Co to jest ból stawu?

Staw składa się z kości i chrząstek oraz otaczającej je torebki stawowej. Wewnątrz stawu znajduje się płyn stawowy zwany mazią. Wokół stawu znajdują się więzadła, ścięgna i mięśnie. Podczas choroby wszystkie te struktury mogą powodować dolegliwości bólowe.

Jeśli wraz z bólem występuje jednocześnie obrzęk, zwiększona ciepłota, zaczerwienienie i/lub ograniczenie ruchomości, prawdopodobne jest zapalenie stawu.

Jak często występują bóle stawów?

Ból stawów jest częstą przyczyną zgłaszania się do lekarza. Na ostry ból stawów, czyli ból odczuwany w ciągu ostatnich 24 godzin, uskarża się blisko 30% kobiet i niespełna 25% mężczyzn. U obu płci najczęściej bolącymi stawami są stawy barkowe, kolanowe i biodrowe.

Najczęstsze przyczyny

dna moczanowa (inaczej podagra)

• Podagra to nawracające ostre zapalenie stawów kończyn.
• Choroba występuje najczęściej u mężczyzn w średnim wieku. Pomiędzy atakami często mają miejsce długie okresy bezobjawowe.
• Zazwyczaj stanem zapalnym zajęte są stawy palucha stopy (podagra). Zapalenie może jednak wystąpić także w innych stawach, np. w stawie skokowym, kolanowym lub łokciowym.
• W napadzie dny moczanowej dolegliwości osiągają swoje maksimum po kilku godzinach. Obciążanie zajętego stawu jest wtedy prawie niemożliwe, nawet najmniejszy dotyk sprawia ból. Zajęty staw jest obrzęknięty, zaczerwieniony i ucieplony.
• W badaniach krwi mogą być podwyższone markery zapalne. Poziom kwasu moczowego może być podwyższony lub w zakresie normy.

• Reaktywne zapalenie stawów jest schorzeniem, które pojawia się w przebiegu innych chorób. Choroba pojawia się zwykle po zakażeniu narządów płciowych, dróg moczowych lub jelit, a także u osób z przewlekłą chorobą zapalną jelit.
• Choroba związana jest ze znanym czynnikiem genetycznym (obecność antygenu HLA-B27).
• Często zajęty jest staw kolanowy, ale choroba może dotyczyć kilku stawów jednocześnie (zapalenie wielostawowe).
• Zajęty staw cechuje się obrzękiem, zaczerwienieniem, ociepleniem, bólem i ograniczoną ruchomością.

Septyczne zapalenie stawów (ang. septic arthritis)

• Tego rodzaju zapalenie często jest zlokalizowane w stawie kolanowym, może jednak wystąpić też w innych stawach.
• Czynnikami ryzyka są tutaj m.in. nakłucie stawu, endoprotezoplastyka (wszczepienie sztucznego stawu) np. biodra lub kolana, zakażenia skóry, operacje stawów, reumatoidalne zapalenie stawów, podeszły wiek (>80 lat), cukrzyca, gruźlica oraz zakażenie wirusem HIV.
• Jeśli leczenie prowadzone jest w trybie nagłym, konieczna jest interwencja chirurgiczna.

Reumatoidalne zapalenie stawów

• Jest to choroba (autoimmunologiczna) układowa o charakterze zapalnym, dotyka szczególnie małych stawów rąk i stóp.
• Choroba dotyczy 0,5–1% populacji, najczęściej kobiet.
• Choroba występuje zwykle w kilku stawach. Reumatoidalne zapalenie stawów najczęściej rozwija się powoli w stawach palców rąk i stóp, z czasem może dotyczyć także większych, zwykle symetrycznych stawów. Szczególnie u dzieci, często na początku choroby, zajęty jest tylko jeden staw.
• Zajęte stawy wykazują typowe cechy zapalenia w postaci obrzęku, zwiększonego ucieplenia, zaczerwienienia i bólu. Często występują też objawy ogólne (uczucie znużenia, brak apetytu, lekki stan podgorączkowy).
• Rozpoznanie stawia się na podstawie wywiadu, obrazu klinicznego, badań laboratoryjnych oraz zdjęć rentgenowskich zajętych stawów.

Bakteryjne zapalenie kości (osteomyelitis)

• Chorobę wywołuje zakażenie kości drogą krwionośną (endogenne), drobnoustroje mogą też dotrzeć do kości z zewnątrz przez wrota otwartej rany (zakażenie egzogenne).
• Zapalenie kości i szpiku nie jest rzadkie u dzieci, u dorosłych często występuje po złamaniach lub zabiegach operacyjnych.
• Ból i tkliwość w obrębie zajętej kości.
• Chorobie towarzyszy gorączka, dreszcze i uczucie wyczerpania.
• Rozpoznanie stawia się na podstawie zdjęć rentgenowskich i rezonansu magnetycznego.

Uraz

• Ból i obrzęk może być spowodowany krwawieniem w uszkodzonych stawach.
• Urazy łąkotek lub więzadeł krzyżowych (przedniego, tylnego) powodują na przykład ból i obrzęk w stawie kolanowym.

Zespół bólowy stawu rzepkowo-udowego (PFPS)

• Termin ten opisuje różne schorzenia stawu kolanowego, które powodują ból w przedniej części kolana.
• Zespół ten częściej występuje u młodych kobiet oraz u pacjentów z deformacjami stawów kolanowych lub deformacjami stóp.
• Rozpoznanie stawia się po wykluczeniu innych przyczyn dolegliwości.

Uszkodzenie łąkotki lub więzadeł krzyżowych (przednie, tylne)

• U młodych pacjentów zwykle jest spowodowane urazem, u starszych może być objawem starości bez specyficznego urazu w wywiadzie.
• Jeśli uszkodzenie jest duże, może jednocześnie wystąpić krwiak w stawie.
• Chory może mieć wrażenie zablokowania stawu.
• W przypadku zerwania więzadła krzyżowego pojawia się niestabilność stawu kolanowego.
• Rozpoznanie potwierdza się testami funkcjonalnymi i badaniem rezonansu magnetycznego.

Osteochondroza rozwarstwiająca (osteochondrosis dissecans)

• Jałowa, potencjalnie odwracalna martwica kości.
• Chrząstka nad obszarem martwicy kości oddziela się i niekiedy pozostaje w jamie stawu jako tzw. ciało wolne („mysz stawowa“).
• Na początku choroby występuje ból przy wysiłku.
• Jeśli pojawią się wolne ciała stawowe, dochodzi do zablokowania stawu, co znaczy, że w stawie nie można już wykonywać żadnych ruchów.
• Może dojść też do oddzielenia się fragmentu kości z powierzchni stawowej, który jako luźne ciało w panewce może się zaklinować i doprowadzić do zapalenia chrząstki i kości.
• Choroba może dotyczyć wielu stawów, ale najczęściej występuje w obrębie kolana (75%).
• Do diagnostyki wykorzystuje się zdjęcia rentgenowskie i rezonans magnetyczny.

Artroza (zwyrodnienie stawu)

• Choroba zwyrodnieniowa stawów dotyka zwykle osób starszych, u młodszych pacjentów najczęściej rozwija się po urazie.
• W większości przypadków dotyczy stawu kolanowego lub stawu biodrowego.
• Ból w chorym stawie zwykle jest najsilniejszy przy rozpoczynaniu ruchu (tzw. ból startowy).
• Rzadko występuje miejscowy obrzęk lub wzrost temperatury.
• Przy zaawansowanej artrozie, ból może być obecny również w spoczynku, a także może występować sztywność stawów rano (tzw. poranna sztywność).

Złośliwe nowotwory kości

• Guzy kości należy rozważyć szczególnie w przypadku dzieci i młodzieży, u których występują objawy zapalenia w obrębie kości miednicy lub kości długich kończyn dolnych.
  • Możliwe rozpoznania różnicowe to mięsak Ewinga i mięsak kościopochodny (osteosarcoma).

Ból kolana jako "ból przeniesiony" u dzieci

• Ból kolan u dzieci jest często spowodowany chorobami stawu biodrowego, np. dysplazją, Choroba Calvé-Legg-Perthesa oraz złuszczenie nasady (głowa kości udowej) oraz wieloma innymi chorobami.
• Ból kolana powoduje chód utykający.
• W przypadku bólu kolana u dzieci zawsze należy zbadać również staw biodrowy.
• Dodatkowe informacje znajdziesz w artykule Ból kolana.

Hemofilia (choroba krwi)

• U osób cierpiących na tę chorobę występuje duża skłonność do krwawień m.in. w stawach, mięśniach i drogach moczowych.
• Może wystąpić obrzęk stawu spowodowany gromadzeniem się krwi i odczynem zapalnym.

Badanie lekarskie

Lekarz może zadać następujące pytania:

• Jak zaczęła się choroba i jak długo trwają objawy?
• Czy wcześniej występowały podobne dolegliwości, ewentualnie w innych stawach?
• Czy występują jakieś choroby przebyte? (np. łuszczyca wskazująca na chorobę reumatyczną)
• Czy może Pan/Pani pracować i oddawać się swoim zainteresowaniom?
• Czy pacjent przyjmuje jakieś leki?

Badany staw jest oceniany pod kątem nieprawidłowego ustawienia, obrzęku, ucieplenia lub zaczerwienienia. Lekarz bada palpacyjnie chory staw i ocenia jego ruchomość. W zależności od podejrzewanego rozpoznania lekarz może wykonać różne testy funkcjonalne. Ważne jest również wykluczenie choroby ogólnoustrojowej. Dlatego w niektórych przypadkach lekarz zmierzy temperaturę, zbada tętno, stwierdzi chorobę oczu (objawy choroby reumatycznej) lub zwróci uwagę na wysypkę skórną.

Przy podejrzeniu choroby zakaźnej istotne jest badanie krwi (m.in. oznaczenie poziomu leukocytów i CRP). W przypadku podejrzenia reumatoidalnego zapalenia stawów ważne jest oznaczenie czynnika reumatoidalnego (RF) i przeciwciał anty-CCP. W przypadku napadu dny moczanowej może występować podwyższone stężenie kwasu moczowego. Przy podejrzeniu bakteryjnego zapalenia stawów, w warunkach szpitalnych można wykonać nakłucie stawów w trybie pilnym.

W diagnostyce obrazowej często badaniem pierwszego wyboru jest zdjęcie rentgenowskie.

Jeśli podejrzewa się chorobę podstawową, zazwyczaj wskazane jest przeprowadzenie kompleksowego badania.

Środki i zalecenia

W zależności od przyczyny zostaje wdrożone odpowiednie leczenie choroby podstawowej lub działania ukierunkowane na złagodzenie dolegliwości bólowych. Jeśli w stawie znajduje się krew (hemarthrosis), nakłucie stawu często prowadzi do szybkiego złagodzenia bólu. W przypadku ostrego napadu dny moczanowej zalecane jest schładzanie, unieruchomienie i wczesne rozpoczęcie stosowania leków przeciwzapalnych.

Jeśli nie uda się rozpoznać choroby w praktyce lekarza rodzinnego, pacjent powinien zostać skierowany do lekarza specjalisty. Jeśli występują objawy zakażenia bakteryjnego w stawie, pacjent jest natychmiast kierowany do szpitala.

Dodatkowe informacje

• monoarthropathy – Informacje dla personelu medycznego

Ilustracje

Ostre zapalenie stawów

Autorzy

• Hannah Brand, lekarka, Berlin
• Marie-Christine Fritzsche, lekarka, Freiburg
• Lek. Kalina van der Bend, recenzent