cholesterolu we krwi oraz całkowitego ryzyka sercowo-naczyniowego.

Dodatkowe informacje

• Dlaczego warto rzucić palenie i jak to zrobić?
• Aktywność fizyczna: lekarstwo dla ciała i ducha
• Nadwaga i zmniejszenie masy ciała – jak to zrobić

 Autorzy

• Martina Bujard, dziennikarka naukowa, Wiesbaden
• Caroline Beier, dr n. med., specjalista chorób wewnętrznych, Hamburg
• Lek. Kalina van der Bend, recenzent