Co to jest ból lub dyskomfort w górnej części jamy brzusznej?

W terminologii medycznej dla dyskomfortu w górnej części jamy brzusznej stosuje się termin dyspepsja. W tłumaczeniu oznacza to niestrawność.

Dyspepsja charakteryzuje się bólem w górnej części jamy brzusznej, uczuciem pełności, wczesnym uczuciem sytości, uczuciem ucisku, zgagą, nudnościami i wymiotami.

U wielu pacjentów mimo dokładnych badań nie stwierdza się nieprawidłowości w przewodzie pokarmowym i innych narządach. W tych przypadkach jest to tzw. dyspepsja czynnościowa.

Częstotliwość występowania

Około 20% populacji Europy Środkowej cierpi na dyskomfort w górnej części jamy brzusznej. Kobiety zmagają się z nim nieco częściej niż mężczyźni. Największa częstość występowania jest obserwowana w wieku 40-50 lat, później zmniejsza się.

Co może być przyczyną?

Dolegliwości w górnej części jamy brzusznej bez przyczyn organicznych (dyspepsja czynnościowa)

• W dyspepsji czynnościowej objawy występują bez zauważalnych zmian w żołądku lub innych narządach w górnej części jamy brzusznej.
• Zazwyczaj dotyka osoby poniżej 50 roku życia, które od dłuższego czasu odczuwają dyskomfort w górnej części jamy brzusznej, szybkie uczucie pełności i sytości. Ponadto mogą wystąpić ból głowy, napięcia mięśni, zaburzenia snu i pocenie się.
• 30% pacjentów z dyspepsją czynnościową cierpi również na zespół jelita drażliwego.
• Stres i/lub problemy psychologiczne mogą nasilać dolegliwości.

Zapalenie błony śluzowej żołądka (zapalenie żołądka)

• Dolegliwości ze strony górnej części jamy brzusznej z bólem, nudnościami i wymiotami mogą być również spowodowane zapaleniem błony śluzowej żołądka.
• Zapalenie błony śluzowej żołądka jest często spowodowane zakażeniem Helicobacter pylori, przyjmowaniem leków przeciwbólowych (NLPZ) lub nadużywaniem alkoholu.

Wrzód żołądka 

• Najczęściej wrzody żołądka występują u osób dorosłych, u osób palących lub tych, które wcześniej cierpiały na chorobę wrzodową.
• Typowy jest dyskomfort w górnej części jamy brzusznej, który nasila się lub słabnie po jedzeniu. Częste są również bóle nocne.
• Zwiększone ryzyko występuje również u osób, które przez długi czas przyjmują niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ, takie jak ibuprofen, diklofenak) na przewlekły ból.
• Taki wrzód może rozwinąć się również w dwunastnicy.

Choroba refluksowa przełyku

• Choroba refluksowa (zgaga) występuje częściej u osób z nadwagą lub w czasie ciąży.
• Typowe objawy to zgaga, (piekący) ból za mostkiem lub w okolicy żołądka, refluks kwasu żołądkowego i kaszel.

Kamienie żółciowe

• Kamienie żółciowe z wiekiem występują coraz częściej. U kobiet choroba ta występuje trzy razy częściej niż u mężczyzn.
• Typowe są kolkowe bóle w prawej górnej części jamy brzusznej, trwające kilka godzin. Mogą one promieniować do pleców lub prawego barku.
• Często występują również nudności, sporadycznie wymioty.

Choroby nowotworowe

• Rzadko dolegliwości w górnej części jamy brzusznej mogą być spowodowane nowotworem w żołądku (rak żołądka) lub w przełyku (rak przełyku).
• Dotyczy to głównie osób starszych.
• Objawy często pojawiają się dopiero w zaawansowanym stadium. Należą do nich zaburzenia połykania, utrata apetytu, wymioty i niepożądana utrata masy ciała.

Zaburzenia serca

• Ból w okolicy górnej części jamy brzusznej może być również wynikiem zaburzeń krążenia w mięśniu sercowym (dławica piersiowa w chorobie wieńcowej).
• Zazwyczaj objawy nasilają się po wysiłku i poprawiają w spoczynku.
• Mogą też wystąpić trudności z oddychaniem.

Przepuklina przeponowa

• W przepuklinie przeponowej części żołądka przemieszczają się do góry przez szczelinę w przeponie, przez którą normalnie w dół przechodzi tylko przełyk. Przy małych przepuklinach prowadzi to do umiarkowanego, utrzymującego się dyskomfortu.
• Bardzo silny ból występuje przy większych przepuklinach – jest to sytuacja awaryjna! Z reguły konieczna jest operacja.  

Kiedy należy zasięgnąć porady lekarskiej?

Jeśli nie jesteśmy pewni przyczyny i/lub dolegliwości są silne, należy zasięgnąć porady lekarza.

Istnieje kilka objawów ostrzegawczych, które wskazują na poważną przyczynę leżącą u podstaw choroby. Po ich wystąpieniu ważne jest bardzo szybkie badanie lekarskie. Należą do nich:

• pierwsze wystąpienie dolegliwości w wieku ponad 40 lat
• objawy nasilają się z czasem.
• dolegliwości nocne
• gorączka
• uporczywe wymioty
• krwawe wymioty
• smolisty, czarny stolec (wskazujący na krwawienie z żołądka)
• niezamierzona utrata masy ciała
• zaburzenie połykania

Badania dodatkowe

• Dolegliwości są zapisywane podczas szczegółowej rozmowy.
• Podczas badania fizykalnego wykonuje się badanie palpacyjne brzucha.
• Należy wyjaśnić choroby organiczne przewodu pokarmowego.

Badania laboratoryjne

• Badania krwi mogą wskazywać na niedokrwistość, stany zapalne, choroby wątroby itp.
• Dodatkowo zaleca się wykonanie testu na Helicobacter pylori. Bakterie mogą być wykryte w stolcu lub poprzez test oddechowy.
• Dodatkowo można wykonać test na krew w stolcu.

Badania obrazowe

• Badanie ultrasonograficzne wykonuje się w celu wykluczenia chorób w okolicy woreczka żółciowego i trzustki.
• Dzięki endoskopii przełyku, żołądka i dwunastnicy (ezofagogastroduodenoskopia) można zbadać błonę śluzową pod kątem zmian. W tym celu do żołądka przez przełyk wprowadza się gastroskop, czyli giętką rurkę z kamerą i lampą.
• Jeśli występują dodatkowe objawy jelita drażliwego, można również rozważyć wykonanie kolonoskopii.

Badania dodatkowe

• W pojedynczych przypadkach pomocne dla wyjaśnienia są dalsze badania, np. różne testy oddechowe w celu rozpoznania nietolerancji węglowodanów.

Leczenie

• Leczenie zależy od przyczyny dolegliwości.
• Celem leczenia jest złagodzenie objawów i poprawa jakości życia.

Leki

• Ból w górnej części jamy brzusznej i zgaga w dyspepsji czynnościowej mogą być leczone tzw. inhibitorami pompy protonowej. Substancje te zapobiegają powstawaniu kwasu w żołądku.
• Niektóre preparaty ziołowe również mogą mieć działanie łagodzące. Wykorzystywane są m.in. mięta pieprzowa, olej kminkowy, chroszcz nagołodygowy, piołun, goryczka, arcydzięgiel, rumianek i melisa. Ostrożność zaleca się przy stosowaniu jaskółczego ziela, gdyż może ono mieć działanie uszkadzające wątrobę.
• Jeśli wykryto Helicobacter pylori, zalecana jest odpowiednia antybiotykoterapia.
• Jeśli oprócz dolegliwości fizycznych występują objawy depresyjne, można rozważyć terapię przeciwdepresyjną.

Co możesz zrobić sam?

• Jeśli to możliwe, należy unikać czynników, które wyzwalają lub nasilają objawy.
• Należy dbać o zdrowy tryb życia i zbilansowaną dietę z regularnymi, niezbyt obfitymi posiłkami (zwłaszcza wieczorem).
• Unikać tłustych i pikantnych potraw, a także alkoholu i kawy.
• Pomocne mogą być również ćwiczenia sportowe i relaksacyjne.