Czym jest przewlekły ból pleców?

Definicja

Ból pleców to dyskomfort odczuwany w dolnej części kręgosłupa, poniżej klatki piersiowej, a powyżej pośladków. Zwykle nie jest on spowodowany jednoznaczną przyczyną, taką jak choroba czy uraz. Często określany jest mianem rwy kulszowej lub bólu krzyża. Ból ten może promieniować z dolnej części pleców do pośladków, a nawet ud.

Wyróżnia się dwie formy bólu pleców: ostrą, która zazwyczaj trwa krócej niż 6 tygodni, oraz przewlekłą, która utrzymuje się przez 12 tygodni lub dłużej.

Objawy

Ból pojawia się w okolicy dolnej części pleców, między łukiem żebrowym a fałdem pośladkowym, i może promieniować np. do uda. Często towarzyszą mu ograniczenia ruchomości, nieprawidłowa postawa oraz napięcie mięśni. Dodatkowo mogą wystąpić objawy towarzyszące, takie jak bóle głowy.

Przyczyny

Niespecyficzny ból krzyża zazwyczaj nie jest groźny i ustępuje samoistnie. Tylko w około 10-20% przypadków można go powiązać z konkretną przyczyną, taką jak przepuklina dysku czy złamanie. Częstymi przyczynami bólu pleców są blokady, niewystarczająco silne mięśnie tułowia lub brak równowagi mięśniowej. Dodatkowo, czynniki psychiczne lub zawodowe mogą sprzyjać utrwalaniu dolegliwości. Należą do nich np.:

• Depresja, stres lub niepokój
• Nieprawidłowe zachowania ochronne i unikające lęku
• Ciężka praca fizyczna lub praca z wibracjami (np. młot pneumatyczny)
• Mobbing, niezadowolenie z pracy lub bezrobocie
• Palenie tytoniu, otyłość, spożywanie alkoholu i niska sprawność fizyczna.

Sposób, w jaki dana osoba radzi sobie z bólem oraz to, czy postrzega go jako zagrożenie, ma istotny wpływ na przebieg dolegliwości. W przypadku niespecyficznego bólu lędźwiowego nie zawsze konieczne jest dokładne ustalenie jego przyczyny. Nieustanne poszukiwanie wyjaśnień oraz przeprowadzanie kolejnych badań diagnostycznych może wręcz przyczynić się do nasilenia objawów.

Częstotliwość

Ból pleców należy do najczęściej występujących dolegliwości zdrowotnych, stanowiąc jedną z głównych przyczyn niezdolności do pracy oraz konieczności rehabilitacji medycznej. Obok schorzeń układu oddechowego i zaburzeń psychicznych, od lat dominuje w statystykach dotyczących zwolnień lekarskich.

Częstość występowania bólu pleców rośnie wraz z wiekiem. Podczas gdy jedynie 11% osób poniżej 30. roku życia doświadcza przewlekłych bólów pleców w ciągu roku, to aż 30% osób powyżej 65. roku życia zgłasza takie dolegliwości. Kobiety, niezależnie od wieku, częściej cierpią na ból pleców niż mężczyźni. Ponadto osoby o niższym statusie społecznym — zarówno pod względem wykształcenia, jak i pozycji zawodowej — częściej zgłaszają te problemy w porównaniu do osób o wyższym statusie społecznym.

Badania

Diagnoza zazwyczaj opiera się na opisie objawów. Lekarz zwykle przeprowadza badanie pleców, gdzie kluczową rolę odgrywa obserwacja ruchów. Szczególne znaczenie ma to badanie w przypadku występowania objawów rwy kulszowej, które mogą sugerować uszkodzenie dysku lub przepuklinę krążka międzykręgowego, uciskającą na nerwy rdzeniowe. W takich przypadkach ból może promieniować do nogi, aż do łydki lub stopy, a także mogą pojawić się drętwienia.

Jeśli cierpisz na nawracające bóle pleców i już wcześniej zostały wykonane dokładne badania, nie ma potrzeby przeprowadzania kolejnej diagnozy, chyba że wystąpiły nowe objawy.

Przyczyną bólu najczęściej są mięśnie i ścięgna, czasami także stawy. Choroby kręgów kręgosłupa są rzadko diagnozowane. Zwykłe zdjęcie rentgenowskie ukazuje jedynie kości, dlatego w większości przypadków jest ono zbędne.

W niektórych przypadkach badania obrazowe, takie jak tomografia komputerowa (CT), rezonans magnetyczny (MRI) lub zdjęcie rentgenowskie, mogą być uzasadnione. Dotyczy to szczególnie sytuacji, gdy istnieje podejrzenie urazu lub przepukliny dysku w dolnej części kręgosłupa, czyli wypukłości dysku uciskającej nerw.

Badania krwi nie dają istotnych informacji w diagnozie „niespecyficznych bólów pleców”.

Leczenie

• Środki niefarmakologiczne
• Ćwiczenia są najlepszym lekarstwem na uporczywy ból pleców.
• Leżenie w łóżku jest niekorzystne. Maksymalnie 1–2 dni, jeśli ból jest bardzo intensywny. Odpoczynek w łóżku osłabia mięśnie i spowalnia proces zdrowienia.
• Techniki relaksacyjne (progresywna relaksacja mięśni, „PMR”) lub terapia poznawczo-behawioralna mogą złagodzić objawy. Częścią leczenia może być również terapia zajęciowa, masaże, terapia ciepłem lub trening pleców, czyli rodzaj fizjoterapii. Można również zaoferować akupunkturę.
• Jeśli czujesz, że dodatkowe czynniki (zawodowe lub prywatne) wpływają na brak poprawy, nie wahaj się skonsultować z lekarzem rodzinnym. Lekarz, jako główny specjalista w zakresie Twojego zdrowia, pomoże wybrać odpowiednie kroki i formy wsparcia.
• Dopóki ostry ból może być kontrolowany za pomocą leków przeciwbólowych, zaleca się jego wczesne i intensywne leczenie. W przypadku bólu, który jest już przewlekły, naczelną zasadą jest „tak dużo, jak to konieczne, tak mało, jak to możliwe”, aby umożliwić mobilizację.
• Eksperci najczęściej zalecają niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), takie jak diklofenak, ibuprofen lub naproksen. Oprócz działania przeciwbólowego, leki te zmniejszają stan zapalny i obrzęki, co pomaga w łagodzeniu reakcji zapalnych w mięśniach, przyczepach ścięgien oraz stawach. W przypadku długotrwałego stosowania lub problemów z żołądkiem i jelitami, lekarz może zalecić leki osłonowe (inhibitory pompy protonowej, PPI). Osoby z wysokim ryzykiem zawału serca, niewydolnością nerek lub przyjmujące leki rozrzedzające krew, powinny unikać NLPZ.
• Jeśli NLPZ nie są możliwe, można zastosować inhibitory COX-2 (nimesulid) lub metamizol.
• W przypadku bardzo silnego bólu, gdy inne metody nie są skuteczne lub nie można stosować innych leków, lekarze mogą przepisać opioidy. Ich stosowanie powinno być regularnie kontrolowane, aby jak najszybciej zmniejszyć dawkę, ponieważ długotrwałe przyjmowanie niesie ryzyko rozwoju tolerancji oraz uzależnienia.
• Jeśli objawy nie ulegną poprawie, należy zastosować terapię multimodalną, tj. połączenie różnych metod, np. technik relaksacyjnych, ćwiczeń i psychoterapii. Może się to odbywać w ramach terapii bólu lub rehabilitacji.

Co możesz zrobić samodzielnie?

• Staraj się utrzymać codzienną aktywność fizyczną na tyle, na ile to możliwe, lub stopniowo ją wznawiaj, unikając długiego leżenia w łóżku.
• Wzmacniaj mięśnie rdzenia, które wspierają i odciążają kręgosłup. Dobre opcje to na przykład pływanie lub bieganie — wybierz aktywność, która sprawia Ci przyjemność.
  • Pilates lub joga mogą również pozytywnie wpłynąć na Twoje samopoczucie.
• Unikaj podnoszenia ciężkich przedmiotów oraz skrętnych ruchów.
• Rozważ omówienie z lekarzem lub terapeutą ewentualnych psychologicznych przyczyn swoich dolegliwości; zastanów się, czy jest coś, co Cię niepokoi.
• Pamiętaj, że leki dostępne bez recepty mogą powodować skutki uboczne, dlatego warto zapytać o ich prawidłowe stosowanie.
• Leczenie ciepłem wykazuje pozytywne efekty, łagodząc ból i nieznacznie poprawiając funkcjonowanie.
• Ból krzyża rzadko ma poważne przyczyny, jednak warto zwracać uwagę na dodatkowe objawy. Jeśli towarzyszą mu problemy takie jak paraliż, drętwienie, lub trudności z oddawaniem moczu czy stolca, niezwłocznie skonsultuj się z lekarzem, ponieważ mogą to być objawy wymagające leczenia.

Rokowanie

• Ryzyko przejścia bólu w stan przewlekły wzrasta wraz z czasem trwania dolegliwości.
• Ograniczenia w aktywności społecznej oraz długotrwałe zwolnienia lekarskie mogą prowadzić do nasilenia objawów chorobowych, depresji, a także trwałej niezdolności do pracy.
• Jeśli niezdolność do pracy utrzymuje się dłużej niż 6 tygodni, warto rozważyć możliwość reintegracji zawodowej.
• W przypadku, gdy problemy z pracą trwają ponad 4-6 tygodni, należy rozważyć skierowanie na rehabilitację. Po leczeniu w poradniach rehabilitacyjnych lub specjalistycznych ośrodkach leczenia bólu około 50% pacjentów jest w stanie wrócić do pracy.

Więcej informacji

• Ostry ból pleców
• Przewlekły ból pleców - informacje dla personelu medycznego

Autor

• Markus Plank, MSc BSc, dziennikarz medyczny i naukowy, Wiedeń
• Magda Łabęcka, lekarz, Kraków (recenzent)